Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar 4. september 2025 09:31 Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands.
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar