Græðgin flytur fljót Snæbjörn Guðmundsson skrifar 12. maí 2023 08:31 Ferðalangar um hringveginn í Hörgárdal hafa í áranna rás eflaust rekið augun í malarhauga á bökkum Hörgár hér og þar, efni sem unnið hefur verið úr farvegi og eyrum árinnar líkt og við fjölmörg önnur íslensk vatnsföll. Malartekja við vatnsföll er vandmeðfarin svo ekki sé meira sagt. Hún þarf að vera afar hófleg og taka þarf fullt tillit til lífríkisins og náttúrunnar allrar. Að öðrum kosti getur mikill skaði hlotist af slíku brölti. Hörgá er þriðja mesta vatnsfall Eyjafjarðar, með breitt og mikið vatnasvið úr djúpum dölum Tröllaskagans, og hefur í ánni löngum þrifist vænn stofn sjóbleikju og á síðari árum urriða. Því miður á lífríki íslenskra vatnsfalla nú mjög undir högg að sækja, og bleikjustofnar veslast hratt upp vegna loftslagsbreytinga og ágangs manna. Af þeim sökum er það skylda okkar að umgangast straumvatnslífríki af sérstaklega mikilli virðingu og aðgát, forðast sem allra mest rask og setja strangar skorður við malartekju því það er ljóst að tilvist margra tegunda lífvera í íslenskum ám hangir á bláþræði. Um miðjan apríl síðastliðinn mættu jarðýtur og fjöldi skurðgrafa á bakka Hörgár neðan við Krossastaði á Þelamörk. Þar hófu þær að róta í ánni á umfangsmiklu svæði og moka upp möl í risastóra hauga í miðjum árfarveginum, án efa sem fylliefni í steypu. Þótt Hörgá hafi lengi verið ofnýtt við malartekju keyrir nú um þverbak. Með þessari grein fylgja tvær myndir, sú fyrri tekin frá hringveginum þann 22. apríl síðastliðinn en sú síðari frá sama stað þann 5. maí. Á þeim sést hvernig farvegi Hörgár hefur verið umturnað og henni kastað bakka á milli á mörg hundruð metra kafla, á meðan gröfur hamast vægðarlaust í farveginum eins og hverjum öðrum drullupolli. Á efri myndinni sést að áin rennur í tveimur kvíslum og hafa þær verið aðskildar með malarbunkum úr farveginum. Þar sjást líka tvær gröfur að róta í annarri kvíslinni, þeirri vestari. Á neðri myndinni sést að eystri kvíslin hefur verið stífluð, farvegurinn að mestu þurrkaður upp og áin færð til þannig að hún rennur í einum ál með vesturbakkanum. Skv. Mati á búsvæðum bleikjuseiða í Hörgá og Öxnadalsá frá 2011 var Hörgá talin hafa á þessum kafla „einstaklega hentuga botngerð fyrir bleikjuseiði“. Rótið í ánni á þessum stað mun af augljósum ástæðum raska jafnvægi í farvegi hennar og hafa ófyrirsjáanleg áhrif á streymi hennar og lífríki langt upp og niður farveginn. Aðfarirnar eru slíkar að öllu hugsandi fólki hlýtur að blöskra. Aðsend Að þessu ruddalega áhlaupi að Hörgá stendur fyrirtækið Skútaberg, sem á hlut í jörðinni Krossastöðum þar sem ósköpin dynja nú yfir. Fyrirtækið hefur síðustu ár vakið töluverða athygli fyrir óvenju slælega umgengni við umhverfi, samfélag og náttúru. Fyrirtækið keypti fyrir hartnær fimmtán árum eyðibýlið Skúta uppi í Moldhaugnahálsi og hefur þar búið sér til athafnasvæði og námu við takmarkaða hrifningu margra Eyfirðinga. Síðustu misseri hefur fyrirtækið dundað sér við að færa ýmiss konar úr sér genginn tækjabúnað frá lóð sinni við Sjafnarnes á Akureyri upp í Moldhaugnaháls. Síðast fyrir minna en mánuði lét af því tilefni Leifur Þorkelsson, framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra, hafa eftir sér í viðtali við Vikublaðið á Akureyri: „Ruslahaugur verður aldrei neitt annað en ruslahaugur, hvort sem hann er staðsettur í Hörgársveit eða á Akureyri.“ Aðsend Allt bendir í sömu átt. Þau leyfi sem sögð eru liggja til grundvallar þessari ribbaldalegu atlögu að Hörgá sýnast vera kolólögleg og framkvæmdin órafjarri því sem lagt var upp með í umhverfismati. Það verður því umsvifalaust að koma böndum á framkvæmdir Skútabergs. Hörgá er ekki frekar en önnur íslensk vatnsföll viðfang og einkaeign steypu- og verktakafyrirtækis til að sýsla með og umgangast á hvern þann hátt sem eigendum þess sýnist. Náttúruverndarsamtökin Náttúrugrið hafa kært leyfisveitingarnar til Úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála og farið fram á tafarlausa stöðvun á efnistöku úr árfarveginum. Á tímum aðsteðjandi ógna við lífríki jarðar er ólíðandi að litið sé framhjá þeirri óhæfu sem á sér stað við Hörgá. Kjörnir fulltrúar, opinberar stofnanir sem og almenningur verða að rækja skyldur sínar og verja náttúruna fyrir slíkum skemmdarverkum. Náttúran ver sig ekki sjálf. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snæbjörn Guðmundsson Umhverfismál Hörgársveit Mest lesið „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Sjá meira
Ferðalangar um hringveginn í Hörgárdal hafa í áranna rás eflaust rekið augun í malarhauga á bökkum Hörgár hér og þar, efni sem unnið hefur verið úr farvegi og eyrum árinnar líkt og við fjölmörg önnur íslensk vatnsföll. Malartekja við vatnsföll er vandmeðfarin svo ekki sé meira sagt. Hún þarf að vera afar hófleg og taka þarf fullt tillit til lífríkisins og náttúrunnar allrar. Að öðrum kosti getur mikill skaði hlotist af slíku brölti. Hörgá er þriðja mesta vatnsfall Eyjafjarðar, með breitt og mikið vatnasvið úr djúpum dölum Tröllaskagans, og hefur í ánni löngum þrifist vænn stofn sjóbleikju og á síðari árum urriða. Því miður á lífríki íslenskra vatnsfalla nú mjög undir högg að sækja, og bleikjustofnar veslast hratt upp vegna loftslagsbreytinga og ágangs manna. Af þeim sökum er það skylda okkar að umgangast straumvatnslífríki af sérstaklega mikilli virðingu og aðgát, forðast sem allra mest rask og setja strangar skorður við malartekju því það er ljóst að tilvist margra tegunda lífvera í íslenskum ám hangir á bláþræði. Um miðjan apríl síðastliðinn mættu jarðýtur og fjöldi skurðgrafa á bakka Hörgár neðan við Krossastaði á Þelamörk. Þar hófu þær að róta í ánni á umfangsmiklu svæði og moka upp möl í risastóra hauga í miðjum árfarveginum, án efa sem fylliefni í steypu. Þótt Hörgá hafi lengi verið ofnýtt við malartekju keyrir nú um þverbak. Með þessari grein fylgja tvær myndir, sú fyrri tekin frá hringveginum þann 22. apríl síðastliðinn en sú síðari frá sama stað þann 5. maí. Á þeim sést hvernig farvegi Hörgár hefur verið umturnað og henni kastað bakka á milli á mörg hundruð metra kafla, á meðan gröfur hamast vægðarlaust í farveginum eins og hverjum öðrum drullupolli. Á efri myndinni sést að áin rennur í tveimur kvíslum og hafa þær verið aðskildar með malarbunkum úr farveginum. Þar sjást líka tvær gröfur að róta í annarri kvíslinni, þeirri vestari. Á neðri myndinni sést að eystri kvíslin hefur verið stífluð, farvegurinn að mestu þurrkaður upp og áin færð til þannig að hún rennur í einum ál með vesturbakkanum. Skv. Mati á búsvæðum bleikjuseiða í Hörgá og Öxnadalsá frá 2011 var Hörgá talin hafa á þessum kafla „einstaklega hentuga botngerð fyrir bleikjuseiði“. Rótið í ánni á þessum stað mun af augljósum ástæðum raska jafnvægi í farvegi hennar og hafa ófyrirsjáanleg áhrif á streymi hennar og lífríki langt upp og niður farveginn. Aðfarirnar eru slíkar að öllu hugsandi fólki hlýtur að blöskra. Aðsend Að þessu ruddalega áhlaupi að Hörgá stendur fyrirtækið Skútaberg, sem á hlut í jörðinni Krossastöðum þar sem ósköpin dynja nú yfir. Fyrirtækið hefur síðustu ár vakið töluverða athygli fyrir óvenju slælega umgengni við umhverfi, samfélag og náttúru. Fyrirtækið keypti fyrir hartnær fimmtán árum eyðibýlið Skúta uppi í Moldhaugnahálsi og hefur þar búið sér til athafnasvæði og námu við takmarkaða hrifningu margra Eyfirðinga. Síðustu misseri hefur fyrirtækið dundað sér við að færa ýmiss konar úr sér genginn tækjabúnað frá lóð sinni við Sjafnarnes á Akureyri upp í Moldhaugnaháls. Síðast fyrir minna en mánuði lét af því tilefni Leifur Þorkelsson, framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra, hafa eftir sér í viðtali við Vikublaðið á Akureyri: „Ruslahaugur verður aldrei neitt annað en ruslahaugur, hvort sem hann er staðsettur í Hörgársveit eða á Akureyri.“ Aðsend Allt bendir í sömu átt. Þau leyfi sem sögð eru liggja til grundvallar þessari ribbaldalegu atlögu að Hörgá sýnast vera kolólögleg og framkvæmdin órafjarri því sem lagt var upp með í umhverfismati. Það verður því umsvifalaust að koma böndum á framkvæmdir Skútabergs. Hörgá er ekki frekar en önnur íslensk vatnsföll viðfang og einkaeign steypu- og verktakafyrirtækis til að sýsla með og umgangast á hvern þann hátt sem eigendum þess sýnist. Náttúruverndarsamtökin Náttúrugrið hafa kært leyfisveitingarnar til Úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála og farið fram á tafarlausa stöðvun á efnistöku úr árfarveginum. Á tímum aðsteðjandi ógna við lífríki jarðar er ólíðandi að litið sé framhjá þeirri óhæfu sem á sér stað við Hörgá. Kjörnir fulltrúar, opinberar stofnanir sem og almenningur verða að rækja skyldur sínar og verja náttúruna fyrir slíkum skemmdarverkum. Náttúran ver sig ekki sjálf. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun