Upplýsingaóreiðan í matarboðinu Skúli Bragi Geirdal skrifar 18. desember 2023 07:31 „Nei það er ekki rétt ég var búinn að lesa... man nú ekki alveg hvar en það var alveg sláandi“ Jæja, nú byrjar hún enn og aftur upplýsingaóreiðan í matarboðinu. Einn ástsælasti samkvæmisleikur þjóðarinnar þar sem öll fjölskyldan keppist heila kvöldstund að skiptast á sláandi staðreyndum, slúðri og sögusögnum án þess að þurfa nokkurn tímann að geta heimilda. Upplýsingaóreiðan í matarboðinu! Nýtt borðspil fyrir alla fjölskylduna. Allir geta tekið þátt og enginn undirbúningur nauðsynlegur. Sigurvegarinn er sá sem hefur hæst, kemur með ótrúlegustu söguna og er duglegastur að þagga niður í öðrum við borðið með sínum eigin sannleik. Dálítið eins og á samfélagsmiðlum... „Hvar var það... sá ég þetta kannski bara á TikTok? Æi skiptir ekki máli það eru allir að tala um þetta!“ Jú það skiptir máli. „Allir“ þá hverjir? Allir vinir þínir á samfélagsmiðlum, allir í heita pottinum, allir á kaffistofunni í vinnunni eða í síðasta boði sem þú fórst í þar sem leikurinn upplýsingaóreiðan í matarboðinu var spilaður allt kvöldið? Lítum aðeins á rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd sem lögð var fyrir í nóvember 2022: Helmingur þátttakenda sagðist halda sér upplýstum án þess að fylgjast með fréttum. Helmingur sagðist alltaf kanna sannleiksgildi frétta áður en þeim væri deilt með öðrum. Fimmtungur sagðist sjaldan skoða fréttamiðla sem miðla öðru sjónarhorni/gildum en þeim sem þau aðhyllast sjálf. Tveir af hverjum þremur sögðust skoða oft sama umfjöllunarefni á ólíkum fréttamiðlum til að skilja það betur. Framundan er vertíð jólamatarboða þar sem á boðstólnum verða nægar kræsingar, á borð við grafinn-hálf-sannleik, súrar-hrútskýringar, purusteiktar-ýkjur, nýbakaðan-rógburð, innbakaðan-uppspuna, úldnar-staðalímyndir, marineraða-fordóma og villibráðar-gaslýsingar. Gjarnan með fyrirvörum eins og „ætla ekkert að vera leiðinlegur en...“ eða „með fullri virðingu en...“ samt án allrar virðingar til þess eins að gefa okkur skotleyfi á allt og alla. „Það má ekkert lengur“, „hvernig á maður að geta skilið þetta“ og „þetta var nú ekki svona þegar að ég var yngri.“ Þá byrja yngri og eldri kynslóðirnar við matarborðið að takast á. Eldri kynslóðin sem sú yngri bar eitt sinn virðingu fyrir en lítur í dag á sem minnisvarða um tíma og viðhorf sem réttast er að gleyma. Yngri kynslóðin sú sem eldri nefnir gjarnan sem vandamálið sem þurfi að laga því allt er að stefna í svo vonda átt. Bara ef þær gætu nú hlustað á hvora aðra og lært af hvorri annarri. Núna er hinsvegar of langt liðið á leikinn og allir hættir að hlusta til að skilja, nú snýst allt um að koma sínum punkti að alveg sama þótt það þurfi þá að grípa stöku sinnum frammí fyrir hinum. Lítum aðeins aftur á rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd sem lögð var fyrir í nóvember 2022: 70% höfðu rekist á upplýsingar á síðustu 12 mánuðum sem þau efuðust um að væru sannar. 60% höfðu séð falsfréttir eða fengið þær sendar á síðustu 12 mánuðum. Um 40% gerðu þó ekkert til að bregðast við þegar að þau rákust á frétt á netinu þar sem þau drógu þá ályktun að um falsfrétt gæti verið að ræða. Næstum helmingi fleiri en árinu á undan. Var það í viðtali, heimildarmynd, rannsókn, frétt sem okkur rámar í að hafa séð eitthvað sem við, munum ekkert hvar, hvenær eða hver það var? Var það kannski stöðuuppfærsla, athugasemd, reel eða story hjá einhverjum? Þriðjungur þátttakenda í rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd 2021 sagðist hafa myndað sér ranga skoðun á opinberri persónu vegna villandi upplýsinga um hana í ýmsum miðlum. Ári síðar var þetta hlutfall komið niður í 20%. Ætli það sé vegna þess að við séum að verða betur upplýst eða síður viljug til þess að viðurkenna að það geti komið fyrir að við höfum rangt fyrir okkur? Þurfum við að skilja til að umbera? Þurfum við alltaf að hafa rétt fyrir okkur og aðrir rangt fyrir sér? Má ekki vera sammála um að vera ósammála? Eftir því sem hiti færist í leikinn dregur hluti matargesta sig úr umræðunni til þess að allt endi nú ekki með hávaða rifrildi. Keppnisskapið hefur tekið yfir og við finnum að það skiptir engu máli hvað við segjum því það er enginn að hlusta. Þá er betra að baktala bara hvort annað í bílnum á leiðinni heim... Eins og á samfélagsmiðlum stýrist nú umræðan af þeim sem eru háværastir á meðan ákveðinn hópur fólks hefur þagnað og breyst í áhorfendur, eða eru farin inn í eldhús eða stofu til að eiga samtal í minni hópum. Í rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlaefnd höfðu ögranir og háð neikvæð áhrif á þátttöku 43% þátttakenda sem urðu varkárari í að lýsa skoðunum sínum, leituðu frekar í umræður í lokuðum hópum eða hættu að taka þátt. Matarborðið er ekki lengur opinn umræðuvettvangur þar sem allir eru velkomnir. Upplýsingaóreiðan hefur tekið yfir og þeir háværu sem eru enn að spila hafa jafnvel náð nokkrum í lið með sér. Sigurinn í þessum leik ræðst ekki af því að allir gangi sáttir og sælir frá borði í jólaboðinu. Sigurinn fer til þess sem á síðasta orðið þegar að allir hafa fengið nóg... Höfundur er verkefnastjóri miðlalæsis hjá Fjölmiðlanefnd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli Bragi Geirdal Samfélagsmiðlar Jól Fjölmiðlar Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
„Nei það er ekki rétt ég var búinn að lesa... man nú ekki alveg hvar en það var alveg sláandi“ Jæja, nú byrjar hún enn og aftur upplýsingaóreiðan í matarboðinu. Einn ástsælasti samkvæmisleikur þjóðarinnar þar sem öll fjölskyldan keppist heila kvöldstund að skiptast á sláandi staðreyndum, slúðri og sögusögnum án þess að þurfa nokkurn tímann að geta heimilda. Upplýsingaóreiðan í matarboðinu! Nýtt borðspil fyrir alla fjölskylduna. Allir geta tekið þátt og enginn undirbúningur nauðsynlegur. Sigurvegarinn er sá sem hefur hæst, kemur með ótrúlegustu söguna og er duglegastur að þagga niður í öðrum við borðið með sínum eigin sannleik. Dálítið eins og á samfélagsmiðlum... „Hvar var það... sá ég þetta kannski bara á TikTok? Æi skiptir ekki máli það eru allir að tala um þetta!“ Jú það skiptir máli. „Allir“ þá hverjir? Allir vinir þínir á samfélagsmiðlum, allir í heita pottinum, allir á kaffistofunni í vinnunni eða í síðasta boði sem þú fórst í þar sem leikurinn upplýsingaóreiðan í matarboðinu var spilaður allt kvöldið? Lítum aðeins á rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd sem lögð var fyrir í nóvember 2022: Helmingur þátttakenda sagðist halda sér upplýstum án þess að fylgjast með fréttum. Helmingur sagðist alltaf kanna sannleiksgildi frétta áður en þeim væri deilt með öðrum. Fimmtungur sagðist sjaldan skoða fréttamiðla sem miðla öðru sjónarhorni/gildum en þeim sem þau aðhyllast sjálf. Tveir af hverjum þremur sögðust skoða oft sama umfjöllunarefni á ólíkum fréttamiðlum til að skilja það betur. Framundan er vertíð jólamatarboða þar sem á boðstólnum verða nægar kræsingar, á borð við grafinn-hálf-sannleik, súrar-hrútskýringar, purusteiktar-ýkjur, nýbakaðan-rógburð, innbakaðan-uppspuna, úldnar-staðalímyndir, marineraða-fordóma og villibráðar-gaslýsingar. Gjarnan með fyrirvörum eins og „ætla ekkert að vera leiðinlegur en...“ eða „með fullri virðingu en...“ samt án allrar virðingar til þess eins að gefa okkur skotleyfi á allt og alla. „Það má ekkert lengur“, „hvernig á maður að geta skilið þetta“ og „þetta var nú ekki svona þegar að ég var yngri.“ Þá byrja yngri og eldri kynslóðirnar við matarborðið að takast á. Eldri kynslóðin sem sú yngri bar eitt sinn virðingu fyrir en lítur í dag á sem minnisvarða um tíma og viðhorf sem réttast er að gleyma. Yngri kynslóðin sú sem eldri nefnir gjarnan sem vandamálið sem þurfi að laga því allt er að stefna í svo vonda átt. Bara ef þær gætu nú hlustað á hvora aðra og lært af hvorri annarri. Núna er hinsvegar of langt liðið á leikinn og allir hættir að hlusta til að skilja, nú snýst allt um að koma sínum punkti að alveg sama þótt það þurfi þá að grípa stöku sinnum frammí fyrir hinum. Lítum aðeins aftur á rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd sem lögð var fyrir í nóvember 2022: 70% höfðu rekist á upplýsingar á síðustu 12 mánuðum sem þau efuðust um að væru sannar. 60% höfðu séð falsfréttir eða fengið þær sendar á síðustu 12 mánuðum. Um 40% gerðu þó ekkert til að bregðast við þegar að þau rákust á frétt á netinu þar sem þau drógu þá ályktun að um falsfrétt gæti verið að ræða. Næstum helmingi fleiri en árinu á undan. Var það í viðtali, heimildarmynd, rannsókn, frétt sem okkur rámar í að hafa séð eitthvað sem við, munum ekkert hvar, hvenær eða hver það var? Var það kannski stöðuuppfærsla, athugasemd, reel eða story hjá einhverjum? Þriðjungur þátttakenda í rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd 2021 sagðist hafa myndað sér ranga skoðun á opinberri persónu vegna villandi upplýsinga um hana í ýmsum miðlum. Ári síðar var þetta hlutfall komið niður í 20%. Ætli það sé vegna þess að við séum að verða betur upplýst eða síður viljug til þess að viðurkenna að það geti komið fyrir að við höfum rangt fyrir okkur? Þurfum við að skilja til að umbera? Þurfum við alltaf að hafa rétt fyrir okkur og aðrir rangt fyrir sér? Má ekki vera sammála um að vera ósammála? Eftir því sem hiti færist í leikinn dregur hluti matargesta sig úr umræðunni til þess að allt endi nú ekki með hávaða rifrildi. Keppnisskapið hefur tekið yfir og við finnum að það skiptir engu máli hvað við segjum því það er enginn að hlusta. Þá er betra að baktala bara hvort annað í bílnum á leiðinni heim... Eins og á samfélagsmiðlum stýrist nú umræðan af þeim sem eru háværastir á meðan ákveðinn hópur fólks hefur þagnað og breyst í áhorfendur, eða eru farin inn í eldhús eða stofu til að eiga samtal í minni hópum. Í rannsókn Maskínu fyrir Fjölmiðlaefnd höfðu ögranir og háð neikvæð áhrif á þátttöku 43% þátttakenda sem urðu varkárari í að lýsa skoðunum sínum, leituðu frekar í umræður í lokuðum hópum eða hættu að taka þátt. Matarborðið er ekki lengur opinn umræðuvettvangur þar sem allir eru velkomnir. Upplýsingaóreiðan hefur tekið yfir og þeir háværu sem eru enn að spila hafa jafnvel náð nokkrum í lið með sér. Sigurinn í þessum leik ræðst ekki af því að allir gangi sáttir og sælir frá borði í jólaboðinu. Sigurinn fer til þess sem á síðasta orðið þegar að allir hafa fengið nóg... Höfundur er verkefnastjóri miðlalæsis hjá Fjölmiðlanefnd.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun