Ungmenni fari ennþá í andaglas en á ólíkan hátt Jón Þór Stefánsson skrifar 27. ágúst 2023 09:00 Þjóðfræðingurinn Dagrún Ósk Jónsdóttir er einn helsti sérfræðingur Íslendinga í andaglösum. Frá örófi alda hefur fólk gert tilraunir til að ná sambandi við handanheima og við það hafa margar aðferðir verið reyndar og þeirra á meðal er Andaglas. Fyrirbærið hefur verið áberandi í poppmenningu síðustu áratuga, líkt og bíómyndum og bókmenntum. Nú síðast í hryllingsmyndinni Talk to Me þar sem ungmenni fara í leik sem minnir að mörgu leiti á andaglas. En hver er staða andaglass í nútímasamfélagi? „Þetta er mjög góð spurning,“ segir Dagrún Ósk Jónsdóttir, einn helsti sérfræðingur Íslendinga í andaglösum, en hún skrifaði Meistararitgerð sína í þjóðfræði um þennan dularfulla leik árið 2018. „Ég hélt líka að þetta tilheyrði bara fortíðinni, að fólk væri ekkert lengur að fara í andaglas. Það hefði bara verið í heimavistarskólunum hérna áður fyrr. Ég fer síðan að skoða málið og finn ógrynni af andaglas-sögum ungs fólks í dag,“ útskýrir hún. Andaglas í appi „Mín tilfinning er sú að þetta hafi hugsanlega verið meira áður fyrr, en að þetta sé langt því frá búið. Unglingar virðast enn þá vera að gera þetta. Núna er meira að segja hægt að fara í andaglas í appi,“ segir Dagrún. Hún viðurkennir að með slíku sé dulúðin sem felist í leiknum að mörgu leiti horfin. Jafnvel ætti það ekki að koma manni á óvart að stafrænt andaglas vissi hluti sem það ætti ekki að vita í ljósi þess hve mikið snjalltækin viti um notanda sinn. Fyrirspurnirnar enn til staðar Sé orðið „andaglas“ stimplað inn á Tímarit.is koma upp ófáar niðurstöður. Svo virðist sem hugtakið hafi verið áberandi í umfjöllun fjölmiðla frá níunda áratug síðustu aldar þangað til á fyrsta áratug þessarar aldar. Orðið kemur gjarnan fram í lesandabréfum til blaðanna, og þar er mikið spurt hvort sniðugt sé að fara í andaglas og hvort eitthvað sé að marka það. „Við erum hér tvær vinkonur, og okkur langar að vita hvort eitthvað sé að maka andaglas. Við höfum farið nokkrum sinnum og alltaf náð sambandi við sama manninn. Sumt sem hann hefur sagt er rétt, sem við höfum ekkert vitað um, og margt ræzt. Okkur finnst þetta mjög undarlegt, því við rétt styðjum á glasið. Hvað heldur þú, að það geti verið?“ segir til að mynda í Vikunni í ágúst 1973. Þó að fyrirspurnir sem þessar hafi orðið talsvert minna áberandi í fjölmiðlum á síðustu árum, en Dagrún bendir á að innblásturinn að rannsóknum hennar á andaglasi hafi komið frá álíka fyrirspurnum. „Þegar ég byrja að rannsaka andaglas þá er það vegna þess að ég sá í Facebook-hópum, svona stórum kvennahópum, að ungar stúlkur voru svolítið að spyrja um andaglas. Þær eru þá að velta fyrir sér hvort þær ættu að fara í andaglas eða ekki,“ segir hún. Dagrún telur að umræðan sé því búin að færast yfir á samfélagsmiðla. Þar deili fólk sögum og leiti sér ráða. Jafnframt séu myndbönd á YouTube-notuð og álíka efni notað til að kenna fólki leikinn. Fólk hugsi ekki um guð á meðan Þrátt fyrir minnkandi ítök kristindóms í samfélaginu segir Dagrún að hefðir og siðir tengdir kristni séu enn til staðar í andaglasinu. „Ég held að þetta sé enn þá til staðar, þessi minni um að blása í kross og þannig álíka. En kannski ekki jafn mikið. En þar sem við sjáum þetta, líkt og bíómyndum, þar eimir enn af þessari tengingu: því góða og illa, djöflinum, og spurningunni um hvað sé í glasinu,“ Þó er Dagrún ekki viss um að þátttakendur átti sig á kristnum vísunum, eða pæli lítið í þeim. „Þetta er kannski enn gert, en án þess að hugsunin sé endilega: „Þetta er kristið og þetta er gert til að guð verndi mig,“ heldur lifi minnin um krossana án þess að fólk geri þessa beinu tengingu á milli,“ Vöruðu fólk við þátttöku Viðhorf fólks til andaglass kom gjarnan skýrt fram í umfjöllun fjölmiðla í gamla daga. Árið 1975 spurði lesandi Vikunnar hvort sér væri óhætt að trúa andaglasi. Hann fékk þau skilaboð að sennilega væri andaglas „tómt fals“, en þrátt fyrir því væri best að vera ekkert að grufla á því. Ólíkt viðhorf birtist í grein eftir Snorra Óskarsson, oft kenndan við hvítasunnusöfnuðinn Betel , sem birtist í Eyjafréttum 1989. Þar sagði hann sögur af andaglösum of margar til þess að hægt væri að leyfa sér að sniðganga sannleiksgildi þeirra. Ljóst væri að illir andar væru til og því væri fólki ekki ráðlagt að fara í andaglas. „Menn vilja kannski ekki viðurkenna að andar eru til og að þeir koma fram í andaglösum. Þessir andar eru illir og óhreinir og það er ástæðan fyrir því að með fólkinu kviknar þessi óttatilfinning eða skelfing sem margir þekkja,“ skrifaði Snorri. Segja foreldrum ekki frá Dagrún segir erfitt að segja til um hvert viðhorf almennings sé til andaglass nú til dags. Spurð um hver viðbrögð foreldra nútímans yrðu skildu þau komast að því að börnin þeirra færu í andaglas segir hún að eflaust yrðu þau mismunandi. „Þegar ég var krakki þá bannaði mamma mér að fara í andaglas. Hún hafði heyrt svo margar hryllingssögur af því. Og af því að þetta er svo mikill unglingaleikur, þá er hluti af spennunni að þetta sé jafnvel smá bannað. Þannig þú ert ekkert endilega að segja foreldrum þínum frá þessu. Það tekur af stemmaranum,“ Einu sinni var... Trúmál Börn og uppeldi Mest lesið Var talin vera hommi og lögð í einelti Lífið Ísland með auga fuglsins Lífið „Við munum ekki eldast saman“ Lífið Myndasyrpa úr Bakgarðshlaupinu Lífið Krakkatían: Dýrin, heimsálfur og teiknimyndir Lífið Borðar það sem alltaf hefur verið til og léttist og léttist Lífið Ein lausn er að liggja hlið við hlið og fróa sér Lífið Tæpur helmingur íbúa hefur séð myndina Bíó og sjónvarp Aldrei litið betur út þrátt fyrir alvarlegt slys Lífið „Ég fæ morgnana til að vera bara ég“ Tónlist Fleiri fréttir Myndasyrpa úr Bakgarðshlaupinu Ísland með auga fuglsins Var talin vera hommi og lögð í einelti Krakkatían: Dýrin, heimsálfur og teiknimyndir Geggjað heimatilbúið „Twix“ Fréttatía vikunnar: Hollywood stjörnur, þjóðarréttir og pólitík Eignaðist alvöru pungsa með alvöru pungsa Hyggjast halda breytta Söngvakeppni á næsta ári Aldrei litið betur út þrátt fyrir alvarlegt slys Einfalt og frísklegt útlit fyrir hlaupið Borðar það sem alltaf hefur verið til og léttist og léttist „Fimm ár af allskonar og hamingjan er enn hér“ Ný plata frá Birgi Hákoni: „Ég er ekki lengur þessi gaur nema í tónlistinni“ „Það er alveg hægt að vinna rifrildið en þá tapar sambandið“ Púsluðu sig inn í undanúrslit þrátt fyrir hremmingar Tjáir sig í fyrsta sinn um bróðurmissinn Fagnaði 35 árum í sólinni Best skipulagða geymsla landsins í glæsihúsi við Laugardalinn „Allir vonuðu að þetta yrði stelpa“ Mistök að eyða ekki meiri tíma með börnunum Göngutúr með umhverfissálfræðingi: „Árás inn í umhverfið“ og vannýttasta horn borgarinnar Kvaddi dramað og flutti fyrir ástina Selur slapp úr hvalskjafti Komo keppir á stærstu götubitakeppni í heimi Verslunarhjón selja glæsivillu í 108 Okkar eigið Ísland: Skelltu sér í slímuga laug Eitt stærsta bílabíó landsins fer fram um helgina „Það spurði þig enginn“ Mætt aftur til vinnu Ein lausn er að liggja hlið við hlið og fróa sér Sjá meira
„Þetta er mjög góð spurning,“ segir Dagrún Ósk Jónsdóttir, einn helsti sérfræðingur Íslendinga í andaglösum, en hún skrifaði Meistararitgerð sína í þjóðfræði um þennan dularfulla leik árið 2018. „Ég hélt líka að þetta tilheyrði bara fortíðinni, að fólk væri ekkert lengur að fara í andaglas. Það hefði bara verið í heimavistarskólunum hérna áður fyrr. Ég fer síðan að skoða málið og finn ógrynni af andaglas-sögum ungs fólks í dag,“ útskýrir hún. Andaglas í appi „Mín tilfinning er sú að þetta hafi hugsanlega verið meira áður fyrr, en að þetta sé langt því frá búið. Unglingar virðast enn þá vera að gera þetta. Núna er meira að segja hægt að fara í andaglas í appi,“ segir Dagrún. Hún viðurkennir að með slíku sé dulúðin sem felist í leiknum að mörgu leiti horfin. Jafnvel ætti það ekki að koma manni á óvart að stafrænt andaglas vissi hluti sem það ætti ekki að vita í ljósi þess hve mikið snjalltækin viti um notanda sinn. Fyrirspurnirnar enn til staðar Sé orðið „andaglas“ stimplað inn á Tímarit.is koma upp ófáar niðurstöður. Svo virðist sem hugtakið hafi verið áberandi í umfjöllun fjölmiðla frá níunda áratug síðustu aldar þangað til á fyrsta áratug þessarar aldar. Orðið kemur gjarnan fram í lesandabréfum til blaðanna, og þar er mikið spurt hvort sniðugt sé að fara í andaglas og hvort eitthvað sé að marka það. „Við erum hér tvær vinkonur, og okkur langar að vita hvort eitthvað sé að maka andaglas. Við höfum farið nokkrum sinnum og alltaf náð sambandi við sama manninn. Sumt sem hann hefur sagt er rétt, sem við höfum ekkert vitað um, og margt ræzt. Okkur finnst þetta mjög undarlegt, því við rétt styðjum á glasið. Hvað heldur þú, að það geti verið?“ segir til að mynda í Vikunni í ágúst 1973. Þó að fyrirspurnir sem þessar hafi orðið talsvert minna áberandi í fjölmiðlum á síðustu árum, en Dagrún bendir á að innblásturinn að rannsóknum hennar á andaglasi hafi komið frá álíka fyrirspurnum. „Þegar ég byrja að rannsaka andaglas þá er það vegna þess að ég sá í Facebook-hópum, svona stórum kvennahópum, að ungar stúlkur voru svolítið að spyrja um andaglas. Þær eru þá að velta fyrir sér hvort þær ættu að fara í andaglas eða ekki,“ segir hún. Dagrún telur að umræðan sé því búin að færast yfir á samfélagsmiðla. Þar deili fólk sögum og leiti sér ráða. Jafnframt séu myndbönd á YouTube-notuð og álíka efni notað til að kenna fólki leikinn. Fólk hugsi ekki um guð á meðan Þrátt fyrir minnkandi ítök kristindóms í samfélaginu segir Dagrún að hefðir og siðir tengdir kristni séu enn til staðar í andaglasinu. „Ég held að þetta sé enn þá til staðar, þessi minni um að blása í kross og þannig álíka. En kannski ekki jafn mikið. En þar sem við sjáum þetta, líkt og bíómyndum, þar eimir enn af þessari tengingu: því góða og illa, djöflinum, og spurningunni um hvað sé í glasinu,“ Þó er Dagrún ekki viss um að þátttakendur átti sig á kristnum vísunum, eða pæli lítið í þeim. „Þetta er kannski enn gert, en án þess að hugsunin sé endilega: „Þetta er kristið og þetta er gert til að guð verndi mig,“ heldur lifi minnin um krossana án þess að fólk geri þessa beinu tengingu á milli,“ Vöruðu fólk við þátttöku Viðhorf fólks til andaglass kom gjarnan skýrt fram í umfjöllun fjölmiðla í gamla daga. Árið 1975 spurði lesandi Vikunnar hvort sér væri óhætt að trúa andaglasi. Hann fékk þau skilaboð að sennilega væri andaglas „tómt fals“, en þrátt fyrir því væri best að vera ekkert að grufla á því. Ólíkt viðhorf birtist í grein eftir Snorra Óskarsson, oft kenndan við hvítasunnusöfnuðinn Betel , sem birtist í Eyjafréttum 1989. Þar sagði hann sögur af andaglösum of margar til þess að hægt væri að leyfa sér að sniðganga sannleiksgildi þeirra. Ljóst væri að illir andar væru til og því væri fólki ekki ráðlagt að fara í andaglas. „Menn vilja kannski ekki viðurkenna að andar eru til og að þeir koma fram í andaglösum. Þessir andar eru illir og óhreinir og það er ástæðan fyrir því að með fólkinu kviknar þessi óttatilfinning eða skelfing sem margir þekkja,“ skrifaði Snorri. Segja foreldrum ekki frá Dagrún segir erfitt að segja til um hvert viðhorf almennings sé til andaglass nú til dags. Spurð um hver viðbrögð foreldra nútímans yrðu skildu þau komast að því að börnin þeirra færu í andaglas segir hún að eflaust yrðu þau mismunandi. „Þegar ég var krakki þá bannaði mamma mér að fara í andaglas. Hún hafði heyrt svo margar hryllingssögur af því. Og af því að þetta er svo mikill unglingaleikur, þá er hluti af spennunni að þetta sé jafnvel smá bannað. Þannig þú ert ekkert endilega að segja foreldrum þínum frá þessu. Það tekur af stemmaranum,“
Einu sinni var... Trúmál Börn og uppeldi Mest lesið Var talin vera hommi og lögð í einelti Lífið Ísland með auga fuglsins Lífið „Við munum ekki eldast saman“ Lífið Myndasyrpa úr Bakgarðshlaupinu Lífið Krakkatían: Dýrin, heimsálfur og teiknimyndir Lífið Borðar það sem alltaf hefur verið til og léttist og léttist Lífið Ein lausn er að liggja hlið við hlið og fróa sér Lífið Tæpur helmingur íbúa hefur séð myndina Bíó og sjónvarp Aldrei litið betur út þrátt fyrir alvarlegt slys Lífið „Ég fæ morgnana til að vera bara ég“ Tónlist Fleiri fréttir Myndasyrpa úr Bakgarðshlaupinu Ísland með auga fuglsins Var talin vera hommi og lögð í einelti Krakkatían: Dýrin, heimsálfur og teiknimyndir Geggjað heimatilbúið „Twix“ Fréttatía vikunnar: Hollywood stjörnur, þjóðarréttir og pólitík Eignaðist alvöru pungsa með alvöru pungsa Hyggjast halda breytta Söngvakeppni á næsta ári Aldrei litið betur út þrátt fyrir alvarlegt slys Einfalt og frísklegt útlit fyrir hlaupið Borðar það sem alltaf hefur verið til og léttist og léttist „Fimm ár af allskonar og hamingjan er enn hér“ Ný plata frá Birgi Hákoni: „Ég er ekki lengur þessi gaur nema í tónlistinni“ „Það er alveg hægt að vinna rifrildið en þá tapar sambandið“ Púsluðu sig inn í undanúrslit þrátt fyrir hremmingar Tjáir sig í fyrsta sinn um bróðurmissinn Fagnaði 35 árum í sólinni Best skipulagða geymsla landsins í glæsihúsi við Laugardalinn „Allir vonuðu að þetta yrði stelpa“ Mistök að eyða ekki meiri tíma með börnunum Göngutúr með umhverfissálfræðingi: „Árás inn í umhverfið“ og vannýttasta horn borgarinnar Kvaddi dramað og flutti fyrir ástina Selur slapp úr hvalskjafti Komo keppir á stærstu götubitakeppni í heimi Verslunarhjón selja glæsivillu í 108 Okkar eigið Ísland: Skelltu sér í slímuga laug Eitt stærsta bílabíó landsins fer fram um helgina „Það spurði þig enginn“ Mætt aftur til vinnu Ein lausn er að liggja hlið við hlið og fróa sér Sjá meira