Eflum samstöðuna á kvennaári – Stöndum vörð um mannréttindi Kristín Ástgeirsdóttir skrifar 19. júní 2025 08:03 Á kvennaárinu 2025 minnumst við ótal viðburða sem snerta baráttusögu kvenna hér á landi. Heil 50 ár eru liðin frá kvennaári Sameinuðu þjóðanna og þar með frá fyrsta kvennaverkfallinu 24. okt. eða kvennafrídeginum eins og hann var kallaður. Á kvenréttindadaginn 19. júní verða 110 ár liðin frá því að konur 40 ára og eldri fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis. Á þessum tíma fengu karlar kosningarétt 25 ára. Kvenréttindakonan Bríet Bjarnhéðinsdóttir sagði að Íslendingar yrðu að athlægi um allan heim vegna þess vantrausts sem konum var sýnt. Aldursmarkið átti síðan að lækka um eitt ár á ári þannig að jafnrétti yrði náð 1930. Á þessu varð þó breyting því árið 1920 tók ný stjórnarskrá gildi og þá fengu konur og karlar jafnan rétt. Rök íslenska feðraveldisins fyrir 40 ára markinu voru þau að konur væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu aðlögun en ástæðan var auðvitað sú að karlveldið óttaðist að mikill fjöldi nýrra kjósenda myndi raska valdakerfinu. Frá 1908 höfðu konur boðið fram kvennalista til bæjarstjórna á nokkrum stöðum á landinu með góðum árangri. Voru þær ekki til alls vísar? Kvennahreyfingin fagnaði kosningaréttinum með glæsilegri útisamkomu á Austurvelli 7. júlí þar sem 200 ljósklæddar meyjar gengu fylktu liði frá Miðbæjarbarnaskólanum að Austurvelli. Jafnframt ákváðu konurnar að halda upp á kosningaréttinn með því að hefja söfnun fjár fyrir Landspítala. Næstu ár var haldið upp á 19. júní með alls konar skemmtunum og söfnun fyrir Landspítalasjóðinn. Mörg hafa velt fyrir sér hvers vegna konurnar ákváðu að ýta á byggingu spítala í stað þess að auka pólitísk völd kvenna. Á þessum tíma geisaði fyrri heimsstyrjöldin, vöruverð hækkaði jafnt og þétt, heilbrigðisástand var slæmt, fátækt mikil og atvinnuleysi landlægt. Berklar hjuggu sífellt skörð í raðir Íslendinga og gerðu ekki greinarmun á háum og lágum, ríkum eða fátækum. Konur fæddu heima og hver hugsaði um veikt og gamalt fólk sem lá í heimahúsum? Auðvitað konurnar. Það var því mikið hagsmunamál kvenna að bæta aðstöðu sjúklinga og fæðandi kvenna. Þessi aðgerð var líka í samræmi við þá ríkjandi hugmynd að erindi kvenna út á opinbera sviðið væri að bæta það sem karlarnir sáu ekki eða vildu ekki sinna. Bríet skrifaði 1915: „Konurnar eiga að vera nýr kraftur í þjóðfélagsstarfseminni. Þær eiga að koma þangað með hreinni hvatir, sterkari siðgæðistilfinningu, meiri mannúð og næmari skilning á þjóðfélagsmeinunum en karlmennirnir sem orðnir eru þeim svo vanir að þeir sjá þau ekki.“ Mikið vatn er til sjávar runnið frá tímum Bríetar og annarra baráttukvenna. Þótt mikill árangur hafi náðst, með róttækum aðgerðum kvenna og samstöðu, blasa „þjóðfélagsmeinin“ enn við okkur, 110 árum síðar. Hagstofan staðfesti nýlega að launamisrétti kynjanna er enn til staðar. Mörg mikilvæg kvennastörf eru illilega vanmetin sem heldur konum í fátækt og valdaleysi. Ofbeldi gegn konum er faraldur sem kveða þarf niður með öllum tiltækum ráðum. Menningin er enn mjög karllæg og ekki stýra konur fjármagninu og stórfyrirtækjunum sem valdið hafa. Því miður fer þeim röddum fjölgandi sem telja kvennabaráttu og femíníska hugmyndafræði af hinu illa og ráðast af hörku gegn réttindum hinsegin fólks. Bakslag blasir við okkur víða um heim sem bregðast þarf við strax. Sameinuð íslensk kvennahreyfing og kvár birtu kröfur sínar í kvennaverkfallinu mikla 2023. Fyrir kosningarnar 2024 fengu fulltrúar stjórnmálaflokkanna þær í hendur með þeim skilaboðum að þau fengju eitt ár til að hrinda þeim í framkvæmd. Síðan var haldinn framboðsfundur til að ítreka kröfurnar. Nú er að ýta á eftir bráðnauðsynlegum umbótum. Mikilvægasta verkefni kvennahreyfingarinnar nú er þó að efla samstöðu kvenna og kvára sem og allra þeirra sem vilja og ætla að standa vörð um kynjajafnrétti og mannréttindi fyrir okkur öll. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Fyrir hönd framkvæmdastjórnar kvennaárs. Höfundur er sagnfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvennaverkfall Jafnréttismál Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Á kvennaárinu 2025 minnumst við ótal viðburða sem snerta baráttusögu kvenna hér á landi. Heil 50 ár eru liðin frá kvennaári Sameinuðu þjóðanna og þar með frá fyrsta kvennaverkfallinu 24. okt. eða kvennafrídeginum eins og hann var kallaður. Á kvenréttindadaginn 19. júní verða 110 ár liðin frá því að konur 40 ára og eldri fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis. Á þessum tíma fengu karlar kosningarétt 25 ára. Kvenréttindakonan Bríet Bjarnhéðinsdóttir sagði að Íslendingar yrðu að athlægi um allan heim vegna þess vantrausts sem konum var sýnt. Aldursmarkið átti síðan að lækka um eitt ár á ári þannig að jafnrétti yrði náð 1930. Á þessu varð þó breyting því árið 1920 tók ný stjórnarskrá gildi og þá fengu konur og karlar jafnan rétt. Rök íslenska feðraveldisins fyrir 40 ára markinu voru þau að konur væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu aðlögun en ástæðan var auðvitað sú að karlveldið óttaðist að mikill fjöldi nýrra kjósenda myndi raska valdakerfinu. Frá 1908 höfðu konur boðið fram kvennalista til bæjarstjórna á nokkrum stöðum á landinu með góðum árangri. Voru þær ekki til alls vísar? Kvennahreyfingin fagnaði kosningaréttinum með glæsilegri útisamkomu á Austurvelli 7. júlí þar sem 200 ljósklæddar meyjar gengu fylktu liði frá Miðbæjarbarnaskólanum að Austurvelli. Jafnframt ákváðu konurnar að halda upp á kosningaréttinn með því að hefja söfnun fjár fyrir Landspítala. Næstu ár var haldið upp á 19. júní með alls konar skemmtunum og söfnun fyrir Landspítalasjóðinn. Mörg hafa velt fyrir sér hvers vegna konurnar ákváðu að ýta á byggingu spítala í stað þess að auka pólitísk völd kvenna. Á þessum tíma geisaði fyrri heimsstyrjöldin, vöruverð hækkaði jafnt og þétt, heilbrigðisástand var slæmt, fátækt mikil og atvinnuleysi landlægt. Berklar hjuggu sífellt skörð í raðir Íslendinga og gerðu ekki greinarmun á háum og lágum, ríkum eða fátækum. Konur fæddu heima og hver hugsaði um veikt og gamalt fólk sem lá í heimahúsum? Auðvitað konurnar. Það var því mikið hagsmunamál kvenna að bæta aðstöðu sjúklinga og fæðandi kvenna. Þessi aðgerð var líka í samræmi við þá ríkjandi hugmynd að erindi kvenna út á opinbera sviðið væri að bæta það sem karlarnir sáu ekki eða vildu ekki sinna. Bríet skrifaði 1915: „Konurnar eiga að vera nýr kraftur í þjóðfélagsstarfseminni. Þær eiga að koma þangað með hreinni hvatir, sterkari siðgæðistilfinningu, meiri mannúð og næmari skilning á þjóðfélagsmeinunum en karlmennirnir sem orðnir eru þeim svo vanir að þeir sjá þau ekki.“ Mikið vatn er til sjávar runnið frá tímum Bríetar og annarra baráttukvenna. Þótt mikill árangur hafi náðst, með róttækum aðgerðum kvenna og samstöðu, blasa „þjóðfélagsmeinin“ enn við okkur, 110 árum síðar. Hagstofan staðfesti nýlega að launamisrétti kynjanna er enn til staðar. Mörg mikilvæg kvennastörf eru illilega vanmetin sem heldur konum í fátækt og valdaleysi. Ofbeldi gegn konum er faraldur sem kveða þarf niður með öllum tiltækum ráðum. Menningin er enn mjög karllæg og ekki stýra konur fjármagninu og stórfyrirtækjunum sem valdið hafa. Því miður fer þeim röddum fjölgandi sem telja kvennabaráttu og femíníska hugmyndafræði af hinu illa og ráðast af hörku gegn réttindum hinsegin fólks. Bakslag blasir við okkur víða um heim sem bregðast þarf við strax. Sameinuð íslensk kvennahreyfing og kvár birtu kröfur sínar í kvennaverkfallinu mikla 2023. Fyrir kosningarnar 2024 fengu fulltrúar stjórnmálaflokkanna þær í hendur með þeim skilaboðum að þau fengju eitt ár til að hrinda þeim í framkvæmd. Síðan var haldinn framboðsfundur til að ítreka kröfurnar. Nú er að ýta á eftir bráðnauðsynlegum umbótum. Mikilvægasta verkefni kvennahreyfingarinnar nú er þó að efla samstöðu kvenna og kvára sem og allra þeirra sem vilja og ætla að standa vörð um kynjajafnrétti og mannréttindi fyrir okkur öll. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Fyrir hönd framkvæmdastjórnar kvennaárs. Höfundur er sagnfræðingur.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun