Er Landsvirkjun til sölu? Reynir Böðvarsson skrifar 18. október 2024 08:31 Í síðasta pistli talaði ég meðal annars um tvær gjörólíkar sviðsmyndir sen væru sýnilegar í íslenskum stjórnmálum eftir kosningarnar 30. nóvember. Einsvegar að hægriflokkarnir með Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn væru leiðandi öflin og hinsvegar vinstristjórn með Samfylkingu Pírötum og Sósíalistum. Ég benti á að Sósíalistaflokkurinn yrði að ná góðri kosningu til þess að halda slíkri stjórn almennilega til vinstri svo að raunverulegar umbætur geti átt sér stað, að leigjendur, ungt fólk komist í sína fyrstu íbúð og að fólk á lágum launum hafi mannsæmandi afkomu fyrir sig og vörnin sín. Þetta næst nefnilega ekki með neinu hálfkáki eða yfirdrifinni varfærslu í nauðsynlegum breytingum, það tæki marga áratugi sem er óásættanlegt. Það er þó hættan sem við sjáum ef ekki fæst afgerandi úrskurður frá þjóðinni í þessum kosningum hvernig hún vill sjá þróun þjóðfélagsins á komandi árum. Ég ætla því að reyna að draga upp mynd hér sem varpar ljósi á það hvaða afleiðingar þessar tvær sviðsmyndir mundu hafa verði þær að veruleika. Sjálfstæðisflokkurinn hefur lengi talað fyrir því að minnka ríkisafskipti og auka einkavæðingu og Miðflokkurinn ásakar flokkinn fyrir að ganga ekki nógu langt í því og jafnvel fara í þveröfuga átt og þenja út báknið eins og þeir segja. Viðreisn er þarna alveg með á nótunum. Augljóst er að bankarnir, Íslandsbanki og Landsbankinn muni ekki lengur skila tug milljarða arði til ríkissjóðs ár eftir ár verði þessi sviðsmynd að veruleika heldur fara þessir milljarðar til nýrra eigenda, á Íslandi eða í útlöndum. Það verður ekki látið staðar numið við bankana heldur eru þar Landsvirkjun og RARIK næst á dagskrá. Vissulega fær ríkissjóður fullt af peningum en bara einu sinni, bara árið sem þessar stofnanir eru seldar, en ekki á hverju ári sem góð búbót við samfélagsreksturinn og samfélagið allt. Það er ekki af hagsýni og umhyggju fyrir almannahag sem þessi gjörningur er þeim svo hugleikinn heldur af hugmyndafræðilegum ástæðum, hugmyndafræði hægrisins heldur því beinlínis fram að sameiginlega getum við ekki rekið nokkurn skapaðan hlut svo vel sé en að einkaaðilar sem hafi von um að græða fyrir eigin reikning geri það svo vel. Jafnvel svo vel að það verði brauðmolar handa okkur hinum og þar með samfélaginu öllu. Þó þessir flokkar tali ekki opinberlega um að einkavæða allt heilbrigðiskerfið, styðja flokkarnir aukið samstarf milli opinberra aðila og einkaaðila í heilbrigðisþjónustu. Einkarekstur hefur verið aukinn á sviðum eins og sjúkraþjónustu og sérfræðiþjónustu og ekkert bendir til annars en þeir vilji halda áfram á sömu braut. Sama má segja um skólastofnanir, það er ekkert heilagt í þessum efnum hjá þessum flokkum, þeir hafa fyrirmyndina frá systurflokkur sínum í Svíþjóð sem eru á góðri leið með að brjóta niður sænska velferðarkerfið endanlega. Seinni sviðsmyndin á sér fyrirmynd í Sænska velferðarþjóðfélaginu sem náði hápunkti sínum á tímabilinu eftir seinni heimsstyrjöldina fram að nýfrjálshyggju um 1980. þegar Svíþjóð var heimsþekkt fyrir sitt víðtæka velferðarkerfi og sína háværu rödd um frið og afvopnun alþjóðlega. Velferðarkerfið byggðist á hugmyndafræðinni um „folkhemmet” eða „fólksheimilið”, sem var hugmynd um samfélag þar sem allir íbúar ættu rétt á félagslegu öryggi og jafnrétti. Velferðarkerfið var hluti af og að mörgu leiti fyrirmynd að hinu svo kallaða „norræna velferðarlíkani,“ sem lagði áherslu á ríkisafskipti af samfélagslegri þjónustu og jöfnuð. Afvopnunar og friðarstarfið var aðalatriðið í sænskri utanríkispólitík ásamt stuðningi við lönd sem voru að brjótast undan yfirráðum nýlenduherrana. Á þessum tíma var samfélagsleg þjónusta eins og menntun, heilbrigðisþjónusta, húsnæðismál og félagsleg tryggingarkerfi að mestu leyti rekin af ríkinu. Menntun var ókeypis fyrir alla og heilbrigðisþjónusta var mjög aðgengileg. Sjúkratrygging sem tryggði öllum borgurum ókeypis eða niðurgreidda heilbrigðisþjónustu. Sterkur atvinnumarkaður og háir skattar fjármögnuðu kerfið. Sænska velferðarkerfið lagði mikla áherslu á vinnumarkaðinn, þar sem mikil atvinnuþátttaka og réttindi verkafólks voru tryggð með lögum og samningum á milli verkalýðsfélaga og atvinnurekenda. Velferðarkerfið var byggt á hugmyndinni um að það væri hlutverk ríkisins að tryggja fulla atvinnu og koma í veg fyrir fátækt. Verkalýðsfélögin voru ásamt vinstri flokkunum þau öfl í samfélaginu sem mótuðu stefnuna og börðust sameiginlega gegn hægri öflunum, oft með verkföllum, og tókst þannig sameiginlega að mynda fyrirmyndar þjóðfélag. Á þessum tíma var sænska velferðarkerfið talið eitt hið fullkomnasta í heimi, og það skapaði fordæmi sem önnur lönd reyndu að fylgja. Ef Sósíalistaflokkurinn fær góða kosningu í þessum kosningum og vinstrið nær völdum þá er von um að hægt verði að byrja að feta þessa leið og gefa gróða og spillingaröflunum á Íslandi frí frá áhrifum, vonandi um alla framtíð. Höfundur er jarðskjálftafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Í síðasta pistli talaði ég meðal annars um tvær gjörólíkar sviðsmyndir sen væru sýnilegar í íslenskum stjórnmálum eftir kosningarnar 30. nóvember. Einsvegar að hægriflokkarnir með Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn væru leiðandi öflin og hinsvegar vinstristjórn með Samfylkingu Pírötum og Sósíalistum. Ég benti á að Sósíalistaflokkurinn yrði að ná góðri kosningu til þess að halda slíkri stjórn almennilega til vinstri svo að raunverulegar umbætur geti átt sér stað, að leigjendur, ungt fólk komist í sína fyrstu íbúð og að fólk á lágum launum hafi mannsæmandi afkomu fyrir sig og vörnin sín. Þetta næst nefnilega ekki með neinu hálfkáki eða yfirdrifinni varfærslu í nauðsynlegum breytingum, það tæki marga áratugi sem er óásættanlegt. Það er þó hættan sem við sjáum ef ekki fæst afgerandi úrskurður frá þjóðinni í þessum kosningum hvernig hún vill sjá þróun þjóðfélagsins á komandi árum. Ég ætla því að reyna að draga upp mynd hér sem varpar ljósi á það hvaða afleiðingar þessar tvær sviðsmyndir mundu hafa verði þær að veruleika. Sjálfstæðisflokkurinn hefur lengi talað fyrir því að minnka ríkisafskipti og auka einkavæðingu og Miðflokkurinn ásakar flokkinn fyrir að ganga ekki nógu langt í því og jafnvel fara í þveröfuga átt og þenja út báknið eins og þeir segja. Viðreisn er þarna alveg með á nótunum. Augljóst er að bankarnir, Íslandsbanki og Landsbankinn muni ekki lengur skila tug milljarða arði til ríkissjóðs ár eftir ár verði þessi sviðsmynd að veruleika heldur fara þessir milljarðar til nýrra eigenda, á Íslandi eða í útlöndum. Það verður ekki látið staðar numið við bankana heldur eru þar Landsvirkjun og RARIK næst á dagskrá. Vissulega fær ríkissjóður fullt af peningum en bara einu sinni, bara árið sem þessar stofnanir eru seldar, en ekki á hverju ári sem góð búbót við samfélagsreksturinn og samfélagið allt. Það er ekki af hagsýni og umhyggju fyrir almannahag sem þessi gjörningur er þeim svo hugleikinn heldur af hugmyndafræðilegum ástæðum, hugmyndafræði hægrisins heldur því beinlínis fram að sameiginlega getum við ekki rekið nokkurn skapaðan hlut svo vel sé en að einkaaðilar sem hafi von um að græða fyrir eigin reikning geri það svo vel. Jafnvel svo vel að það verði brauðmolar handa okkur hinum og þar með samfélaginu öllu. Þó þessir flokkar tali ekki opinberlega um að einkavæða allt heilbrigðiskerfið, styðja flokkarnir aukið samstarf milli opinberra aðila og einkaaðila í heilbrigðisþjónustu. Einkarekstur hefur verið aukinn á sviðum eins og sjúkraþjónustu og sérfræðiþjónustu og ekkert bendir til annars en þeir vilji halda áfram á sömu braut. Sama má segja um skólastofnanir, það er ekkert heilagt í þessum efnum hjá þessum flokkum, þeir hafa fyrirmyndina frá systurflokkur sínum í Svíþjóð sem eru á góðri leið með að brjóta niður sænska velferðarkerfið endanlega. Seinni sviðsmyndin á sér fyrirmynd í Sænska velferðarþjóðfélaginu sem náði hápunkti sínum á tímabilinu eftir seinni heimsstyrjöldina fram að nýfrjálshyggju um 1980. þegar Svíþjóð var heimsþekkt fyrir sitt víðtæka velferðarkerfi og sína háværu rödd um frið og afvopnun alþjóðlega. Velferðarkerfið byggðist á hugmyndafræðinni um „folkhemmet” eða „fólksheimilið”, sem var hugmynd um samfélag þar sem allir íbúar ættu rétt á félagslegu öryggi og jafnrétti. Velferðarkerfið var hluti af og að mörgu leiti fyrirmynd að hinu svo kallaða „norræna velferðarlíkani,“ sem lagði áherslu á ríkisafskipti af samfélagslegri þjónustu og jöfnuð. Afvopnunar og friðarstarfið var aðalatriðið í sænskri utanríkispólitík ásamt stuðningi við lönd sem voru að brjótast undan yfirráðum nýlenduherrana. Á þessum tíma var samfélagsleg þjónusta eins og menntun, heilbrigðisþjónusta, húsnæðismál og félagsleg tryggingarkerfi að mestu leyti rekin af ríkinu. Menntun var ókeypis fyrir alla og heilbrigðisþjónusta var mjög aðgengileg. Sjúkratrygging sem tryggði öllum borgurum ókeypis eða niðurgreidda heilbrigðisþjónustu. Sterkur atvinnumarkaður og háir skattar fjármögnuðu kerfið. Sænska velferðarkerfið lagði mikla áherslu á vinnumarkaðinn, þar sem mikil atvinnuþátttaka og réttindi verkafólks voru tryggð með lögum og samningum á milli verkalýðsfélaga og atvinnurekenda. Velferðarkerfið var byggt á hugmyndinni um að það væri hlutverk ríkisins að tryggja fulla atvinnu og koma í veg fyrir fátækt. Verkalýðsfélögin voru ásamt vinstri flokkunum þau öfl í samfélaginu sem mótuðu stefnuna og börðust sameiginlega gegn hægri öflunum, oft með verkföllum, og tókst þannig sameiginlega að mynda fyrirmyndar þjóðfélag. Á þessum tíma var sænska velferðarkerfið talið eitt hið fullkomnasta í heimi, og það skapaði fordæmi sem önnur lönd reyndu að fylgja. Ef Sósíalistaflokkurinn fær góða kosningu í þessum kosningum og vinstrið nær völdum þá er von um að hægt verði að byrja að feta þessa leið og gefa gróða og spillingaröflunum á Íslandi frí frá áhrifum, vonandi um alla framtíð. Höfundur er jarðskjálftafræðingur.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar