Fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaði Sunna Arnardóttir skrifar 31. janúar 2023 08:01 Þökk sé #MeToo hreyfingunni þá hefur umræða um ofbeldi og birtingarmyndir þess færst í aukana á öllum miðlum, sem og einstaklinga á milli. Þær margvíslegu tegundir ofbeldis sem geta komið fram og birtingarmyndir þeirra eru mikið ræddar, og er þar helst stiklað á: -Líkamlegu ofbeldi -Kynferðislegu ofbeldi -Andlegu ofbeldi -Tilfinningalegu ofbeldi -Fjárhagslegu ofbeldi Umræðan útfrá #MeToo hefur spunnist mikið útfrá ofbeldi í samböndum, en ofbeldi fyrirfinnst á fleiri stöðum. Í 3.gr. reglugerðar 1009/2015 um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum er ofbeldi skilgreint sem „Hvers kyns hegðun sem leiðir til, eða gæti leitt til, líkamlegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir henni verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis.“ Samkvæmt þessari skilgreiningu þá tekur reglugerðin fyrir flestar tegundir ofbeldis; líkamlegt, kynferðislegt, andlegt, og tilfinningalegt. En ekki fjárhagslegt ofbeldi. Er rætt er um ástæður þess sem einstaklingar festast í ofbeldissamböndum, og erfiðleikar þeirra við að komast úr þeim samböndum, þá er það tíðrætt að lykillinn að skjótri undankomu er fjárhagslegt sjálfstæði. Af hverju er þá ekki meira rætt um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum? Umræða í samfélaginu um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum einkennist oft af því að lýsa brotunum sem fjárhagslegu tjóni fyrir þolanda, þjófnaði, eða sem samningsbroti. Fjárhagslega ofbeldið er þannig flokkað með öðrum brotum sem tengjast eignum, en ekki einstaklingnum sjálfum. Ofbeldið er þannig smættað frá því að vera hegðun sem leiðir til skaða, hótun um slíkt, þvingun, eða handahófskenndri sviptingu frelsis, yfir í að vera missir á fjármunum sem einfalt er að greiða tilbaka. Athuga skal að gerður er hér greinarmunur á því sem kallað er „launaþjófnaður“ og fjárhagslegu ofbeldi: -Launaþjófnaður: Atvinnurekandi sem leitast eftir að lækka útgjöld sín á kostnaði vegna launa og launatengdra gjalda með því að forðast að greiða kjarabundin réttindi starfsfólks, eða sleppa greiðslu á launatengdum gjöldum. -Fjárhagslegt ofbeldi: Einstaklingur í áhrifastöðu innan atvinnurekanda notar stöðu sína til þess að beita öðrum einstaklingi fjárhagslegum skaða eða þjáningu, hefur hótanir um slíkt, beitir þvingunum eða handahófskenndri sviptingu frelsis við athæfið. Munurinn þarna á er ásetningur geranda. Ásetning er oft hægt að sjá á því að hegðun geranda beinist gagngert að einum eða fleiri þolanda, á meðan annað starfsfólk verður ekki fyrir áhrifum. Hægt er að finna merki um bæði launaþjófnað, sem og fjárhagslegt ofbeldi hjá sama atvinnurekanda. Birtingarmyndir fjárhagslegs ofbeldis á vinnumarkaðinum eru margvíslegar, en sem dæmi má nefna: -Gerandi neitar greiðslu á unnum yfirvinnutímum til þolanda. -Gerandi skráir unna tíma á þolanda, þegar viðkomandi svaraði útkalli. -Gerandi neitar þolanda um auka vaktir, og hamlar þannig því að þolandi geti unnið sér fyrir hærri launum. -Gerandi hótar að halda eftir launum þolanda. -Gerandi skráir rangan launataxta á þolanda. -Gerandi neitar, eða dregur, að lagfæra laun þegar bent er á misfærslur þar á. -Gerandi skráir of háan persónuafslátt á þolanda, og byggir þannig upp skuld þolanda við ríkið. -Gerandi greiðir út of há laun og krefur þolanda um endurgreiðslu án þess að veita þolanda sýn á útreikninga endurgreiðslunar. -Gerandi neyðir þolanda til að skrifa undir samning eða yfirlýsingu þar sem þolandi afsalar sér kjarasamningsbundnum réttindum. oMeð þessu fylgja oft hótanir, eða frelsissviptingar þar til þolandi skrifar undir. Hægt er að telja fram ótalmörg dæmi um hvernig fjárhagslegt ofbeldi kemur fram á vinnumarkaði, en ekki þarf mörg dæmi til að sjá af hverju brotin sem slík eru ávallt smættuð niður í efnahagsleg brot: -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis geta ekki verið framlínufólk, eða einfalt starfsfólk með enga ábyrgð. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt stjórnendur atvinnurekenda, og/eða þeir aðilar sem sjá um launin. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt þeir sem hafa peningavöldin hjá atvinnurekendum. Þrátt fyrir að fjárhagslegt ofbeldi snertir ávallt fjármuni, þá er ekki eingöngu um efnahagslegt brot að ræða. Þolendur fjárhagslegs ofbeldis lýsa mikilli vanlíðan við það að umgangast stjórnanda sem stigbundið færir inn misfærslur vegna launa þeirra, neitar þeim um tækifæri til að afla frekari tekna, og/eða hreinlega neitar að lagfæra rangfærslur launa. Því miður eru stéttarfélög ekki komin langt á leið er kemur að því að tækla fjárhagslegt ofbeldi. Sögur þolenda af frelsissviptingu, eða nauðungar við að undirrita samninga og yfirlýsingar eru oft smættaðar niður í undirritað blaðið og innihald þess. Þolendur þurfa þá enn frekar að heyra raunir sínar ræddar útfrá fjárhagslegu sjónarmiði, en ekki þeirri andlegu og tilfinningalegu vanlíðan sem atburðarrásin hefur kallað fram. Tilgangur smættunar ofbeldis gagnvart launtökum er eingöngu til þess að minnka kröfu þeirra á geranda sinn, ef mál er almennt tekið upp. Virkar þetta hamlandi á þolendur, þar sem þeir sjá lítinn tilgang í að sækja rétt sinn þar sem eingöngu verður athugað með fjárhagslegan missi, á meðan þolandinn þarf að ganga í gegnum tilfinninga- og andlega vanlíðan aftur á meðan á því ferli stendur. Líkt og #MeToo hefur opnað fyrir umræður um ofbeldi í samböndum, þá er kominn tími til þess að opna umræðuna um ofbeldi á vinnumarkaði frekar, og þá sérstaklega fjárhagslegt ofbeldi. Umræðan verður að hefjast einhvers staðar. Hver er þín saga? Höfundur er stofnandi Vinnuhjálpar, og sérfræðingur í mannauðsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sunna Arnardóttir Mest lesið Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Þökk sé #MeToo hreyfingunni þá hefur umræða um ofbeldi og birtingarmyndir þess færst í aukana á öllum miðlum, sem og einstaklinga á milli. Þær margvíslegu tegundir ofbeldis sem geta komið fram og birtingarmyndir þeirra eru mikið ræddar, og er þar helst stiklað á: -Líkamlegu ofbeldi -Kynferðislegu ofbeldi -Andlegu ofbeldi -Tilfinningalegu ofbeldi -Fjárhagslegu ofbeldi Umræðan útfrá #MeToo hefur spunnist mikið útfrá ofbeldi í samböndum, en ofbeldi fyrirfinnst á fleiri stöðum. Í 3.gr. reglugerðar 1009/2015 um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum er ofbeldi skilgreint sem „Hvers kyns hegðun sem leiðir til, eða gæti leitt til, líkamlegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir henni verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis.“ Samkvæmt þessari skilgreiningu þá tekur reglugerðin fyrir flestar tegundir ofbeldis; líkamlegt, kynferðislegt, andlegt, og tilfinningalegt. En ekki fjárhagslegt ofbeldi. Er rætt er um ástæður þess sem einstaklingar festast í ofbeldissamböndum, og erfiðleikar þeirra við að komast úr þeim samböndum, þá er það tíðrætt að lykillinn að skjótri undankomu er fjárhagslegt sjálfstæði. Af hverju er þá ekki meira rætt um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum? Umræða í samfélaginu um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum einkennist oft af því að lýsa brotunum sem fjárhagslegu tjóni fyrir þolanda, þjófnaði, eða sem samningsbroti. Fjárhagslega ofbeldið er þannig flokkað með öðrum brotum sem tengjast eignum, en ekki einstaklingnum sjálfum. Ofbeldið er þannig smættað frá því að vera hegðun sem leiðir til skaða, hótun um slíkt, þvingun, eða handahófskenndri sviptingu frelsis, yfir í að vera missir á fjármunum sem einfalt er að greiða tilbaka. Athuga skal að gerður er hér greinarmunur á því sem kallað er „launaþjófnaður“ og fjárhagslegu ofbeldi: -Launaþjófnaður: Atvinnurekandi sem leitast eftir að lækka útgjöld sín á kostnaði vegna launa og launatengdra gjalda með því að forðast að greiða kjarabundin réttindi starfsfólks, eða sleppa greiðslu á launatengdum gjöldum. -Fjárhagslegt ofbeldi: Einstaklingur í áhrifastöðu innan atvinnurekanda notar stöðu sína til þess að beita öðrum einstaklingi fjárhagslegum skaða eða þjáningu, hefur hótanir um slíkt, beitir þvingunum eða handahófskenndri sviptingu frelsis við athæfið. Munurinn þarna á er ásetningur geranda. Ásetning er oft hægt að sjá á því að hegðun geranda beinist gagngert að einum eða fleiri þolanda, á meðan annað starfsfólk verður ekki fyrir áhrifum. Hægt er að finna merki um bæði launaþjófnað, sem og fjárhagslegt ofbeldi hjá sama atvinnurekanda. Birtingarmyndir fjárhagslegs ofbeldis á vinnumarkaðinum eru margvíslegar, en sem dæmi má nefna: -Gerandi neitar greiðslu á unnum yfirvinnutímum til þolanda. -Gerandi skráir unna tíma á þolanda, þegar viðkomandi svaraði útkalli. -Gerandi neitar þolanda um auka vaktir, og hamlar þannig því að þolandi geti unnið sér fyrir hærri launum. -Gerandi hótar að halda eftir launum þolanda. -Gerandi skráir rangan launataxta á þolanda. -Gerandi neitar, eða dregur, að lagfæra laun þegar bent er á misfærslur þar á. -Gerandi skráir of háan persónuafslátt á þolanda, og byggir þannig upp skuld þolanda við ríkið. -Gerandi greiðir út of há laun og krefur þolanda um endurgreiðslu án þess að veita þolanda sýn á útreikninga endurgreiðslunar. -Gerandi neyðir þolanda til að skrifa undir samning eða yfirlýsingu þar sem þolandi afsalar sér kjarasamningsbundnum réttindum. oMeð þessu fylgja oft hótanir, eða frelsissviptingar þar til þolandi skrifar undir. Hægt er að telja fram ótalmörg dæmi um hvernig fjárhagslegt ofbeldi kemur fram á vinnumarkaði, en ekki þarf mörg dæmi til að sjá af hverju brotin sem slík eru ávallt smættuð niður í efnahagsleg brot: -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis geta ekki verið framlínufólk, eða einfalt starfsfólk með enga ábyrgð. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt stjórnendur atvinnurekenda, og/eða þeir aðilar sem sjá um launin. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt þeir sem hafa peningavöldin hjá atvinnurekendum. Þrátt fyrir að fjárhagslegt ofbeldi snertir ávallt fjármuni, þá er ekki eingöngu um efnahagslegt brot að ræða. Þolendur fjárhagslegs ofbeldis lýsa mikilli vanlíðan við það að umgangast stjórnanda sem stigbundið færir inn misfærslur vegna launa þeirra, neitar þeim um tækifæri til að afla frekari tekna, og/eða hreinlega neitar að lagfæra rangfærslur launa. Því miður eru stéttarfélög ekki komin langt á leið er kemur að því að tækla fjárhagslegt ofbeldi. Sögur þolenda af frelsissviptingu, eða nauðungar við að undirrita samninga og yfirlýsingar eru oft smættaðar niður í undirritað blaðið og innihald þess. Þolendur þurfa þá enn frekar að heyra raunir sínar ræddar útfrá fjárhagslegu sjónarmiði, en ekki þeirri andlegu og tilfinningalegu vanlíðan sem atburðarrásin hefur kallað fram. Tilgangur smættunar ofbeldis gagnvart launtökum er eingöngu til þess að minnka kröfu þeirra á geranda sinn, ef mál er almennt tekið upp. Virkar þetta hamlandi á þolendur, þar sem þeir sjá lítinn tilgang í að sækja rétt sinn þar sem eingöngu verður athugað með fjárhagslegan missi, á meðan þolandinn þarf að ganga í gegnum tilfinninga- og andlega vanlíðan aftur á meðan á því ferli stendur. Líkt og #MeToo hefur opnað fyrir umræður um ofbeldi í samböndum, þá er kominn tími til þess að opna umræðuna um ofbeldi á vinnumarkaði frekar, og þá sérstaklega fjárhagslegt ofbeldi. Umræðan verður að hefjast einhvers staðar. Hver er þín saga? Höfundur er stofnandi Vinnuhjálpar, og sérfræðingur í mannauðsmálum.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar