„Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar 7. maí 2025 14:45 Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Málefni fatlaðs fólks Leigumarkaður Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Sjá meira
Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun