Landspítalinn keypti hlífðarfatnað fyrir starfsfólk sitt fyrir tólf og hálfa milljón króna af fimm fyrirtækjum árið 2019.
Árlegur kostnaður spítalans vegna hlífðarfatnaðar eftir að kórónuveirufaraldurinn hófst hefur hins vegar ríflega hundraðfaldast. Á árunum 2020 og 2021 greiddi spítalinn einn komma sex milljarð króna til sautján fyrirtækja, níu íslenskra og átta erlendra.
„Þetta var á tímum sem öll heimsbyggðin var að leita af sömu vörum og því gríðarlegur skortur á þeim en sem betur fer tókst okkur að útvega allan nauðsynlegan búnað en hann kostaði verulegar fjárhæðir. Til að mynda er hægt að taka einfalt dæmi um innkaupaverð á hlífðargrímu. Það var um 12-13 krónur í janúar 2020 en fór í um 250-300 kr. þegar kórónuveirufaraldurinn skall á að þunga í mars sama ár. Í dag er verðið svo aftur búið að lækka og er svona um ellefu krónur á stykkið, segir“ Ólafur Darri Andrason framkvæmdastjóri fjármálasviðs Landspítala.
Ekki útboð vegna neyðarástands
Hann segir að sökum neyðarástandsins hafi ekki verið leitað opinbers útboðs í upphafi faraldursins við þessi innkaup og vísar í 39. grein laga um opinber innkaup þar sem það er heimilt í slíku ástandi.
„Svo má kannski segja að hlutirnir hafi færst í eðlilegra horf svona á haustdögum árið 2020 þegar kemur að þessum innkaupum. Þá voru hlutirnir í hefðbundnum farvegi,“ segir Ólafur Darri.
Fengu gallaðar vörur frá Kína
Ólafur Darri segir að sökum neyðarástandsins hafi heldur ekki verið hægt að sannreyna vörurnar áður en þær komu.
„Því miður reyndist hluti af vörunum ekki nothæfur þ.e. ekki standast öryggisstaðla og við höfum því ekki getað notað þær. Ég geri ráð fyrir því að birgjarnir sem hafa verið að selja okkur þessar vörur hafi í raun verið að kaupa köttinn í sekknum frá framleiðandanum. Þetta voru mest vörur sem komu frá Kína í þessum ólgusjó sem var þarna um páskanna árið 2020,“ segir hann.
Hann segir að þetta hafi verið mikil vonbrigði.
„Auðvitað verður maður fyrir gríðarlegum vonbrigðum þegar á neyðarstundu verið er að kaupa vöru dýrum dómi og svo kemur í ljós að hún er ekki nothæf,“ segir hann.
Ekki einsdæmi
Ólafur Stephensen framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda segir fyrirtæki hafa leitað til félagsins vegna sambærilegra mála.
„Við þekkjum því miður þessi dæmi þetta kom upp í viðskiptum íslenskra fyrirtækja við kínversk fyrirtæki í faraldrinum. Þetta voru mjög óheiðarlegir viðskiptahættir. Við höfum því hafið samstarf og samtal við kínversk stjórnvöld um að það sé ekki verið að selja fyrirtækjum köttinn í sekknum,“ segir Ólafur.
Félag íslenskra atvinnurekenda hefur gert athugasemdir við að Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins hafi ítrekað keypt hraðpróf án þess að bjóða kaupin út.
Ólafur segist hafa skilning á að það hafi verið neyðarástand í upphafi kórónuveirufaraldursins og því hægt að víkja frá opinberu útboði líkt og Landspítalinn gerði en það hafi ekki ríkt allan tímann frá því faraldurinn hófst.
„Okkur finnst mjög hæpið að gera undantekningarregluna og neyðarréttinn að hinni almennu reglu sem gildir jafnvel misserum saman. Það er mikilvæg vörn fyrir þá sem eru í viðskiptum við hið opinbera að það sé farið eftir reglum og viðskiptum boðin út,“ segir Ólafur.
Fyrirtæki hafi sýnt samfélagslega ábyrgð
Aðspurður hvað honum finnst um þær gríðarlegu verðhækkanir sem urðu á ýmsum nauðsynlegum heilbrigðisvörum í upphafi faraldursins. Þá hvort samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja eigi ekki að koma til í neyðarástandi, svarar Ólafur:
„Þetta er bara fyrsta blaðsíða í hagfræði. Mjög stórt stökk í eftirspurn þegar framleiðsla stendur í stað þýðir einfaldlega miklu hærra verð. Svo eykst framleiðslan og verðið lækkar aftur. Ég get hins vegar fullyrt það að þar sem ég þekki til lögðu fyrirtæki mjög mikið á sig til að ná nauðsynlegum heilbrigðisvörum til landsins í upphafi faraldurs og þá sýndu menn einmitt samfélagslega ábyrgð og lögðu ekki óhóflega á vörurnar.“
