Langþráð lausn úr ofbeldishjúskap Hanna Katrín Friðriksson skrifar 30. júní 2023 06:31 Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heimilisofbeldi Viðreisn Hanna Katrín Friðriksson Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Sjá meira
Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar