Hvar liggur hundurinn grafinn? 29. nóvember 2005 05:00 Lög sem kveða á um jafna stöðu karla og kvenna og þar með launajafnrétti kynjanna hafa verið í gildi hér á Íslandi í áraraðir en þrátt fyrir lögin búum við enn í dag við sannanlegan kynbundinn launamun. Ítrekaðar kannanir leiða í ljós tug prósenta mun á almennum atvinnutekjum kynjanna og óskýranlegur kynbundinn launamun reiknast á bilinu 7 til 18 prósent konum í óhag. Lögin um fæðingarorlof voru mikilvægt skref í þá átt að styrkja stöðu kvenna á vinnumarkaði og til að jafna fjölskylduábyrgð foreldra. En því miður er hér enn viðvarandi óásættanlegur kynbundinn launamunur sem tvímælalaust er helsta baráttumál okkar í jafnréttismálum í dag. Í lögunum er fjallað um að konur og karlar eigi að njóta sömu launa og almennra kjara. Jafn verðmæt og sambærileg störf skulu lögð að jöfnu - óháð kyni þess er störfin innir af hendi. Hugur og hönd karla og kvenna eiga að vera jafn verðmæt. Þegar störf eru metin til launa verður að tryggja að kynin sitji við sama borð og það má ekki gleymast að það er ekkert í lögunum sem bannar tímabundnar sértækar aðgerðir til að ná settum jöfnuði. Sömu laun fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf - hver er ekki sammála þeim grundvallarmannréttindum? Þegar ég velti fyrir mér þessum sjálfsögðu kröfum vakna ýmsar áleitnar spurningar. Hver og hvernig á að framfylgja núgildandi jafnréttislögum? Er tímabært að endurskoða þau, skýra og skerpa eða getum við náð fram markmiðum þeirra eftir nýjum leiðum? - Hver er ábyrgð atvinnurekenda, stéttarfélaga og launþega sjálfra? - Er lausnin sérstök starfsmatskerfi við launaákvarðanir? - Þarf að afnema launaleynd; hamlar hún framgangi laganna um jöfn kjör kynjanna? - Er löggjöfin á Íslandi í samræmi við sambærilega löggjöf í Evrópusambandinu? - Liggur hundurinn grafinn hjá okkur konum? - Kemur hér til mismundandi sjálfsímynd og gildismat kynjanna? - Er lausnin að draga úr kynbundnum vinnumarkaði; og ef svo er hvaða leiðir eru þá færar? - Er hægt að nýta kjarasamninga betur til þess að ná fram launajafnrétti? - Er farið framhjá jafnréttislögum við gerð ráðningasamninga og í launasamtölum starfsmanna og vinnuveitenda? - Er lausnin sú að hamra enn frekar á nauðsyn þess að fyrirtæki og stofnanir setji sér virkar jafnréttisáætlanir? - Geta svörin við þessum spurningum fært okkur nær því sem liggur að baki launamun kynjanna og þar með fært okkur skrefinu nær settu marki? Æ algengara er að starfsmenn á almennum vinnumarkaði semji beint við vinnuveitendur um kaup og kjör. Umsamdir launataxtar stéttarfélaga og viðsemjenda eru því í raun lágmarksviðmið. Í fyrrgreindum lögum um launajafnrétti er talað um sömu laun fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf. Vandinn er að verðleggja og bera saman ólík störf. Hvaða störf eru jafnverðmæt? Hér kemur til ráðandi gildismat í samfélaginu, hefðir og venjur. Við vitum að störf sem unnin eru fyrst og fremst af körlum vega þyngra í samanburði en hefðbundin kvennastörf. Mælistikan er inngróin í samfélagið, konur jafnt sem karla. Kona semur um lægri laun en karlkyns samstarfsmaður hennar sem vinnur sama eða sambærilegt starf og oftar en ekki er konan grandalaus um kjör samstarfsmannsins. Því má segja að það séu aðeins æðstu stjórnendur sem hafa raunverulega heildarmynd af launadreifingu í fyrirtækjum og stofnunum. Það er athyglisvert að fylgjast með starfsmatskerfum sem notuð eru hér á landi. Mér finnst áhugavert og nauðsynlegt að kanna hvort dregið hafi úr kynbundnum launamun þar sem starfsmatskerfi eru notuð. En eitt af markmiðum með því að meta störf starfsmanna með eins hlutlausum hætti og starfsmatskerfin bjóða upp á var einmitt að draga úr kynbundnum launamun og framfylgja þar með lögum um launajafnrétti. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og kynin lifa í tveimur ólíkum heimum og viðmiðin hvað varðar launakjör allt önnur. Það er mín tilfinning að konur beri sig almennt lítið sem ekkert saman við karlavinnustaði. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um "kvennastörf" og "karlastörf", störf sem snúa að menntun, uppeldi og ummönnun og störf þar sem verið er að sýsla með peninga og vélar. Því þarf að vinna markvisst að jafnréttisfræðslu og náms- og starfsfræðslu meðal ungs fólks. Einnig þarf að kynna ólík störf í samfélaginu á öllum skólastigum. Það þarf að vinna markvisst gegn fordómum, benda á fyrirmyndir og leggja fyrir nemendur áhugasviðskannanir. Ekki má gleyma því hve konur hafa lítil völd og áhrif á íslenskum vinnumarkaði. Ég vil trúa því að ef fleiri konur sætu við stjórnvölinn í fyrirtækjum og stofnunum, sætu í áhrifamiklum nefndum og ráðum hefði það áhrif til launajöfnunar. Því er það forgangsmál að fjölga konum í ábyrgðarstörfum og koma þar með skoðunum þeirra og viðhorfum inn á stjórnarfundi og að þeim borðum þar sem ákvarðanir um mannaráðningar og kaup og kjör eru teknar. Auðvitað hafa stjórnvöld ákveðna upplýsinga- og eftirlitsskyldu. Nú á að endurtaka könnun sem gerð var 1995 á launamyndun og kynbundnum launamun. Kannaðir verða eins og áður þættir sem hafa áhrif á laun og starfsframa kvenna og karla. Einnig á að kanna sérstaklega áhrif nýrra foreldraorlofslaga. Undirbúningsvinna er hafin og er Jafnréttisráð samstarfsaðili Félagsmálaráðuneytis í báðum þessum verkefnum. Félagsmálaráðherra hefur sett á laggirnar vinnuhóp sem á að forma grunn að "jafnréttisvottun" fyrir fyrirtæki og stofnanir. Ég bind vonir við þessa hugmynd enda ætti það að vera keppikefli stjórnenda að fá slíka vottun. Síðar í vetur hefur Jafnréttisráð áformað að kanna sérstaklega hve oft fólk skiptir um störf. Það er áhugavert að kanna hvað liggi að baki því að fólk færir sig á milli vinnustaða. Sérstaklega þarf að skoða hvort munur sé á milli kynja. Spila hér fyrst og fremst inn í betri kaup og kjör, starfsframi eða vinnutími? Með vorinu kemur Jafnréttisráð til með að kynna niðurstöður þessarar vinnu. Höfundur er formaður Jafnréttisráðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Skoðun Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Lög sem kveða á um jafna stöðu karla og kvenna og þar með launajafnrétti kynjanna hafa verið í gildi hér á Íslandi í áraraðir en þrátt fyrir lögin búum við enn í dag við sannanlegan kynbundinn launamun. Ítrekaðar kannanir leiða í ljós tug prósenta mun á almennum atvinnutekjum kynjanna og óskýranlegur kynbundinn launamun reiknast á bilinu 7 til 18 prósent konum í óhag. Lögin um fæðingarorlof voru mikilvægt skref í þá átt að styrkja stöðu kvenna á vinnumarkaði og til að jafna fjölskylduábyrgð foreldra. En því miður er hér enn viðvarandi óásættanlegur kynbundinn launamunur sem tvímælalaust er helsta baráttumál okkar í jafnréttismálum í dag. Í lögunum er fjallað um að konur og karlar eigi að njóta sömu launa og almennra kjara. Jafn verðmæt og sambærileg störf skulu lögð að jöfnu - óháð kyni þess er störfin innir af hendi. Hugur og hönd karla og kvenna eiga að vera jafn verðmæt. Þegar störf eru metin til launa verður að tryggja að kynin sitji við sama borð og það má ekki gleymast að það er ekkert í lögunum sem bannar tímabundnar sértækar aðgerðir til að ná settum jöfnuði. Sömu laun fyrir sambærileg og jafnverðmæt störf - hver er ekki sammála þeim grundvallarmannréttindum? Þegar ég velti fyrir mér þessum sjálfsögðu kröfum vakna ýmsar áleitnar spurningar. Hver og hvernig á að framfylgja núgildandi jafnréttislögum? Er tímabært að endurskoða þau, skýra og skerpa eða getum við náð fram markmiðum þeirra eftir nýjum leiðum? - Hver er ábyrgð atvinnurekenda, stéttarfélaga og launþega sjálfra? - Er lausnin sérstök starfsmatskerfi við launaákvarðanir? - Þarf að afnema launaleynd; hamlar hún framgangi laganna um jöfn kjör kynjanna? - Er löggjöfin á Íslandi í samræmi við sambærilega löggjöf í Evrópusambandinu? - Liggur hundurinn grafinn hjá okkur konum? - Kemur hér til mismundandi sjálfsímynd og gildismat kynjanna? - Er lausnin að draga úr kynbundnum vinnumarkaði; og ef svo er hvaða leiðir eru þá færar? - Er hægt að nýta kjarasamninga betur til þess að ná fram launajafnrétti? - Er farið framhjá jafnréttislögum við gerð ráðningasamninga og í launasamtölum starfsmanna og vinnuveitenda? - Er lausnin sú að hamra enn frekar á nauðsyn þess að fyrirtæki og stofnanir setji sér virkar jafnréttisáætlanir? - Geta svörin við þessum spurningum fært okkur nær því sem liggur að baki launamun kynjanna og þar með fært okkur skrefinu nær settu marki? Æ algengara er að starfsmenn á almennum vinnumarkaði semji beint við vinnuveitendur um kaup og kjör. Umsamdir launataxtar stéttarfélaga og viðsemjenda eru því í raun lágmarksviðmið. Í fyrrgreindum lögum um launajafnrétti er talað um sömu laun fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf. Vandinn er að verðleggja og bera saman ólík störf. Hvaða störf eru jafnverðmæt? Hér kemur til ráðandi gildismat í samfélaginu, hefðir og venjur. Við vitum að störf sem unnin eru fyrst og fremst af körlum vega þyngra í samanburði en hefðbundin kvennastörf. Mælistikan er inngróin í samfélagið, konur jafnt sem karla. Kona semur um lægri laun en karlkyns samstarfsmaður hennar sem vinnur sama eða sambærilegt starf og oftar en ekki er konan grandalaus um kjör samstarfsmannsins. Því má segja að það séu aðeins æðstu stjórnendur sem hafa raunverulega heildarmynd af launadreifingu í fyrirtækjum og stofnunum. Það er athyglisvert að fylgjast með starfsmatskerfum sem notuð eru hér á landi. Mér finnst áhugavert og nauðsynlegt að kanna hvort dregið hafi úr kynbundnum launamun þar sem starfsmatskerfi eru notuð. En eitt af markmiðum með því að meta störf starfsmanna með eins hlutlausum hætti og starfsmatskerfin bjóða upp á var einmitt að draga úr kynbundnum launamun og framfylgja þar með lögum um launajafnrétti. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og kynin lifa í tveimur ólíkum heimum og viðmiðin hvað varðar launakjör allt önnur. Það er mín tilfinning að konur beri sig almennt lítið sem ekkert saman við karlavinnustaði. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um "kvennastörf" og "karlastörf", störf sem snúa að menntun, uppeldi og ummönnun og störf þar sem verið er að sýsla með peninga og vélar. Því þarf að vinna markvisst að jafnréttisfræðslu og náms- og starfsfræðslu meðal ungs fólks. Einnig þarf að kynna ólík störf í samfélaginu á öllum skólastigum. Það þarf að vinna markvisst gegn fordómum, benda á fyrirmyndir og leggja fyrir nemendur áhugasviðskannanir. Ekki má gleyma því hve konur hafa lítil völd og áhrif á íslenskum vinnumarkaði. Ég vil trúa því að ef fleiri konur sætu við stjórnvölinn í fyrirtækjum og stofnunum, sætu í áhrifamiklum nefndum og ráðum hefði það áhrif til launajöfnunar. Því er það forgangsmál að fjölga konum í ábyrgðarstörfum og koma þar með skoðunum þeirra og viðhorfum inn á stjórnarfundi og að þeim borðum þar sem ákvarðanir um mannaráðningar og kaup og kjör eru teknar. Auðvitað hafa stjórnvöld ákveðna upplýsinga- og eftirlitsskyldu. Nú á að endurtaka könnun sem gerð var 1995 á launamyndun og kynbundnum launamun. Kannaðir verða eins og áður þættir sem hafa áhrif á laun og starfsframa kvenna og karla. Einnig á að kanna sérstaklega áhrif nýrra foreldraorlofslaga. Undirbúningsvinna er hafin og er Jafnréttisráð samstarfsaðili Félagsmálaráðuneytis í báðum þessum verkefnum. Félagsmálaráðherra hefur sett á laggirnar vinnuhóp sem á að forma grunn að "jafnréttisvottun" fyrir fyrirtæki og stofnanir. Ég bind vonir við þessa hugmynd enda ætti það að vera keppikefli stjórnenda að fá slíka vottun. Síðar í vetur hefur Jafnréttisráð áformað að kanna sérstaklega hve oft fólk skiptir um störf. Það er áhugavert að kanna hvað liggi að baki því að fólk færir sig á milli vinnustaða. Sérstaklega þarf að skoða hvort munur sé á milli kynja. Spila hér fyrst og fremst inn í betri kaup og kjör, starfsframi eða vinnutími? Með vorinu kemur Jafnréttisráð til með að kynna niðurstöður þessarar vinnu. Höfundur er formaður Jafnréttisráðs.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun