Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar 23. júní 2025 10:00 Það er ekkert víst að „fjórða iðnbyltingin“ sé endilega heppilegt hugtak. Sjálfvirknivæðing starfa hefur verið látlaust ferli í nokkur hundruð ár. Síðan vindmyllur og framleiðslulínur urðu til, hefur ekkert rof átt sér stað í sjálfvirknivæðingunni. Kannski erum við komin á síðustu metra iðnbyltingarinnar, eða erum stödd í henni miðri. En heilt yfir er þetta sama ferlið. Þetta er ekki bara einhver skilgreiningar leikfimi. Það hjálpar að hafa í huga að við höfum gert þetta allt áður. Það er líka gott að hafa þetta í huga þegar einhver tala á þeim nótum að við stöndum „á fordæmalausum tímum“. Sérstaklega ef þau ætla að telja okkur trú um eitthvað, eða jafnvel selja okkur hluti. Óttinn við að „tækin vinni öll störfin“ er meir en 200 ára gamall. Óttinn um að brátt verði til sægur iðjuleysingja sem hengslist um í tilgangsleysi hefur verið með okkur lengi. Staðreyndin er samt sú að því meiri sem sjálfvirknivæðingin hefur verið, því fleiri störf hafa orðið til. Mannkyni hefur fjölgað gríðarlega á örstuttum tíma og störfum á jörðinni hefur fjölgað í svipuðu hlutfalli. Þetta kann aðvirka skrítið og órökrétt, en er nú samt þannig. Öll bréfin Einu sinni var heilmikið vesen að senda bréf. Ef þetta var opinbert bréf, þurfti bréfritari að vélrita það, eða fá einhvern til þess. Ef það var villa í bréfinu, þurfti stundum að gera þetta allt aftur. Svo tók einhverja daga, vikur eða mánuði að senda það. Þá fyrst gat móttakandi lesið bréfið og svo svarað með sama hætti. Í samanburði við nútímann voru afskapleg fá bréf skrifuð. Í dag hins vegar er mjög auðvelt að senda bréf. Ef mér dettur í hug að senda bréf, þá bara sest ég niður, skrifa það, leiðrétti ef þarf og sendi. Ef ég tel bréfið eiga erindi við fleiri, þá bara bæti ég þeim við. Allir viðtakendur fá svo bréfið, lesa það og bregðast við (eða ekki). Þetta get ég svo endurtekið oft yfir daginn. Jafnvel sent tíu bréf með 150 viðtakendum. Þeir eru svo jafn líklegir til að gera það nákvæmlega sama. Það gera 100 bréf með 1500 viðtakendum. Við héldum að lífið yrði einfaldara með tölvupósti og það myndi þýða að við hefðum meiri tíma í allskonar annað í vinnunni en að skrifa bréf og bíða eftir svari. Þess í stað margfaldaðist bréfamagnið og það þarf sífellt fleira fólk til að skrifa og lesa bréf. Hvað svo? Núna er að verða enn auðveldara að skrifa bréf. Með gervigreind er hægt að láta forrit skrifa bréfið fyrir sig. Eina sem maður þarf að gera er stutt yfirferð og snurfus, senda aftur á gervigreindina til að fara yfir villur og einfalda. Fljótlega mun hún senda bréfin fyrir okkur líka. Þá mun sama forrit, eða annað, taka við bréfinu gera samantekt og koma skilaboðunum áleiðis. Ef marka má fyrri reynslu, mun fjöldi bréfa aftur margfaldast og fjöldi viðtakenda sömuleiðis. Svo þarf að vinna úr þessum massa af upplýsingum. Við munum líklega ekki fá tíma til að gera eitthvað annað. Það verða bara enn fleiri bréf, og líklega enn fleira fólk til að vinna úr þeim. Já. Það munu verða breytingar. Það munu störf hverfa. Þekking sem núna er bráðnauðsynleg, verður lítils virði. En það munu líklega verða enn fleiri handtök sem þarf að vinna. Dæmi fortíðar um þetta eru óteljandi. Þar nægir að nefna þann aragrúa fólks sem einu sinni vann við akstur, rekstur og viðhald hestvagna. Áður vann fjöldi fólks við að halda vitum landsins lýsandi og að þjónusta vita. Þessi störf eru flest horfinn en önnur og miklu fleiri eru komin í staðinn. Dæmið um tölvupóstana er vissulega úr reynsluheimi þess sem hér skrifar. En þetta mun eiga við um flest önnur svið. Ef við verðum helmingi fljótari að smíða hús, mun það bara þýða að við smíðum helmingi fleiri hús. Ef það vantar ekki fleiri hús, smíðum við bara eitthvað annað. Þörf okkar á að hafa eitthvað að verki er óseðjandi. Það væri óskandi að okkur bæri gæfa til þess að ein af þessum sjálfvirknivæðingum sem við munum fara í gegnum fljótlega, verði til þess að við raunverulega fáum tækifæri til að gera aðra hluti, þegar svo háttar til. Kannski í staðinn fyrir að skrifa fleiri bréf, verði aukinn tækifæri til að þróast í störfum okkar, eða jafnvel sinna meira sjálfboðaliðastarfi samfélaginu til heilla. Auknar tækniframfarir munu ekki sjálfkrafa leiða til þess. Til þess að svo megi verða, verður að taka ákvörðun um það. Því í sannleika sagt, þá eru til skemmtilegri hlutir en að skrifa og lesa bréf. Höfundur er lögfræðingur og starfsmaður þingflokks Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Sigurjón Njarðarson Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Það er ekkert víst að „fjórða iðnbyltingin“ sé endilega heppilegt hugtak. Sjálfvirknivæðing starfa hefur verið látlaust ferli í nokkur hundruð ár. Síðan vindmyllur og framleiðslulínur urðu til, hefur ekkert rof átt sér stað í sjálfvirknivæðingunni. Kannski erum við komin á síðustu metra iðnbyltingarinnar, eða erum stödd í henni miðri. En heilt yfir er þetta sama ferlið. Þetta er ekki bara einhver skilgreiningar leikfimi. Það hjálpar að hafa í huga að við höfum gert þetta allt áður. Það er líka gott að hafa þetta í huga þegar einhver tala á þeim nótum að við stöndum „á fordæmalausum tímum“. Sérstaklega ef þau ætla að telja okkur trú um eitthvað, eða jafnvel selja okkur hluti. Óttinn við að „tækin vinni öll störfin“ er meir en 200 ára gamall. Óttinn um að brátt verði til sægur iðjuleysingja sem hengslist um í tilgangsleysi hefur verið með okkur lengi. Staðreyndin er samt sú að því meiri sem sjálfvirknivæðingin hefur verið, því fleiri störf hafa orðið til. Mannkyni hefur fjölgað gríðarlega á örstuttum tíma og störfum á jörðinni hefur fjölgað í svipuðu hlutfalli. Þetta kann aðvirka skrítið og órökrétt, en er nú samt þannig. Öll bréfin Einu sinni var heilmikið vesen að senda bréf. Ef þetta var opinbert bréf, þurfti bréfritari að vélrita það, eða fá einhvern til þess. Ef það var villa í bréfinu, þurfti stundum að gera þetta allt aftur. Svo tók einhverja daga, vikur eða mánuði að senda það. Þá fyrst gat móttakandi lesið bréfið og svo svarað með sama hætti. Í samanburði við nútímann voru afskapleg fá bréf skrifuð. Í dag hins vegar er mjög auðvelt að senda bréf. Ef mér dettur í hug að senda bréf, þá bara sest ég niður, skrifa það, leiðrétti ef þarf og sendi. Ef ég tel bréfið eiga erindi við fleiri, þá bara bæti ég þeim við. Allir viðtakendur fá svo bréfið, lesa það og bregðast við (eða ekki). Þetta get ég svo endurtekið oft yfir daginn. Jafnvel sent tíu bréf með 150 viðtakendum. Þeir eru svo jafn líklegir til að gera það nákvæmlega sama. Það gera 100 bréf með 1500 viðtakendum. Við héldum að lífið yrði einfaldara með tölvupósti og það myndi þýða að við hefðum meiri tíma í allskonar annað í vinnunni en að skrifa bréf og bíða eftir svari. Þess í stað margfaldaðist bréfamagnið og það þarf sífellt fleira fólk til að skrifa og lesa bréf. Hvað svo? Núna er að verða enn auðveldara að skrifa bréf. Með gervigreind er hægt að láta forrit skrifa bréfið fyrir sig. Eina sem maður þarf að gera er stutt yfirferð og snurfus, senda aftur á gervigreindina til að fara yfir villur og einfalda. Fljótlega mun hún senda bréfin fyrir okkur líka. Þá mun sama forrit, eða annað, taka við bréfinu gera samantekt og koma skilaboðunum áleiðis. Ef marka má fyrri reynslu, mun fjöldi bréfa aftur margfaldast og fjöldi viðtakenda sömuleiðis. Svo þarf að vinna úr þessum massa af upplýsingum. Við munum líklega ekki fá tíma til að gera eitthvað annað. Það verða bara enn fleiri bréf, og líklega enn fleira fólk til að vinna úr þeim. Já. Það munu verða breytingar. Það munu störf hverfa. Þekking sem núna er bráðnauðsynleg, verður lítils virði. En það munu líklega verða enn fleiri handtök sem þarf að vinna. Dæmi fortíðar um þetta eru óteljandi. Þar nægir að nefna þann aragrúa fólks sem einu sinni vann við akstur, rekstur og viðhald hestvagna. Áður vann fjöldi fólks við að halda vitum landsins lýsandi og að þjónusta vita. Þessi störf eru flest horfinn en önnur og miklu fleiri eru komin í staðinn. Dæmið um tölvupóstana er vissulega úr reynsluheimi þess sem hér skrifar. En þetta mun eiga við um flest önnur svið. Ef við verðum helmingi fljótari að smíða hús, mun það bara þýða að við smíðum helmingi fleiri hús. Ef það vantar ekki fleiri hús, smíðum við bara eitthvað annað. Þörf okkar á að hafa eitthvað að verki er óseðjandi. Það væri óskandi að okkur bæri gæfa til þess að ein af þessum sjálfvirknivæðingum sem við munum fara í gegnum fljótlega, verði til þess að við raunverulega fáum tækifæri til að gera aðra hluti, þegar svo háttar til. Kannski í staðinn fyrir að skrifa fleiri bréf, verði aukinn tækifæri til að þróast í störfum okkar, eða jafnvel sinna meira sjálfboðaliðastarfi samfélaginu til heilla. Auknar tækniframfarir munu ekki sjálfkrafa leiða til þess. Til þess að svo megi verða, verður að taka ákvörðun um það. Því í sannleika sagt, þá eru til skemmtilegri hlutir en að skrifa og lesa bréf. Höfundur er lögfræðingur og starfsmaður þingflokks Viðreisnar.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar