Frá rafvæðingu til vitvæðingar – framfaraöldin sem ruddi brautina til farsællar framtíðar Árni Sigurðsson skrifar 15. janúar 2025 09:03 Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást. Árni Sæberg skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun