Forvarnir og krabbamein Alma D. Möller skrifar 4. febrúar 2024 09:00 Alþjóðadagur gegn krabbameini Í dag, 4. febrúar, er alþjóðadagur gegn krabbameini en markmiðið er að vekja athygli á þeim mikla vágesti og hvað þurfi að gera til að verjast. Vert er að staldra við og huga að þeim áskorunum sem blasa við þegar krabbamein eru annars vegar. Einsýnt er að vegna hækkandi aldurs og fjölgunar íbúa mun einstaklingum sem greinast með krabbamein fjölga verulega á næstu árum og áratugum. Aukning í greiningum krabbameina hér á landi gæti orðið ríflega 50% til ársins 2040. Auk þess mun, og sem betur fer, þeim fjölga sem lifa lengur með sjúkdóminn í krafti framfara í greiningum og meðferð. Byrði krabbameins í samfélaginu mun því aukast mjög og það er okkar allra að horfast í augu við og yfirstíga þá áskorun. En aukning krabbameina eru ekki það eina sem þarf að glíma við því við stöndum frammi fyrir því að eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu og kostnaður vex vegna hækkandi lífaldurs og fjölgunar þeirra sem hafa langvinna sjúkdóma. Samfara eru erfiðleikar við mönnun og hlutfallsleg fækkun vinnufærra eins og við skilgreinum í dag. Þá verður meðferð sífellt flóknari, kostnaðarsamar nýjungar koma fram og kröfur og væntingar aukast. Auk þess eru á sjóndeildarhringnum risavaxin mál eins og vaxandi sýklalyfjaónæmi og mikil áhrif loftslagsbreytinga á heilsu og hagsæld. Því þurfum við að mæta þessum áskorunum með margvíslegum hætti. Við þurfum að finna nýjar leiðir til að nýta heilbrigðisþjónustu og fjármuni með sem skilvirkustum hætti en einnig að efla lýðheilsu, með heilsueflingu og forvörnum, og minnka þannig eða seinka eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu. Mikilvægi heilsueflingar og forvarna Sú vísindalega þekking sem orðið hefur til á undanförnum áratugum, veitir okkur tækifæri til að vinna gegn aukningu í nýgengi krabbameina, fátt er svo með öllu illt. Við þekkjum áhættuþættina; tóbaksnotkun, áfengi, óhollt mataræði, ónóg hreyfing, loftmengun, mengandi efni, útfjólubláir geislar og sýkingar, allt eru þetta sterkar breytur sem auka líkur á krabbameini og mörgum öðrum sjúkdómum. Talið er að unnt sé að koma í veg fyrir 30% til 50% krabbameina í heiminum með því að vinna gegn áhættuþáttum og með því að innleiða forvarnir sem byggja á gagnreyndri þekkingu. Vonandi munu svo tækni og framfarir í erfðavísindum hjálpa okkur enn frekar. Fræðsla, heilsuefling og forvarnir munu skipta sköpum í þessari baráttu. Vandaðar upplýsingar um forvarnir og krabbamein er til dæmis að finna á heimasíðu krabbameinsfélagsins, krabb.is og á heilsuvera.is. Það sem við getum gert hvert og eitt til að minnka áhættu á krabbameini er að borða hollan og fjölbreyttan mat í hæfilegu magni. Rannsóknir embættis landlæknis sýna að flest þyrftu að borða meira af grænmeti, ávöxtum, fiski, baunum og heilkornavörum og að borða minna af rauðu kjöti, sætindum og unnum matvælum, sjá leiðbeiningar. Að stunda hreyfingu reglulega dregur úr líkum á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum og legi. Þar eru sömuleiðis sóknarfæri fyrir mörg okkar og bent á að hreyfiátakið Lífshlaupiðhefst þann 7. febrúar næstkomandi. Þá er nægur svefn undirstaða heilsu og vellíðunar en athuganir embættis landlæknis benda til að um fjórðungur fullorðinna fái ekki nægan svefn og er hlutfallið enn hærra hjá ungu fólki. Áfengi er krabbameinsvaldandi Sérstök ástæða er til að vekja athygli á sambandi áfengisneyslu og tilurð krabbameina en það eru margir sem ekki vita að áfengi er þekktur krabbameinsvaldur. Jafnvel lítið magn eykur áhættu á krabbameinum og eru þannig engin örugg mörk varðandi neyslu áfengis en áhættan eykst eftir því sem notkunin er meiri. Þetta á líka við um bjór og léttvín, ekki einungis sterkt vín. Áhyggjuefni er að neysla áfengis fer vaxandi hérlendis þrátt fyrir að mikill heilsufarslegur ávinningur myndi fylgja minni neyslu. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að áfengi tengist 12% krabbameina. Vitað er að áfengisneysla eykur áhættu á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum, munni, vélinda, lifur, hálsi, barkakýli og munnholi. Þar fyrir utan tengist áfengi samtals 200 sjúkdómsgreiningum og er leiðandi áhættuþáttur í heiminum fyrir slæma heilsu og ótímabær dauðsföll, sérstaklega í aldurshópnum 25-59 ára. Sem betur fer hefur dregið úr reykingum hérlendis en fólk sem neytir bæði áfengis og tóbaks er fimm sinnum líklegra til að fá krabbamein í munnholi, koki, barkakýli og vélinda, samanborið við þá sem neyta eingöngu áfengis eða eingöngu tóbaks. Fyrir þá sem drekka mikið áfengi að staðaldri er áhættan allt að 30 sinnum hærri. Bætum mætingu í skimun Innan forvarna er snemmgreining krabbameina mikilvæg; annars vegar með fræðslu um einkenni krabbameina (t.d.breytingum á hægðum og þvaglátum, óvenjulegum blæðingum, þykkildum og hnútum, sárum sem ekki gróa og óútskýrðu þyngdartapi) og greiðu aðgengi að heilbrigðisþjónustu og hins vegar snemmgreiningu í gegnum lýðgrundaðar skimanir. Til að lýðgrunduð skimun sé réttlætanleg þarf að uppfylla margvísleg og ströng skilyrði er kemur að vísindalegri þekkingu, skipulagi, framkvæmd og eftirfylgd. Hér á landi er skimað fyrir krabbameini í brjóstum og í leghálsi auk þess sem loksins hillir undir að skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefjist. Til að krabbameinsskimun skili væntum ávinningi í að minnka sjúkdómsbyrði og fækka dauðsföllum þarf mæting að uppfylla ákveðin viðmið. Því miður hefur mæting kvenna í krabbameinsskimun farið heldur minnkandi um árabil. Þó eru ákveðnar vísbendingar og væntingar að úr rætist. Í skýrslum sem embætti landlæknis er að leggja lokahönd á, kemur fram að mæting kvenna af erlendum uppruna er miklum mun lakari en íslenskra kvenna. Það þarf því að skoða sérstaklega hvernig betur er hægt að ná til kvenna af erlendum uppruna. Hjálpumst að við að upplýsa og leiðbeina hverri annarri um mikilvægi þess að mæta í skimun þegar boð berst. Á heimasíðu landlæknis er að finna leiðbeiningar á pólsku (brjóst, legháls) og ensku (brjóst, legháls). Leggjum okkar af mörkum Við erum allt of mörg sem höfum þurft að sjá á eftir ástvinum í kjölfar krabbameins. Heilbrigðir lifnaðarhættir og mæting í skimun eru mikilvæg forvörn. Leggjum það sem við getum af mörkum til að lágmarka áhættuna á krabbameini, okkur sem einstaklingum og samfélaginu öllu til heilla. Vissulega hafa orðið stórstígar framfarir í meðferð krabbmeina en hér gildir svo sannarlega að betra er heilt en vel gróið. Höfundur er landlæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Krabbamein Alma D. Möller Heilbrigðismál Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Sjá meira
Alþjóðadagur gegn krabbameini Í dag, 4. febrúar, er alþjóðadagur gegn krabbameini en markmiðið er að vekja athygli á þeim mikla vágesti og hvað þurfi að gera til að verjast. Vert er að staldra við og huga að þeim áskorunum sem blasa við þegar krabbamein eru annars vegar. Einsýnt er að vegna hækkandi aldurs og fjölgunar íbúa mun einstaklingum sem greinast með krabbamein fjölga verulega á næstu árum og áratugum. Aukning í greiningum krabbameina hér á landi gæti orðið ríflega 50% til ársins 2040. Auk þess mun, og sem betur fer, þeim fjölga sem lifa lengur með sjúkdóminn í krafti framfara í greiningum og meðferð. Byrði krabbameins í samfélaginu mun því aukast mjög og það er okkar allra að horfast í augu við og yfirstíga þá áskorun. En aukning krabbameina eru ekki það eina sem þarf að glíma við því við stöndum frammi fyrir því að eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu og kostnaður vex vegna hækkandi lífaldurs og fjölgunar þeirra sem hafa langvinna sjúkdóma. Samfara eru erfiðleikar við mönnun og hlutfallsleg fækkun vinnufærra eins og við skilgreinum í dag. Þá verður meðferð sífellt flóknari, kostnaðarsamar nýjungar koma fram og kröfur og væntingar aukast. Auk þess eru á sjóndeildarhringnum risavaxin mál eins og vaxandi sýklalyfjaónæmi og mikil áhrif loftslagsbreytinga á heilsu og hagsæld. Því þurfum við að mæta þessum áskorunum með margvíslegum hætti. Við þurfum að finna nýjar leiðir til að nýta heilbrigðisþjónustu og fjármuni með sem skilvirkustum hætti en einnig að efla lýðheilsu, með heilsueflingu og forvörnum, og minnka þannig eða seinka eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu. Mikilvægi heilsueflingar og forvarna Sú vísindalega þekking sem orðið hefur til á undanförnum áratugum, veitir okkur tækifæri til að vinna gegn aukningu í nýgengi krabbameina, fátt er svo með öllu illt. Við þekkjum áhættuþættina; tóbaksnotkun, áfengi, óhollt mataræði, ónóg hreyfing, loftmengun, mengandi efni, útfjólubláir geislar og sýkingar, allt eru þetta sterkar breytur sem auka líkur á krabbameini og mörgum öðrum sjúkdómum. Talið er að unnt sé að koma í veg fyrir 30% til 50% krabbameina í heiminum með því að vinna gegn áhættuþáttum og með því að innleiða forvarnir sem byggja á gagnreyndri þekkingu. Vonandi munu svo tækni og framfarir í erfðavísindum hjálpa okkur enn frekar. Fræðsla, heilsuefling og forvarnir munu skipta sköpum í þessari baráttu. Vandaðar upplýsingar um forvarnir og krabbamein er til dæmis að finna á heimasíðu krabbameinsfélagsins, krabb.is og á heilsuvera.is. Það sem við getum gert hvert og eitt til að minnka áhættu á krabbameini er að borða hollan og fjölbreyttan mat í hæfilegu magni. Rannsóknir embættis landlæknis sýna að flest þyrftu að borða meira af grænmeti, ávöxtum, fiski, baunum og heilkornavörum og að borða minna af rauðu kjöti, sætindum og unnum matvælum, sjá leiðbeiningar. Að stunda hreyfingu reglulega dregur úr líkum á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum og legi. Þar eru sömuleiðis sóknarfæri fyrir mörg okkar og bent á að hreyfiátakið Lífshlaupiðhefst þann 7. febrúar næstkomandi. Þá er nægur svefn undirstaða heilsu og vellíðunar en athuganir embættis landlæknis benda til að um fjórðungur fullorðinna fái ekki nægan svefn og er hlutfallið enn hærra hjá ungu fólki. Áfengi er krabbameinsvaldandi Sérstök ástæða er til að vekja athygli á sambandi áfengisneyslu og tilurð krabbameina en það eru margir sem ekki vita að áfengi er þekktur krabbameinsvaldur. Jafnvel lítið magn eykur áhættu á krabbameinum og eru þannig engin örugg mörk varðandi neyslu áfengis en áhættan eykst eftir því sem notkunin er meiri. Þetta á líka við um bjór og léttvín, ekki einungis sterkt vín. Áhyggjuefni er að neysla áfengis fer vaxandi hérlendis þrátt fyrir að mikill heilsufarslegur ávinningur myndi fylgja minni neyslu. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að áfengi tengist 12% krabbameina. Vitað er að áfengisneysla eykur áhættu á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum, munni, vélinda, lifur, hálsi, barkakýli og munnholi. Þar fyrir utan tengist áfengi samtals 200 sjúkdómsgreiningum og er leiðandi áhættuþáttur í heiminum fyrir slæma heilsu og ótímabær dauðsföll, sérstaklega í aldurshópnum 25-59 ára. Sem betur fer hefur dregið úr reykingum hérlendis en fólk sem neytir bæði áfengis og tóbaks er fimm sinnum líklegra til að fá krabbamein í munnholi, koki, barkakýli og vélinda, samanborið við þá sem neyta eingöngu áfengis eða eingöngu tóbaks. Fyrir þá sem drekka mikið áfengi að staðaldri er áhættan allt að 30 sinnum hærri. Bætum mætingu í skimun Innan forvarna er snemmgreining krabbameina mikilvæg; annars vegar með fræðslu um einkenni krabbameina (t.d.breytingum á hægðum og þvaglátum, óvenjulegum blæðingum, þykkildum og hnútum, sárum sem ekki gróa og óútskýrðu þyngdartapi) og greiðu aðgengi að heilbrigðisþjónustu og hins vegar snemmgreiningu í gegnum lýðgrundaðar skimanir. Til að lýðgrunduð skimun sé réttlætanleg þarf að uppfylla margvísleg og ströng skilyrði er kemur að vísindalegri þekkingu, skipulagi, framkvæmd og eftirfylgd. Hér á landi er skimað fyrir krabbameini í brjóstum og í leghálsi auk þess sem loksins hillir undir að skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefjist. Til að krabbameinsskimun skili væntum ávinningi í að minnka sjúkdómsbyrði og fækka dauðsföllum þarf mæting að uppfylla ákveðin viðmið. Því miður hefur mæting kvenna í krabbameinsskimun farið heldur minnkandi um árabil. Þó eru ákveðnar vísbendingar og væntingar að úr rætist. Í skýrslum sem embætti landlæknis er að leggja lokahönd á, kemur fram að mæting kvenna af erlendum uppruna er miklum mun lakari en íslenskra kvenna. Það þarf því að skoða sérstaklega hvernig betur er hægt að ná til kvenna af erlendum uppruna. Hjálpumst að við að upplýsa og leiðbeina hverri annarri um mikilvægi þess að mæta í skimun þegar boð berst. Á heimasíðu landlæknis er að finna leiðbeiningar á pólsku (brjóst, legháls) og ensku (brjóst, legháls). Leggjum okkar af mörkum Við erum allt of mörg sem höfum þurft að sjá á eftir ástvinum í kjölfar krabbameins. Heilbrigðir lifnaðarhættir og mæting í skimun eru mikilvæg forvörn. Leggjum það sem við getum af mörkum til að lágmarka áhættuna á krabbameini, okkur sem einstaklingum og samfélaginu öllu til heilla. Vissulega hafa orðið stórstígar framfarir í meðferð krabbmeina en hér gildir svo sannarlega að betra er heilt en vel gróið. Höfundur er landlæknir.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun