Eiga félagsleg fyrirtæki framtíð? Elva Dögg Sigurðardóttir skrifar 25. október 2023 07:00 Þriðji geirinn á Íslandi lyftir grettistaki á hverjum degi en þarf samt að berjast í bökkum. Undir hann falla óhagnaðardrifin félagasamtök sem sinna nauðsynlegri þjónustu sem ríkið býður ekki upp á. Samtök eins og Krabbameinsfélagið, Píeta samtökin, Barnaheill og svo má lengi telja. Mikil fjárhagsleg og samfélagsleg verðmæti myndu tapast ef þeirra nyti ekki við en þrátt fyrir það búa þau flest við mikinn ófyrirsjáanleika, þurfa að stóla á skammtímastyrki og telja hverja krónu. Það er algengt að heyra forsvarsfólk í þriðja geiranum tala um að þau viti ekki hvort þau verði enn starfrækt eftir ár. Lausnir við áskorunum dagsins í dag Þrátt fyrir að mikil áhersla hafi verið lögð á frumkvöðlastarfsemi og nýsköpun á undanförnum árum virðist einn angi þeirra hafa verið skilinn eftir, samfélagsleg nýsköpun (e. social innovation). Þessi hluti nýsköpunar snýr að því að finna lausnir á þeim ómættu samfélagslegu áskorunum sem við stöndum frammi fyrir. Í samfélagslegri nýsköpun eru samfélagsleg markmið undirstaðan og hugmyndir um að koma samfélaginu til góða aðal drifkrafturinn. Hún getur átt sér stað hjá einstaklingum og fagaðilum, hjá hinu opinbera eða í einka- og þriðja geiranum og lausnirnar geta orðið bæði árangursríkar og langvarandi þegar þær byggja á samvinnu þessara aðila. Þessar framfarir munu ekki eiga sér stað nema fólki, samtökum og fyrirtækjum sem standa að samfélagslegri nýsköpun sé lyft upp og þau njóti stuðnings í verkefnum sínum. Þetta geta til dæmis verið nýjar leiðir til að mæta áskorunum í umönnun aldraðra, vanlíðan unglinga og þátttöku jaðarsettra hópa í samfélaginu. Þetta geta verið lausnir sem við þekkjum ekki í dag en með raunverulegum stuðningi við félagslega frumkvöðla gæti okkur tekist að gera samfélagið okkar sterkara á svo marga vegu. Skýrara regluverk í Evrópu Síðan ég tók sæti á þingi hef ég fengið tækifæri til að heimsækja ýmis félagasamtök sem sýna það og sanna að á Íslandi er að finna fítonskraft hjá fólki sem vill bæta samfélagið. Flest þessara félaga skortir þó fyrirsjáanleika lengra en ár fram í tímann til þess að geta náð sem mestum áhrifum fyrir samfélagið okkar. Undanfarin ár hefur farið að bera meira á svokölluðum félagslegum fyrirtækjum (e. social enterprise) í Evrópu, sem hægt er að skilgreina sem eins konar blönduð fyrirtæki. Meginmarkmið slíkra fyrirtækja er að hafa jákvæð félagsleg áhrif og vinna í þágu samfélagsins, fremur en að skila hagnað til eiganda og fjárfesta. Þrátt fyrir að hér á Íslandi séu starfrækt mörg félög sem falla undir þennan flokk þá höfum við enn sem komið er ekki góða og haldbæra skilgreiningu á þeim. Starfsumhverfið og lagaumgjörðin er ekki skýr – og í rauninni ekki til. Rekstrarformið hérlendis er því fjölbreytt og flókið. Slík verkefni verða því oft að almannaheillafélögum, samvinnufélögum, almennum félögum, einkahlutafélögum og sjálfseignarstofnunum. Slíkt rekstrarform getur hentað ákveðnum hugmyndum en öðrum færi betur að starfa sem félagslegt fyrirtæki. Félagsleg fyrirtæki geta verið samkeppnishæf á markaði, veitt þjónustu og á sama tíma unnið að samfélagslegum lausnum. Þau geta skapað verðmæti, veitt jaðarsettum hópum rödd og farið betur með almannafé ef regluverkið mætir þörfum þeirra með einföldum og skýrum hætti. Hver er framtíðarsýnin? Við búum yfir ótrúlegum mannauði og hugmyndum og ef þær komast í réttan farveg þá getur það aðstoðað okkur á svo ótal vegu. Við verðum að horfa til langvarandi lausna þar sem kröftug samfélagsleg nýsköpun getur komið inn, þar sem fólki og félögum með hugmyndir sem snúa að samfélagslegum ábata er gert hátt undir höfði og þau njóta fyrirsjáanleika í stuðnings hins opinbera til að bæta lífsgæði fólks. Hér undirstrika ég sérstaklega mikilvægi samfélagslegrar nýsköpunar og hlutverk félagslegra fyrirtækja þar sem fólk er valdeflt og virt. Umræðunni um þetta tvennt, þ.e. samfélagslega nýsköpun og félagsleg fyrirtæki, þarf að halda á lofti hérlendis. Sýnileiki félagslegra fyrirtækja er orðinn töluvert meiri á Norðurlöndunum og regluverk í Evrópu er orðið skýrara. Ef við viljum að Ísland verði hluti af þessari þróun en ekki eftirbáti annarra landa þurfum við að gefa í. Höfundur er sitjandi varaþingkona Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nýsköpun Félagasamtök Mest lesið Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Sjá meira
Þriðji geirinn á Íslandi lyftir grettistaki á hverjum degi en þarf samt að berjast í bökkum. Undir hann falla óhagnaðardrifin félagasamtök sem sinna nauðsynlegri þjónustu sem ríkið býður ekki upp á. Samtök eins og Krabbameinsfélagið, Píeta samtökin, Barnaheill og svo má lengi telja. Mikil fjárhagsleg og samfélagsleg verðmæti myndu tapast ef þeirra nyti ekki við en þrátt fyrir það búa þau flest við mikinn ófyrirsjáanleika, þurfa að stóla á skammtímastyrki og telja hverja krónu. Það er algengt að heyra forsvarsfólk í þriðja geiranum tala um að þau viti ekki hvort þau verði enn starfrækt eftir ár. Lausnir við áskorunum dagsins í dag Þrátt fyrir að mikil áhersla hafi verið lögð á frumkvöðlastarfsemi og nýsköpun á undanförnum árum virðist einn angi þeirra hafa verið skilinn eftir, samfélagsleg nýsköpun (e. social innovation). Þessi hluti nýsköpunar snýr að því að finna lausnir á þeim ómættu samfélagslegu áskorunum sem við stöndum frammi fyrir. Í samfélagslegri nýsköpun eru samfélagsleg markmið undirstaðan og hugmyndir um að koma samfélaginu til góða aðal drifkrafturinn. Hún getur átt sér stað hjá einstaklingum og fagaðilum, hjá hinu opinbera eða í einka- og þriðja geiranum og lausnirnar geta orðið bæði árangursríkar og langvarandi þegar þær byggja á samvinnu þessara aðila. Þessar framfarir munu ekki eiga sér stað nema fólki, samtökum og fyrirtækjum sem standa að samfélagslegri nýsköpun sé lyft upp og þau njóti stuðnings í verkefnum sínum. Þetta geta til dæmis verið nýjar leiðir til að mæta áskorunum í umönnun aldraðra, vanlíðan unglinga og þátttöku jaðarsettra hópa í samfélaginu. Þetta geta verið lausnir sem við þekkjum ekki í dag en með raunverulegum stuðningi við félagslega frumkvöðla gæti okkur tekist að gera samfélagið okkar sterkara á svo marga vegu. Skýrara regluverk í Evrópu Síðan ég tók sæti á þingi hef ég fengið tækifæri til að heimsækja ýmis félagasamtök sem sýna það og sanna að á Íslandi er að finna fítonskraft hjá fólki sem vill bæta samfélagið. Flest þessara félaga skortir þó fyrirsjáanleika lengra en ár fram í tímann til þess að geta náð sem mestum áhrifum fyrir samfélagið okkar. Undanfarin ár hefur farið að bera meira á svokölluðum félagslegum fyrirtækjum (e. social enterprise) í Evrópu, sem hægt er að skilgreina sem eins konar blönduð fyrirtæki. Meginmarkmið slíkra fyrirtækja er að hafa jákvæð félagsleg áhrif og vinna í þágu samfélagsins, fremur en að skila hagnað til eiganda og fjárfesta. Þrátt fyrir að hér á Íslandi séu starfrækt mörg félög sem falla undir þennan flokk þá höfum við enn sem komið er ekki góða og haldbæra skilgreiningu á þeim. Starfsumhverfið og lagaumgjörðin er ekki skýr – og í rauninni ekki til. Rekstrarformið hérlendis er því fjölbreytt og flókið. Slík verkefni verða því oft að almannaheillafélögum, samvinnufélögum, almennum félögum, einkahlutafélögum og sjálfseignarstofnunum. Slíkt rekstrarform getur hentað ákveðnum hugmyndum en öðrum færi betur að starfa sem félagslegt fyrirtæki. Félagsleg fyrirtæki geta verið samkeppnishæf á markaði, veitt þjónustu og á sama tíma unnið að samfélagslegum lausnum. Þau geta skapað verðmæti, veitt jaðarsettum hópum rödd og farið betur með almannafé ef regluverkið mætir þörfum þeirra með einföldum og skýrum hætti. Hver er framtíðarsýnin? Við búum yfir ótrúlegum mannauði og hugmyndum og ef þær komast í réttan farveg þá getur það aðstoðað okkur á svo ótal vegu. Við verðum að horfa til langvarandi lausna þar sem kröftug samfélagsleg nýsköpun getur komið inn, þar sem fólki og félögum með hugmyndir sem snúa að samfélagslegum ábata er gert hátt undir höfði og þau njóta fyrirsjáanleika í stuðnings hins opinbera til að bæta lífsgæði fólks. Hér undirstrika ég sérstaklega mikilvægi samfélagslegrar nýsköpunar og hlutverk félagslegra fyrirtækja þar sem fólk er valdeflt og virt. Umræðunni um þetta tvennt, þ.e. samfélagslega nýsköpun og félagsleg fyrirtæki, þarf að halda á lofti hérlendis. Sýnileiki félagslegra fyrirtækja er orðinn töluvert meiri á Norðurlöndunum og regluverk í Evrópu er orðið skýrara. Ef við viljum að Ísland verði hluti af þessari þróun en ekki eftirbáti annarra landa þurfum við að gefa í. Höfundur er sitjandi varaþingkona Viðreisnar.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar