Núllta grein stjórnarskrárinnar og sjálfgefið umburðarlyndi Guðni Þór Þrándarson skrifar 8. apríl 2024 07:31 Stjórnarskrá kemur ekki bara úr lausu lofti. Hún byggir á sögu landsins fram að því, reynslu kynslóðanna og visku góðra manna. Það er hægt að kalla þetta núlltu greinina og sumir myndu flokka „samfélagssáttmálann“ með þessari grein. Þessi grein er augljóslega ekki meitluð í stein, en áhrif hennar eru ómælanleg. Íslenska stjórnarskráin byggir á tveimur lykilatriðum sem 93% Íslendinga kusu með þegar hún tók gildi: Þingbundið lýðveldi sem stjórnarform og kristin gildi sem viðmið um hvað telst gott og ásættanlegt. Lýðveldis-þjóðríki höfðu verið í mikilli þróun frá upplýsingunni og fram til loka 19. Aldar. Eftir seinni heimsstyrjöld urðu einnig gríðarlegar breytingar þegar konur fóru út a vinnumarkað, tækifærin stóðu öllum opin, velmegun virtist geta vaxið óendanlega og bil milli ríkra og fátækra var minna en nokkru sinni fyrr. Stríðshörmungarnar kenndu okkur hins vegar að við verðum að tryggja réttindi minnihlutahópa og að hefnd og öfund leiða ekkert gott af sér. Þar sem kristnu gildin eru ekki skráð í stjórnarskrána, er enginn að halda því fram að hann sé með fullkomna túlkun á þeim eða að þvinga eigi neinn til að trúa þeim. „Heimurinn er til“ segir okkur ekki hvað við eigum að gera; hvað er rétt og rangt. Það eina sem við getum gengið út frá er einhverskonar trú. Við leitum fullvissu og guðsupplifunar á mismunandi hátt, finnum venjulega auðveldlega fyrir honum sem börn, týnum honum mörg en finnum smátt og smátt aftur. Þótt ég nefni kristin gildi varðandi sýnina á „gott“ og „vont“ aðhyllist reyndar stór hluti annarra trúarbragða og trúleysinga mjög svipuð gildi, og eitt af þessum kristnu gildum er einmitt umburðarlyndi, svo kristin gildi eru á engan hátt til þess að útiloka eða mismuna. Þetta umburðarlyndi er ekki sjálfgefið, þótt öfgaumburðarlyndi dagsins í dag láti þannig. Eins og Karl Popper er frægur fyrir að benda á, má ekki leyfa óumburðarlyndum öfgum að vaða uppi, því þau verða ráðandi og eyða hinu dýrmæta og sjaldgæfa umburðarlyndi; við verðum að vera óumburðarlynd gagnvart óumburðarlyndi. Þess vegna ættum við að verja kristið umburðarlyndi í verki; að við séum særð þegar trúin okkar er hædd, með því að sýna væntumþykju okkar á trúnni og hættuna sem bíður ef við höldum áfram á þeirri braut. Kristnin er bersýnileg í þjóðfána okkar og þeirri staðreynd að forseti Íslands eigi að vernda þjóðkirkjuna, 62. greinin segir að ríkisvaldið eigi að styðja og vernda Hina evangelísku lútersku kirkju. Ólafur Ragnar Grímsson var á tímabili gagnrýndur að þessu leyti, einnig Guðni Th. Jóhannesson. Kannski eru tímarnir að breytast og stjórnarskráin þurfi að fylgja með, því frá 2000 hefur molast úr þjóðkirkjunni frá hátt í 90% landsmanna niður í 56%.Börn læra mun minna í dag um trúargrundvöll menningar okkar, og aukin misskipting gæti verið merki um að ákveðið siðrof hafi verið að eiga sér stað á síðustu áratugum. Þetta sést einnig á vaxandi efnishyggju, sundurlyndi, einelti, einangrun og kvíða í ýmsum myndum. Ástand þetta elur sjálft sig því stjórnmálamenn, og elítan í víðari skilningi, kunna að virkja þessi öfl sér í hag. Þar sem ég er í forsetaframboði tel ég rétt að lýsa minni afstöðu. Það er engum til góðs að fela afbrot þótt þau tengist starfsfólki trúfélaga, en gagnrýni þarf að vera málefnalega sett fram og gallar í persónum þýða ekki við ættum að brjóta niður stofnanir. Til að taka af allan vafa styð ég þjóðkirkjuna og þau gildi sem hún stendur fyrir, því hvaða önnur gildi sem framtíðin kann að færa okkur þá eru kristin gildi í víðum skilningi eitthvað sem við eigum langflest ennþá að vera sammála um að sé traustur grunnur að góðu samfélagi. Raunverulegt og virkt lýðræði, mannréttindi og umburðarlyndi eru ekki sjálfsögð og ég vona að við berum gæfu til þess að kenna börnunum okkar betur í framtíðinni um mikilvægi og rætur stjórnarskrárinnar. Höfundur er forsetaframbjóðandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Stjórnarskrá Skoðun: Forsetakosningar 2024 Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Stjórnarskrá kemur ekki bara úr lausu lofti. Hún byggir á sögu landsins fram að því, reynslu kynslóðanna og visku góðra manna. Það er hægt að kalla þetta núlltu greinina og sumir myndu flokka „samfélagssáttmálann“ með þessari grein. Þessi grein er augljóslega ekki meitluð í stein, en áhrif hennar eru ómælanleg. Íslenska stjórnarskráin byggir á tveimur lykilatriðum sem 93% Íslendinga kusu með þegar hún tók gildi: Þingbundið lýðveldi sem stjórnarform og kristin gildi sem viðmið um hvað telst gott og ásættanlegt. Lýðveldis-þjóðríki höfðu verið í mikilli þróun frá upplýsingunni og fram til loka 19. Aldar. Eftir seinni heimsstyrjöld urðu einnig gríðarlegar breytingar þegar konur fóru út a vinnumarkað, tækifærin stóðu öllum opin, velmegun virtist geta vaxið óendanlega og bil milli ríkra og fátækra var minna en nokkru sinni fyrr. Stríðshörmungarnar kenndu okkur hins vegar að við verðum að tryggja réttindi minnihlutahópa og að hefnd og öfund leiða ekkert gott af sér. Þar sem kristnu gildin eru ekki skráð í stjórnarskrána, er enginn að halda því fram að hann sé með fullkomna túlkun á þeim eða að þvinga eigi neinn til að trúa þeim. „Heimurinn er til“ segir okkur ekki hvað við eigum að gera; hvað er rétt og rangt. Það eina sem við getum gengið út frá er einhverskonar trú. Við leitum fullvissu og guðsupplifunar á mismunandi hátt, finnum venjulega auðveldlega fyrir honum sem börn, týnum honum mörg en finnum smátt og smátt aftur. Þótt ég nefni kristin gildi varðandi sýnina á „gott“ og „vont“ aðhyllist reyndar stór hluti annarra trúarbragða og trúleysinga mjög svipuð gildi, og eitt af þessum kristnu gildum er einmitt umburðarlyndi, svo kristin gildi eru á engan hátt til þess að útiloka eða mismuna. Þetta umburðarlyndi er ekki sjálfgefið, þótt öfgaumburðarlyndi dagsins í dag láti þannig. Eins og Karl Popper er frægur fyrir að benda á, má ekki leyfa óumburðarlyndum öfgum að vaða uppi, því þau verða ráðandi og eyða hinu dýrmæta og sjaldgæfa umburðarlyndi; við verðum að vera óumburðarlynd gagnvart óumburðarlyndi. Þess vegna ættum við að verja kristið umburðarlyndi í verki; að við séum særð þegar trúin okkar er hædd, með því að sýna væntumþykju okkar á trúnni og hættuna sem bíður ef við höldum áfram á þeirri braut. Kristnin er bersýnileg í þjóðfána okkar og þeirri staðreynd að forseti Íslands eigi að vernda þjóðkirkjuna, 62. greinin segir að ríkisvaldið eigi að styðja og vernda Hina evangelísku lútersku kirkju. Ólafur Ragnar Grímsson var á tímabili gagnrýndur að þessu leyti, einnig Guðni Th. Jóhannesson. Kannski eru tímarnir að breytast og stjórnarskráin þurfi að fylgja með, því frá 2000 hefur molast úr þjóðkirkjunni frá hátt í 90% landsmanna niður í 56%.Börn læra mun minna í dag um trúargrundvöll menningar okkar, og aukin misskipting gæti verið merki um að ákveðið siðrof hafi verið að eiga sér stað á síðustu áratugum. Þetta sést einnig á vaxandi efnishyggju, sundurlyndi, einelti, einangrun og kvíða í ýmsum myndum. Ástand þetta elur sjálft sig því stjórnmálamenn, og elítan í víðari skilningi, kunna að virkja þessi öfl sér í hag. Þar sem ég er í forsetaframboði tel ég rétt að lýsa minni afstöðu. Það er engum til góðs að fela afbrot þótt þau tengist starfsfólki trúfélaga, en gagnrýni þarf að vera málefnalega sett fram og gallar í persónum þýða ekki við ættum að brjóta niður stofnanir. Til að taka af allan vafa styð ég þjóðkirkjuna og þau gildi sem hún stendur fyrir, því hvaða önnur gildi sem framtíðin kann að færa okkur þá eru kristin gildi í víðum skilningi eitthvað sem við eigum langflest ennþá að vera sammála um að sé traustur grunnur að góðu samfélagi. Raunverulegt og virkt lýðræði, mannréttindi og umburðarlyndi eru ekki sjálfsögð og ég vona að við berum gæfu til þess að kenna börnunum okkar betur í framtíðinni um mikilvægi og rætur stjórnarskrárinnar. Höfundur er forsetaframbjóðandi.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun