Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 2. júlí 2024 07:00 Forsenda þess að sigur vannst í landhelgisdeilunum á síðustu öld var sú að valdið til töku ákvarðana í þeim efnum var í okkar höndum. Fyrir vikið gátu íslenzk stjórnvöld ekki einungis talað máli þjóðarinnar á alþjóðavettvangi heldur einnig gripið til nauðsynlegra aðgerða þegar erlend ríki eins og Bretland og Vestur-Þýzkaland voru ekki reiðubúin vegna eigin hagsmuna að taka tillit til vel rökstudds málflutnings okkar. Ég hef í ræðu og riti meðal annars tekið landhelgisdeilurnar, eða þorskastríðin eins og þær hafa gjarnan verið kallaðar, sem gott dæmi um mikilvægi þess að halda valdinu yfir okkar eigin málum innanlands og framselja það ekki í hendur annarra ríkja sem munu seint taka okkar hagsmuni fram yfir sína eigin. Ég vil því þakka Ingólfi Sverrissyni fyrir að hafa gert þær að umtalsefni í grein á Vísir.is um síðustu helgi. Við hefðum ekki fært efnahagslögsögu landsins ítrekað út þar til hún náði 200 mílum ef valdið til þess hefði ekki verið innanlands. Við hefðum að sama skapi ekki haft sigur í Icesave-deilunni við brezk og hollenzk stjórnvöld auk Evrópusambandsins og hið sama á við um makríldeiluna við sambandið. Innan þess hefðum við ekki veitt svo mikið sem einn sporð af makríl enda ekki haft rétt til þess samkvæmt löggjöf þess. Valdið yfir sjávarútvegsmálum til ESB Með inngöngu í Evrópusambandið framselja ríki meðal annars völdin yfir sjávarútvegsmálum sínum til stofnana þess. Tekið er skýrt fram í Lissabon-sáttmála Evrópusambandsins, grundvallarlöggjöf þess, að sjávarútvegsmál séu alfarið á forræði sambandsins. Nánar til tekið í d-lið, 3. greinar sáttmálans (TFEU), d-lið 4. greinar og 2. tölulið 2. greinar. Efnahagslögsögur þeirra verða hluti sameiginlegrar lögsögu þess. Hefði Ísland verið innan Evrópusambandsins í Icesave-deilunni er ljóst að okkur hefði verið gert að ábyrgjast innistæðuskuldir Landsbanka Íslands líkt og Írum og Grikkjum var gert að axla ábyrgð á slíkum skuldbindingum þarlendra lánastofnana, einkum vegna hagsmuna franskra og þýzkra banka. Þá má rifja upp að Icesave-málið varð til á grundvelli löggjafar frá Evrópusambandinu um útibú lánastofnana. Forystumenn Evrópusambandsins voru harðir á því að við Íslendingar ættum engan rétt til makrílkvóta þar sem við hefðum enga veiðireynslu í honum. Jafnvel þó um væri að ræða makríl í okkar eigin efnahagslögsögu. Hefðu þeir ráðið ferðinni er þannig ljóst að sú hefði orðið raunin hefðum við verið innan sambandsins. Þar sem því var hins vegar ekki að heilsa gátum við tekið okkar eigin ákvarðanir í þeim efnum. Vægi ríkja fer eftir íbúafjölda þeirra Fyrirkomulagið innan Evrópusambandsins er einfaldlega með þeim hætti samkvæmt Lissabon-sáttmálanum að vægi ríkja sambandsins, og þar með möguleikar þeirra á því að hafa áhrif á ákvarðanir á vettvangi þess, fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda þeirra og þar með talið og ekki sízt í sjávarútvegsmálum. Um er að ræða fyrirkomulag sem nær til allra ríkja sambandsins og ekki verður komizt undan innan þess. Kæmi til þess að Ísland gengi í Evrópusambandið fengjum við þannig sex þingmenn á þing þess af 720 sem er sambærilegt við það að hafa hálfan þingmann á Alþingi. Þýzkaland eitt hefur 96 þingmenn. Staðan væri enn verri í ráðherraráði sambandsins þar sem vægi Íslands yrði allajafna einungis 0,08% eða á við 5% hlutdeild í þingmanni á Alþingi. Varla þarf að fara mjög mörgum orðum um það hverju það gæti skilað. Hvað framkvæmdastjórn Evrópusambandsins varðar eiga ríki þess ekki eiginlega fulltrúa í henni enda er þeim sem þar sitja óheimilt samkvæmt Lissabon-sáttmálanum að ganga erinda heimalanda sinna. Þeir eru einfaldlega embættismenn sambandsins. Þetta snýst ekki um einhverja minnimáttarkennd eða metnaðarleysi fyrir hönd þjóðarinnar, eins og Ingólfur gerir skóna að, heldur einfaldlega veruleikann. Marklausar upplýsingar frá ESB? Flest af því sem fram kemur hér að ofan er byggt á upplýsingum á vefsíðu Evrópusambandsins. Einkum varðandi vægi ríkja innan þess. Fyrirfram hefði ég talið að Ingólfur, sem mikill Evrópusambandssinni til áratuga, væri sæmilega að sér um vöruna sem hann er að reyna að selja. Telji hann hins vegar ekkert að marka þær upplýsingar vaknar eðlilega sú spurning hvað fleira sé þá ómarktækt sem þaðan kemur? Hitt er svo annað mál að það hefur einmitt verið rauður þráður í gegnum málflutning Evrópusambandssinna á liðnum árum að við séum of fámenn til þess að geta staðið á eigin fótum og staðið vörð um hagsmuni okkar sem rök fyrir inngöngu í Evrópusambandið. Hvar hagsmunir okkar verða seint í forgangi og ákvarðanir í þeim efnum háðar því að aðrir verði reiðubúnir að taka sjónarmið okkar inn í myndina. Ég hef mikla trú á getu okkar Íslendinga til þess að standa vörð um hagsmuni okkar gagnvart öðrum þjóðum og eru landhelgisdeilurnar sem áður segir gott dæmi um það. Hins vegar gætum við það ljóslega ekki ef við værum með lagalega bindandi hætti búin að framselja valdið til þess í hendur annarra, eins og raunin yrði með inngöngu í Evrópusambandið, og þar með búin að mála okkur út í horn í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Forsenda þess að sigur vannst í landhelgisdeilunum á síðustu öld var sú að valdið til töku ákvarðana í þeim efnum var í okkar höndum. Fyrir vikið gátu íslenzk stjórnvöld ekki einungis talað máli þjóðarinnar á alþjóðavettvangi heldur einnig gripið til nauðsynlegra aðgerða þegar erlend ríki eins og Bretland og Vestur-Þýzkaland voru ekki reiðubúin vegna eigin hagsmuna að taka tillit til vel rökstudds málflutnings okkar. Ég hef í ræðu og riti meðal annars tekið landhelgisdeilurnar, eða þorskastríðin eins og þær hafa gjarnan verið kallaðar, sem gott dæmi um mikilvægi þess að halda valdinu yfir okkar eigin málum innanlands og framselja það ekki í hendur annarra ríkja sem munu seint taka okkar hagsmuni fram yfir sína eigin. Ég vil því þakka Ingólfi Sverrissyni fyrir að hafa gert þær að umtalsefni í grein á Vísir.is um síðustu helgi. Við hefðum ekki fært efnahagslögsögu landsins ítrekað út þar til hún náði 200 mílum ef valdið til þess hefði ekki verið innanlands. Við hefðum að sama skapi ekki haft sigur í Icesave-deilunni við brezk og hollenzk stjórnvöld auk Evrópusambandsins og hið sama á við um makríldeiluna við sambandið. Innan þess hefðum við ekki veitt svo mikið sem einn sporð af makríl enda ekki haft rétt til þess samkvæmt löggjöf þess. Valdið yfir sjávarútvegsmálum til ESB Með inngöngu í Evrópusambandið framselja ríki meðal annars völdin yfir sjávarútvegsmálum sínum til stofnana þess. Tekið er skýrt fram í Lissabon-sáttmála Evrópusambandsins, grundvallarlöggjöf þess, að sjávarútvegsmál séu alfarið á forræði sambandsins. Nánar til tekið í d-lið, 3. greinar sáttmálans (TFEU), d-lið 4. greinar og 2. tölulið 2. greinar. Efnahagslögsögur þeirra verða hluti sameiginlegrar lögsögu þess. Hefði Ísland verið innan Evrópusambandsins í Icesave-deilunni er ljóst að okkur hefði verið gert að ábyrgjast innistæðuskuldir Landsbanka Íslands líkt og Írum og Grikkjum var gert að axla ábyrgð á slíkum skuldbindingum þarlendra lánastofnana, einkum vegna hagsmuna franskra og þýzkra banka. Þá má rifja upp að Icesave-málið varð til á grundvelli löggjafar frá Evrópusambandinu um útibú lánastofnana. Forystumenn Evrópusambandsins voru harðir á því að við Íslendingar ættum engan rétt til makrílkvóta þar sem við hefðum enga veiðireynslu í honum. Jafnvel þó um væri að ræða makríl í okkar eigin efnahagslögsögu. Hefðu þeir ráðið ferðinni er þannig ljóst að sú hefði orðið raunin hefðum við verið innan sambandsins. Þar sem því var hins vegar ekki að heilsa gátum við tekið okkar eigin ákvarðanir í þeim efnum. Vægi ríkja fer eftir íbúafjölda þeirra Fyrirkomulagið innan Evrópusambandsins er einfaldlega með þeim hætti samkvæmt Lissabon-sáttmálanum að vægi ríkja sambandsins, og þar með möguleikar þeirra á því að hafa áhrif á ákvarðanir á vettvangi þess, fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda þeirra og þar með talið og ekki sízt í sjávarútvegsmálum. Um er að ræða fyrirkomulag sem nær til allra ríkja sambandsins og ekki verður komizt undan innan þess. Kæmi til þess að Ísland gengi í Evrópusambandið fengjum við þannig sex þingmenn á þing þess af 720 sem er sambærilegt við það að hafa hálfan þingmann á Alþingi. Þýzkaland eitt hefur 96 þingmenn. Staðan væri enn verri í ráðherraráði sambandsins þar sem vægi Íslands yrði allajafna einungis 0,08% eða á við 5% hlutdeild í þingmanni á Alþingi. Varla þarf að fara mjög mörgum orðum um það hverju það gæti skilað. Hvað framkvæmdastjórn Evrópusambandsins varðar eiga ríki þess ekki eiginlega fulltrúa í henni enda er þeim sem þar sitja óheimilt samkvæmt Lissabon-sáttmálanum að ganga erinda heimalanda sinna. Þeir eru einfaldlega embættismenn sambandsins. Þetta snýst ekki um einhverja minnimáttarkennd eða metnaðarleysi fyrir hönd þjóðarinnar, eins og Ingólfur gerir skóna að, heldur einfaldlega veruleikann. Marklausar upplýsingar frá ESB? Flest af því sem fram kemur hér að ofan er byggt á upplýsingum á vefsíðu Evrópusambandsins. Einkum varðandi vægi ríkja innan þess. Fyrirfram hefði ég talið að Ingólfur, sem mikill Evrópusambandssinni til áratuga, væri sæmilega að sér um vöruna sem hann er að reyna að selja. Telji hann hins vegar ekkert að marka þær upplýsingar vaknar eðlilega sú spurning hvað fleira sé þá ómarktækt sem þaðan kemur? Hitt er svo annað mál að það hefur einmitt verið rauður þráður í gegnum málflutning Evrópusambandssinna á liðnum árum að við séum of fámenn til þess að geta staðið á eigin fótum og staðið vörð um hagsmuni okkar sem rök fyrir inngöngu í Evrópusambandið. Hvar hagsmunir okkar verða seint í forgangi og ákvarðanir í þeim efnum háðar því að aðrir verði reiðubúnir að taka sjónarmið okkar inn í myndina. Ég hef mikla trú á getu okkar Íslendinga til þess að standa vörð um hagsmuni okkar gagnvart öðrum þjóðum og eru landhelgisdeilurnar sem áður segir gott dæmi um það. Hins vegar gætum við það ljóslega ekki ef við værum með lagalega bindandi hætti búin að framselja valdið til þess í hendur annarra, eins og raunin yrði með inngöngu í Evrópusambandið, og þar með búin að mála okkur út í horn í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál)
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun