Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar 27. apríl 2025 09:31 Á útfarardegi Frans páfa drúpti heimsbyggðin höfði í þökk. Einstaka sinnum koma persónur fram í mannkynssögunni sem miðla góðu fréttunum um ást og frelsi, jöfnuð og sanngirni ríkulega yfir heiminn. Enn man fólk arfleifð Móður Theresu og það hvernig Martin Lúther King setti hrokanum skorður. Nær í tíma koma t.d. Michail Gorbatjov, Lech Walesa, Desmond Tutu og Nelson Mandela. Ólíkar persónur sem áttu það sameiginlegt að miðla staðfastri von til heimsbyggðarinnar og dreifa valdi til hins almenna manns í óþökk þess valds sem á öllum öldum safnar sjálfu sér handa sjálfu sér. Vandfundinn er sá áhrifamaður í veröldinni sem dreift hefur valdi til mannkyns og náttúru með jafn máttugum hætti og Frans páfi. Í inngangi umburðarbréfs sem hann gaf út árið 2015 rifjar hann upp að heilagur Frans frá Assisi, sem hann tók sér nafn af á páfastóli, ræddi um jörðina sem systur allra manna. „Þessi systir hrópar núna grátandi á okkur vegna skaðans sem við höfum kallað yfir hana með óábyrgri notkun og misnotkun þeirra gæða sem Guð hefur veitt henni. [...] Við höfum gleymt því að við erum sjálf ryk jarðar (sjá 1Mós 2.7); okkar eigin líkamar eru myndaðir af frumefnum hennar, við öndum að okkur lofti hennar og þiggjum líf og endurnæringu af vötnum hennar.“[1] Í umburðarbréfi Frans, sem út kom sama ár og heimsmarkmið SÞ voru kynnt, hljóma raddir ólíkustu heimildarmanna. Þar má heyra forvera hans á páfastóli, vísindasamfélagið í veröldinni, kristnar kirkjudeildir og trúarhópa, auk annarra trúarbragða heimsins, áður en hann tekur sér það fyrir hendur að ávarpa heimsfjölskylduna alla í leit að „sjálfbærri og heildrænni þróun, því við vitum að hlutir geta breyst“.[2] Öll nálgun hans er veitul og opin svo lesandinn skynjar einbeittan vilja til að halda öllum við borðið þegar hann ræðir stærstu sársaukamál og áhyggjuefni heimsins, fátæktina og vistkerfisvandann, og spáir sumpart fyrir um þá upplausn og grimmd sem nú, tíu árum síðar, er orðin að veruleika. Hinn stóri misskilningur Í huga Frans stafar fátækt og vistkerfisvandi veraldar af djúpstæðri vangá þar sem ríkjandi menning misskilur samhengi sitt og stöðu svo freklega að ekkert nema „umfangsmikil menningarbylting“ mun geta bjargað málum. Í því sambandi notar hann hugtakaparið vistfræðileg sinnaskipti (e. ecological conversion) sem heimsbyggðin verði að taka.[3] Ein rammasta mótsögn tíðarandans er sú, að mati páfa, að tæknihyggjan, sem öllu ræður og sér ekkert gildi í öðrum verum en manninum, virðist starfa í samvinnu við aðrar öfgar sem sjá ekkert sérstakt við manninn![4] Skýring hans er á þá lund að þegar maðurinn setji sig í miðjuna og ljái sér sjálfdæmi, trúandi á tækni og yfirráð, megi búast við afstæðishyggju hvað úr hverju sem einvörðungu hugi að eigin þægindum og yfirborðslegum hagsmunum. Því ættum við ekki að vera hissa þótt við sæjum, í tengslum við hinn alltumlykjandi túlkunarramma tæknivaldsins og átrúnaðinn á hið ótakmarkaða mannlega vald, upp rísa stæka afstæðishyggju sem sæi ekkert skipta máli nema það þjónaði sjálflægum skammtímahagsmunum. Páfi fullyrðir að þannig fóðri ólíkar öfgar hvor aðra og leiði til umhverfis- og samfélagshnignunar.[5] Hugsanlega getur innsæi Frans páfa nú stutt okkur þegar við þurfum að leggja mat á fyrirhugað hernaðarkapphlaup á kostnað almennings í þágu tæknirisanna. Hið ríkjandi tæknivald sem fer sínu fram án tillits til sjálfgildis efnisheimsins og mannlegs eðlis, með því að gera manninn að ríkjandi þætti á kostnað alls annars um leið og tilvera hans er virt að vettugi, hefur náð að „valda“ hagkerfið og pólitíkina svo að fjárhagurinn yfirskyggir hinn raunveruleg hag, fullyrðir páfi.[6] En markaðurinn einn og sjálfur mun ekki tryggja samþætta þróun og félagslega þátttöku allra. Niðurstaðan verður sú að stóra myndin og samhengi veruleikans slitnar í sundur í sérhæfðum einstrengingslegum áherslum tækni- og auðhyggju og allt sem er viðkvæmt, náttúran og hin fátæku, fer halloka, segir páfi.[7] Við slíkar aðstæður reynist mörgum nær ógerlegt að kyngja þeim náttúrulegu takmörkunum sem veruleikinn felur í sér jafnframt því sem vitundin um almannahag verði fjarlægari, en þá sé stutt í að við taki það sem hann nefnir hópsjálfselsku (e. collective selfishness) sem geti á endanum leitt til upplausnar og eyðingar.[8] Þetta hafa því miður reynst spámannleg orð sem nú rætast fyrir framan augun á almenningi m.a. í blygðunarlausu þjóðarmorði með pólitísku samþykki og jafnvel stuðningi hinna ríku þjóða. Þannig stillir páfi upp tækni- hagræna túlkunarrammanum sem rammasta andstæðingi mannlegrar farsældar og vistkerfis. Frans páfi og Sameinuðu þjóðirnar Árið 2020 lauk ég doktorsrannsókn þar sem ég bar saman áherslur heimsmarkmiða SÞ 2015 og umburðarbréf páfa frá sama ári og sýndi fram á ríkan samhljóm með þessum tveimur ólíku heimildum.[9] Gjarnan lýsi ég því svo að í rannsókn minni hafi ég beðið heimsmarkmið SÞ og umburðarbréf páfa að svara þremur spurningum: Hvar erum við? Hver erum við? Og hvað er hagvöxtur? Fyrir hálfri öld hefðu SÞ og þorri allra kristinna guðfræðinga svarað þessum spurningum á þá leið að við værum í fyrsta lagi stödd í efnisheimi sem væri hráefni handa okkur. Í öðru lagi væri mannkyn helsta dýrmæti heimsins og því hlyti góður hagvöxtur að birtast í styrk, þekkingu og færni við nýtingu auðlinda. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og viðhorf þróast. Fremur en að líta á jörðina og efnisheiminn sem hráefni handa mannkyni horfa SÞ, Frans páfi og megin þorri guðfræðinga og heimspekinga, að náttúruvísindafólki ógleymdu, á jörðina sem lífveru. Í stað þess að sjá mannkyn aðgreint frá náttúrunni sem eiganda hennar er nú fremur litið á manninn sem þátttakanda í vistkerfum heimsins. Þá er viðurkennd sú vísindalega vitneskja að staða mannsins í náttúrunni sé víkjandi, þar eð mannkyn byggi líf sitt og afkomu á vistkerfinu sem aftur þurfi ekkert á manninum að halda. Sé nú svo í pottinn búið. Ef mannkyn er í raun og sann þátttakandi í vistkerfi en ekki eigandi þess og drottnari. Sé auk þess eitthvað að marka vísindarannsóknir sem kalla á tafarlaus vistfræðileg háttaskipti í ljósi aðsteðjandi loftslagsvanda af mannavöldum. – Hvað er þá hagvöxtur? Að öllu þrasi og upplýsingarugli slepptu þá vitum við í dag að hagvöxtur og sjálfbær þróun er tvö hugtök yfir sama ástand. Það er ekki hagvöxtur þótt einhverjir græði á hergagnaframleiðslu. Það er ekki hagvöxtur þegar framin eru þjóðarmorð til að skapa rými fyrir nýjar baðstrendur. Hagvöxtur er það þegar lífið hefur góð vaxtarskilyrði. Friður og réttlæti er hagvöxtur. Heilsa og öryggi er hagvöxtur. Sjálfbærni er hagvöxtur. Þeir sátu eitthvað svo umkomulausir á stökum stólum á gólfi Péturskirkjunnar Trump og Selenskí. Komnir til að kveðja Frans páfa tóku þeir þó fimmtán mínútur frá til þess að reyna að meðtaka hann. Fram undan í veröldinni er enn aukinn flóttamannastraumur af völdum loftslagsbreytinga. Hvað sem líða mun hernaðarbrölti, fátækt, kynþáttahyggju og öðru manngerðu böli. Við skulum ekki kveðja Frans páfa. Meðtökum fremur þá miklu gjöf sem okkur var veitt með þjónustu hans. Setjumst niður, horfumst í augu og heyrum orð hins vitra manns: „Ósvikin mennska sem kallar eftir nýrri niðurstöðu virðist dvelja, óséð af flestum, í miðju hins tæknivædda samfélags líkt og gufuslæðingur renni mjúklega undir lokaðar dyr. Mun loforðið, þrátt fyrir allt halda, og allt sem er ósvikið og ekta rísa upp í þrálátri andstöðu?[10] Höfundur er prestur og siðfræðingur. [1] „Encyclical Letter Laudato Si’ of the Holy Father Francis“, 2. málsgr. (Eigin þýðing birt í doktorsrannsókn minni frá 2020.) [2] Sama, 13. málsgr. [3] Sama, kafli 3.5, 14 og 216. [4] Sama, 118. málsgr. [5] Sama, 122. málsgr. [6] Sama, 108–109. málsgr. [7] Sama, 110–112. málsgr. [8] Sama, 204. málsgr. [9] Bjarni Karlsson, Vistkerfisvandi og fátækt: Einkenni lífvænlegrar heimsmyndar, mannskiln- ings og fátæktarhugtaks í fjölmenningarsamfélagi eftirnútímans. [Doktorsrit- gerð.] Reykjavík: Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands, 2020. [10] Sama, 112. Málsgr. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Andlát Frans páfa Bjarni Karlsson Páfakjör 2025 Mest lesið Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
Á útfarardegi Frans páfa drúpti heimsbyggðin höfði í þökk. Einstaka sinnum koma persónur fram í mannkynssögunni sem miðla góðu fréttunum um ást og frelsi, jöfnuð og sanngirni ríkulega yfir heiminn. Enn man fólk arfleifð Móður Theresu og það hvernig Martin Lúther King setti hrokanum skorður. Nær í tíma koma t.d. Michail Gorbatjov, Lech Walesa, Desmond Tutu og Nelson Mandela. Ólíkar persónur sem áttu það sameiginlegt að miðla staðfastri von til heimsbyggðarinnar og dreifa valdi til hins almenna manns í óþökk þess valds sem á öllum öldum safnar sjálfu sér handa sjálfu sér. Vandfundinn er sá áhrifamaður í veröldinni sem dreift hefur valdi til mannkyns og náttúru með jafn máttugum hætti og Frans páfi. Í inngangi umburðarbréfs sem hann gaf út árið 2015 rifjar hann upp að heilagur Frans frá Assisi, sem hann tók sér nafn af á páfastóli, ræddi um jörðina sem systur allra manna. „Þessi systir hrópar núna grátandi á okkur vegna skaðans sem við höfum kallað yfir hana með óábyrgri notkun og misnotkun þeirra gæða sem Guð hefur veitt henni. [...] Við höfum gleymt því að við erum sjálf ryk jarðar (sjá 1Mós 2.7); okkar eigin líkamar eru myndaðir af frumefnum hennar, við öndum að okkur lofti hennar og þiggjum líf og endurnæringu af vötnum hennar.“[1] Í umburðarbréfi Frans, sem út kom sama ár og heimsmarkmið SÞ voru kynnt, hljóma raddir ólíkustu heimildarmanna. Þar má heyra forvera hans á páfastóli, vísindasamfélagið í veröldinni, kristnar kirkjudeildir og trúarhópa, auk annarra trúarbragða heimsins, áður en hann tekur sér það fyrir hendur að ávarpa heimsfjölskylduna alla í leit að „sjálfbærri og heildrænni þróun, því við vitum að hlutir geta breyst“.[2] Öll nálgun hans er veitul og opin svo lesandinn skynjar einbeittan vilja til að halda öllum við borðið þegar hann ræðir stærstu sársaukamál og áhyggjuefni heimsins, fátæktina og vistkerfisvandann, og spáir sumpart fyrir um þá upplausn og grimmd sem nú, tíu árum síðar, er orðin að veruleika. Hinn stóri misskilningur Í huga Frans stafar fátækt og vistkerfisvandi veraldar af djúpstæðri vangá þar sem ríkjandi menning misskilur samhengi sitt og stöðu svo freklega að ekkert nema „umfangsmikil menningarbylting“ mun geta bjargað málum. Í því sambandi notar hann hugtakaparið vistfræðileg sinnaskipti (e. ecological conversion) sem heimsbyggðin verði að taka.[3] Ein rammasta mótsögn tíðarandans er sú, að mati páfa, að tæknihyggjan, sem öllu ræður og sér ekkert gildi í öðrum verum en manninum, virðist starfa í samvinnu við aðrar öfgar sem sjá ekkert sérstakt við manninn![4] Skýring hans er á þá lund að þegar maðurinn setji sig í miðjuna og ljái sér sjálfdæmi, trúandi á tækni og yfirráð, megi búast við afstæðishyggju hvað úr hverju sem einvörðungu hugi að eigin þægindum og yfirborðslegum hagsmunum. Því ættum við ekki að vera hissa þótt við sæjum, í tengslum við hinn alltumlykjandi túlkunarramma tæknivaldsins og átrúnaðinn á hið ótakmarkaða mannlega vald, upp rísa stæka afstæðishyggju sem sæi ekkert skipta máli nema það þjónaði sjálflægum skammtímahagsmunum. Páfi fullyrðir að þannig fóðri ólíkar öfgar hvor aðra og leiði til umhverfis- og samfélagshnignunar.[5] Hugsanlega getur innsæi Frans páfa nú stutt okkur þegar við þurfum að leggja mat á fyrirhugað hernaðarkapphlaup á kostnað almennings í þágu tæknirisanna. Hið ríkjandi tæknivald sem fer sínu fram án tillits til sjálfgildis efnisheimsins og mannlegs eðlis, með því að gera manninn að ríkjandi þætti á kostnað alls annars um leið og tilvera hans er virt að vettugi, hefur náð að „valda“ hagkerfið og pólitíkina svo að fjárhagurinn yfirskyggir hinn raunveruleg hag, fullyrðir páfi.[6] En markaðurinn einn og sjálfur mun ekki tryggja samþætta þróun og félagslega þátttöku allra. Niðurstaðan verður sú að stóra myndin og samhengi veruleikans slitnar í sundur í sérhæfðum einstrengingslegum áherslum tækni- og auðhyggju og allt sem er viðkvæmt, náttúran og hin fátæku, fer halloka, segir páfi.[7] Við slíkar aðstæður reynist mörgum nær ógerlegt að kyngja þeim náttúrulegu takmörkunum sem veruleikinn felur í sér jafnframt því sem vitundin um almannahag verði fjarlægari, en þá sé stutt í að við taki það sem hann nefnir hópsjálfselsku (e. collective selfishness) sem geti á endanum leitt til upplausnar og eyðingar.[8] Þetta hafa því miður reynst spámannleg orð sem nú rætast fyrir framan augun á almenningi m.a. í blygðunarlausu þjóðarmorði með pólitísku samþykki og jafnvel stuðningi hinna ríku þjóða. Þannig stillir páfi upp tækni- hagræna túlkunarrammanum sem rammasta andstæðingi mannlegrar farsældar og vistkerfis. Frans páfi og Sameinuðu þjóðirnar Árið 2020 lauk ég doktorsrannsókn þar sem ég bar saman áherslur heimsmarkmiða SÞ 2015 og umburðarbréf páfa frá sama ári og sýndi fram á ríkan samhljóm með þessum tveimur ólíku heimildum.[9] Gjarnan lýsi ég því svo að í rannsókn minni hafi ég beðið heimsmarkmið SÞ og umburðarbréf páfa að svara þremur spurningum: Hvar erum við? Hver erum við? Og hvað er hagvöxtur? Fyrir hálfri öld hefðu SÞ og þorri allra kristinna guðfræðinga svarað þessum spurningum á þá leið að við værum í fyrsta lagi stödd í efnisheimi sem væri hráefni handa okkur. Í öðru lagi væri mannkyn helsta dýrmæti heimsins og því hlyti góður hagvöxtur að birtast í styrk, þekkingu og færni við nýtingu auðlinda. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og viðhorf þróast. Fremur en að líta á jörðina og efnisheiminn sem hráefni handa mannkyni horfa SÞ, Frans páfi og megin þorri guðfræðinga og heimspekinga, að náttúruvísindafólki ógleymdu, á jörðina sem lífveru. Í stað þess að sjá mannkyn aðgreint frá náttúrunni sem eiganda hennar er nú fremur litið á manninn sem þátttakanda í vistkerfum heimsins. Þá er viðurkennd sú vísindalega vitneskja að staða mannsins í náttúrunni sé víkjandi, þar eð mannkyn byggi líf sitt og afkomu á vistkerfinu sem aftur þurfi ekkert á manninum að halda. Sé nú svo í pottinn búið. Ef mannkyn er í raun og sann þátttakandi í vistkerfi en ekki eigandi þess og drottnari. Sé auk þess eitthvað að marka vísindarannsóknir sem kalla á tafarlaus vistfræðileg háttaskipti í ljósi aðsteðjandi loftslagsvanda af mannavöldum. – Hvað er þá hagvöxtur? Að öllu þrasi og upplýsingarugli slepptu þá vitum við í dag að hagvöxtur og sjálfbær þróun er tvö hugtök yfir sama ástand. Það er ekki hagvöxtur þótt einhverjir græði á hergagnaframleiðslu. Það er ekki hagvöxtur þegar framin eru þjóðarmorð til að skapa rými fyrir nýjar baðstrendur. Hagvöxtur er það þegar lífið hefur góð vaxtarskilyrði. Friður og réttlæti er hagvöxtur. Heilsa og öryggi er hagvöxtur. Sjálfbærni er hagvöxtur. Þeir sátu eitthvað svo umkomulausir á stökum stólum á gólfi Péturskirkjunnar Trump og Selenskí. Komnir til að kveðja Frans páfa tóku þeir þó fimmtán mínútur frá til þess að reyna að meðtaka hann. Fram undan í veröldinni er enn aukinn flóttamannastraumur af völdum loftslagsbreytinga. Hvað sem líða mun hernaðarbrölti, fátækt, kynþáttahyggju og öðru manngerðu böli. Við skulum ekki kveðja Frans páfa. Meðtökum fremur þá miklu gjöf sem okkur var veitt með þjónustu hans. Setjumst niður, horfumst í augu og heyrum orð hins vitra manns: „Ósvikin mennska sem kallar eftir nýrri niðurstöðu virðist dvelja, óséð af flestum, í miðju hins tæknivædda samfélags líkt og gufuslæðingur renni mjúklega undir lokaðar dyr. Mun loforðið, þrátt fyrir allt halda, og allt sem er ósvikið og ekta rísa upp í þrálátri andstöðu?[10] Höfundur er prestur og siðfræðingur. [1] „Encyclical Letter Laudato Si’ of the Holy Father Francis“, 2. málsgr. (Eigin þýðing birt í doktorsrannsókn minni frá 2020.) [2] Sama, 13. málsgr. [3] Sama, kafli 3.5, 14 og 216. [4] Sama, 118. málsgr. [5] Sama, 122. málsgr. [6] Sama, 108–109. málsgr. [7] Sama, 110–112. málsgr. [8] Sama, 204. málsgr. [9] Bjarni Karlsson, Vistkerfisvandi og fátækt: Einkenni lífvænlegrar heimsmyndar, mannskiln- ings og fátæktarhugtaks í fjölmenningarsamfélagi eftirnútímans. [Doktorsrit- gerð.] Reykjavík: Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands, 2020. [10] Sama, 112. Málsgr.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun