Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar 17. mars 2024 12:31 Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halla Hrund Logadóttir Jarða- og lóðamál Námuvinnsla Jarðakaup útlendinga Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun