Afkoma heimila og áætlun verkalýðshreyfingarinnar Stefán Ólafsson skrifar 27. janúar 2024 16:01 Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stefán Ólafsson ASÍ Efnahagsmál Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Fjármál heimilisins Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun