Vextir án vaxtar Þorsteinn Sæmundsson skrifar 2. september 2024 15:00 Stýrivaxtastefna Seðlabankans (hávaxtastefnan) hefur reynst heimilum landsins og fyrirtækjum erfiður ljár í þúfu. Hávaxtastefnan kyndir undir og viðheldur hárri verðbólgu. Hávaxtastefnan hækkar verð á vörum og þjónustu ekki einungis á markaði heldur einnig hjá opinberum aðilum. Hávaxtastefnan veldur minna framboði á þegar sveltum húsnæðismarkaði auk þess að hækka mjög byggingakostnað og þar með húsnæðisverð. Fasteignamarkaðurinn er við frostmark vegna vaxtaáþjánarinnar þrátt fyrir mikla húsnæðisþörf. Hávaxtastefnan virðist ekki byggja á aðstæðum í hagkerfinu á hverjum tíma heldur virðast ákvarðanir vera teknar á pólitískum forsendum eða af löngun seðlabankastjóra til að sýna mátt sinn og megin. Fyrir nokkru kom í fram í dagsljósið að ekki er einhugur innan S.Í. um hávaxtastefnuna. Lét einn aðstoðarseðlabanki af störfum vegna ágreiningsins. Hávaxtastefnan er byggð á misskilningi um að háir vextir vinni gegn verðbólgu. Þeir sem reka heimili og fyrirtæki vita betur. Einnig tók Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði sem var á landinu fyrir nokkru síðan í sama streng. Taldi hann hjarðhegðun margra seðlabankastjóra heimsins hafa leitt þá á villigötur í vaxtaákvörðunum. Varaformaður Sjálfstæðisflokksins gerði reyndar lítið úr málflutningi Nóbelsverðlaunahafans án þess að vilja senda hann í endurmenntun eins og stalla hennar forðum. Fleiri marktækir einstaklingar hafa viðrað svipaðar skoðanir. Þrátt fyrir þessi varnaðarorð heldur tilraun Seðlabankans áfram og heimili og fyrirtæki landsins engjast eins og skordýr á prjóni. Munur milli stýrivaxta, 9,25%, og verðbólgu, 6%, er óvíða meiri. Forsendur til vaxtalækkana hafa legið fyrir alllengi en ákvarðanir virðast ekki hafa verið teknar af ástæðum sem skýrast af hagtölum eða ástandi efnahagsmála. Talað var um í véfréttastíl að fyrst að afloknum kjarasamningum sé hægt að lækka vexti. Nú er þó nokkur tími liðinn síðan hóflegir kjarasamningar voru gerðir við þorra launafólks. Enn bólar ekki á vaxtalækkunum. Seðlabankastjóri hefur m.a. vísað til kjarasamninganna sem ástæðu fyrir að ekki er hægt að lækka vexti. Vaxtastigið kemur í veg fyrir lækkun verðbólgu og þeir sem helst nærast á verðbólgunni skirrast við að lækka vöruverð. Meðvirkir hagfræðingar hafa stungið upp kollinum og sagt að verðbólga án húsnæðiskostnaðar hafi lækkað nokkuð. Út af fyrir sig rétt en við búum við kerfi sem mælir húsnæðiskostnað sem neyslu. Við núverandi ástand á húsnæðismarkaði og uppsafnaða þörf á byggingum tekur u.þ.b. tíu ár að ná jafnvægi. Við erum því ofurseld hárri verðbólgu næstu árin ef ekki verður stefnubreyting í Seðlabankanum. Skuldsettir húsnæðiseigendur hafa hrakist í gamla farið sem eru verðtryggð lán og munu þar með greiða húseignir sínar þrem sinnum á lánstímanum. Um leið og verðtryggðum lánum stórfjölgar sljóvgast stýrivextir sem vopn gegn verðbólgu. Seðlabankastjórinn og hirðin hafa því skapað vítahring fyrir bankann með háum stýrivöxtum. Óvíst er hvernig sá vítahringur verður rofinn. Seðlabankastjóri hefur fallið í sömu gryfju og forveri hans að persónugera baráttuna gegn verðbólgu og detta í fimmaurabrandara skýringar þegar illa gengur. Það er skiljanlegt að bankastjórinn fari sjaldan út að borða eins og fram kom í orðum hans nýlega þegar hann er búinn að endurnýja mötuneyti seðlabankans fyrir milljónahundruð. Yfirlýsing hans og ummæli um veitingageirann eru dæmi um mann sem er ekki í tengslum við veruleikann. Ummæli seðlabankastjóra um byggingariðnaðinn hafa skiljanlega einnig fallið í grýttan jarðveg. Fáir embættismenn ef nokkrir hafa sömu áhrif og seðlabankastjóri. Enginn hefur kosið hann til verka en hann situr í skjóli ríkisstjórnar. Hugsanlega þarf að skerpa á lögum um Seðlabankann og auka jarðtengingu hans og stjórnenda hans. Virða ber seðlabankastjóranum og hirðinni til vorkunnar að búa eins og aðrir landsmenn við grútmáttlausa og verklitla ríkisstjórn sem hefur ekki burði og þor til að taka til í ríkisrekstri. Fjáraustur ríkisstjórnarinnar er fáheyrður en verra er að hann er stefnulaus og fer einkum í að efla og seðja sístækkandi ríkisbákn. Við slíkar aðstæður er öllum vandlifað einnig seðlabankastjóra. Það breytir ekki því að Seðlabankinn hefur ákveðnar skyldur til að sýna frumkvæði og veita fjármálaöflum nauðsynlegt aðhald. Það kemur ekki á óvart að þeir sem ganga harðast fram í stuðningi við hávaxtastefnuna eru fulltrúar fjármagnsins sem nærast á háu vaxtastigi eins og púkar á fjósbita. (Sviðin) jörð kallar því Ásgeir Jónsson seðlabankastjóra og spyr að eftirtöldu: Hversu lítill þarf hagvöxtur að verða áður en stýrivextir verða leiðréttir? Hversu mikð þarf atvinnuleysi að verða áður en stýrivextir verða leiðréttir? Hversu mörg heimili þurfa að lenda í vanskilum áður en stýrivextir verða leiðréttir? Höfundur er um sinn fyrrverandi þingmaður og situr í stjórn Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Sæmundsson Miðflokkurinn Seðlabankinn Mest lesið Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Verkafólk kaupir aðgang að íslenskum auðlindum af Norðmönnum Arndís Kristjánsdóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Skoðun Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Stýrivaxtastefna Seðlabankans (hávaxtastefnan) hefur reynst heimilum landsins og fyrirtækjum erfiður ljár í þúfu. Hávaxtastefnan kyndir undir og viðheldur hárri verðbólgu. Hávaxtastefnan hækkar verð á vörum og þjónustu ekki einungis á markaði heldur einnig hjá opinberum aðilum. Hávaxtastefnan veldur minna framboði á þegar sveltum húsnæðismarkaði auk þess að hækka mjög byggingakostnað og þar með húsnæðisverð. Fasteignamarkaðurinn er við frostmark vegna vaxtaáþjánarinnar þrátt fyrir mikla húsnæðisþörf. Hávaxtastefnan virðist ekki byggja á aðstæðum í hagkerfinu á hverjum tíma heldur virðast ákvarðanir vera teknar á pólitískum forsendum eða af löngun seðlabankastjóra til að sýna mátt sinn og megin. Fyrir nokkru kom í fram í dagsljósið að ekki er einhugur innan S.Í. um hávaxtastefnuna. Lét einn aðstoðarseðlabanki af störfum vegna ágreiningsins. Hávaxtastefnan er byggð á misskilningi um að háir vextir vinni gegn verðbólgu. Þeir sem reka heimili og fyrirtæki vita betur. Einnig tók Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði sem var á landinu fyrir nokkru síðan í sama streng. Taldi hann hjarðhegðun margra seðlabankastjóra heimsins hafa leitt þá á villigötur í vaxtaákvörðunum. Varaformaður Sjálfstæðisflokksins gerði reyndar lítið úr málflutningi Nóbelsverðlaunahafans án þess að vilja senda hann í endurmenntun eins og stalla hennar forðum. Fleiri marktækir einstaklingar hafa viðrað svipaðar skoðanir. Þrátt fyrir þessi varnaðarorð heldur tilraun Seðlabankans áfram og heimili og fyrirtæki landsins engjast eins og skordýr á prjóni. Munur milli stýrivaxta, 9,25%, og verðbólgu, 6%, er óvíða meiri. Forsendur til vaxtalækkana hafa legið fyrir alllengi en ákvarðanir virðast ekki hafa verið teknar af ástæðum sem skýrast af hagtölum eða ástandi efnahagsmála. Talað var um í véfréttastíl að fyrst að afloknum kjarasamningum sé hægt að lækka vexti. Nú er þó nokkur tími liðinn síðan hóflegir kjarasamningar voru gerðir við þorra launafólks. Enn bólar ekki á vaxtalækkunum. Seðlabankastjóri hefur m.a. vísað til kjarasamninganna sem ástæðu fyrir að ekki er hægt að lækka vexti. Vaxtastigið kemur í veg fyrir lækkun verðbólgu og þeir sem helst nærast á verðbólgunni skirrast við að lækka vöruverð. Meðvirkir hagfræðingar hafa stungið upp kollinum og sagt að verðbólga án húsnæðiskostnaðar hafi lækkað nokkuð. Út af fyrir sig rétt en við búum við kerfi sem mælir húsnæðiskostnað sem neyslu. Við núverandi ástand á húsnæðismarkaði og uppsafnaða þörf á byggingum tekur u.þ.b. tíu ár að ná jafnvægi. Við erum því ofurseld hárri verðbólgu næstu árin ef ekki verður stefnubreyting í Seðlabankanum. Skuldsettir húsnæðiseigendur hafa hrakist í gamla farið sem eru verðtryggð lán og munu þar með greiða húseignir sínar þrem sinnum á lánstímanum. Um leið og verðtryggðum lánum stórfjölgar sljóvgast stýrivextir sem vopn gegn verðbólgu. Seðlabankastjórinn og hirðin hafa því skapað vítahring fyrir bankann með háum stýrivöxtum. Óvíst er hvernig sá vítahringur verður rofinn. Seðlabankastjóri hefur fallið í sömu gryfju og forveri hans að persónugera baráttuna gegn verðbólgu og detta í fimmaurabrandara skýringar þegar illa gengur. Það er skiljanlegt að bankastjórinn fari sjaldan út að borða eins og fram kom í orðum hans nýlega þegar hann er búinn að endurnýja mötuneyti seðlabankans fyrir milljónahundruð. Yfirlýsing hans og ummæli um veitingageirann eru dæmi um mann sem er ekki í tengslum við veruleikann. Ummæli seðlabankastjóra um byggingariðnaðinn hafa skiljanlega einnig fallið í grýttan jarðveg. Fáir embættismenn ef nokkrir hafa sömu áhrif og seðlabankastjóri. Enginn hefur kosið hann til verka en hann situr í skjóli ríkisstjórnar. Hugsanlega þarf að skerpa á lögum um Seðlabankann og auka jarðtengingu hans og stjórnenda hans. Virða ber seðlabankastjóranum og hirðinni til vorkunnar að búa eins og aðrir landsmenn við grútmáttlausa og verklitla ríkisstjórn sem hefur ekki burði og þor til að taka til í ríkisrekstri. Fjáraustur ríkisstjórnarinnar er fáheyrður en verra er að hann er stefnulaus og fer einkum í að efla og seðja sístækkandi ríkisbákn. Við slíkar aðstæður er öllum vandlifað einnig seðlabankastjóra. Það breytir ekki því að Seðlabankinn hefur ákveðnar skyldur til að sýna frumkvæði og veita fjármálaöflum nauðsynlegt aðhald. Það kemur ekki á óvart að þeir sem ganga harðast fram í stuðningi við hávaxtastefnuna eru fulltrúar fjármagnsins sem nærast á háu vaxtastigi eins og púkar á fjósbita. (Sviðin) jörð kallar því Ásgeir Jónsson seðlabankastjóra og spyr að eftirtöldu: Hversu lítill þarf hagvöxtur að verða áður en stýrivextir verða leiðréttir? Hversu mikð þarf atvinnuleysi að verða áður en stýrivextir verða leiðréttir? Hversu mörg heimili þurfa að lenda í vanskilum áður en stýrivextir verða leiðréttir? Höfundur er um sinn fyrrverandi þingmaður og situr í stjórn Miðflokksins.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar