Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Kári Gautason skrifar 26. janúar 2021 15:00 Svo lengi sem ég man eftir mér hefur kvótakerfið og hinir ýmsu gallar þess verið til umræðu. Í pottunum, í fjölskylduboðum, í pontu Alþingis. Engan skyldi því undra að þegar pólitíkusar fara að lofa breytingum á kvótakerfinu rétt fyrir kosningar þá rúlla margir augunum. Umræðan er fyrir löngu komin ofan í skotgrafirnar: Í öðrum eru þeir sem afsaka núverandi kerfi og hafa hagsmuni af því að breyta engu, og í hinum þeir sem tönnlast á því í sífellu að fiskurinn sé sameign þjóðarinnar án þess að því fylgi úrlausnir sem raungera það. Báðir þessir skoðanahópar hafa nokkuð til síns máls og eiga nóg af skotfærum á sínum vígstöðvum sem nægja til þess að halda rifrildinu gangandi. Ef til vill gæti það stuðlað að skynsamlegri umræðu en lengi hefur tíðkast ef tækist að finna leið sem gerði sameign okkar á fiskinum framkvæmanlega. Hvað gerum við þegar báðir hafa nokkuð til síns máls? Afsakendurnir hafa nokkuð til síns máls þegar þeir benda á að eftir þessi fjörtíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, eru fiskveiðar á Íslandi bæði arðbærar og að mestu sjálfbærar. Hjá flestum öðrum þjóðum eru þær hvorugt. Á heimsvísu er 80% fiskimiða ofnýtt og þess utan þarf ríkið víða að borga með greininni. Hér fást hinsvegar fjórföld verðmæti fyrir hvern þorsk miðað við tímann fyrir kvótasetningu. Afsakendurnir gleyma því á hinn bóginn að velgengnin hjá greininni í heild hefur skapað ójöfnuð sem ekki er hægt að horfa fram hjá. Kvótakerfið hefur valdið hnignum þar sem kvótinn var seldur burt og skapað ríkidæmi annars staðar. Það sem “þjóðin á fiskinn” - fylkingin bendir réttilega á er, að síðustu áratugi hefur kvótinn hlaðist á færri hendur en áður var. Eitt megnasta óréttlætið sem fylgir núverandi kerfi er það að tiltölulega fámennur hópur á í raun nýtingarréttinn á fiskinum í kringum landið. Hópurinn greiðir vissulega af nýtingaréttinum afkomutengt veiðigjald, en hann fer engu að síður með þennan rétt eins og um varanlega eign sé að ræða. Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Sama hvort maður tilheyrir afsakendunum eða “þjóðin á fiskinn”- hópnum, þá hljóta allir að vera sammála um að það eru ótvíræð forréttindi að eiga ríflegan kvóta. Um þúsund aðilar borga veiðigjöld á Íslandi, en 10 stærstu útgerðarfyrirtækin eiga 50 % af heildarkvóta. Til að breyta þessu ójafnvægi þurfa að gilda aðrar reglur um trillukarlinn en stórfyrirtækin. Auk þess bera stórfyrirtækin undantekningalaust mikla ábyrgð á afkomu heilu sveitafélaganna. Þessi staða setur íbúa þessara samfélaga í flókna stöðu gagnvart þessum sömu fyrirtækjum. Þetta þekkja allir sem eru aldir upp í sjávarplássi. Lausnin felst í því að fiskveiðifyrirtæki sem veiða yfir ákveðið hlutfall af kvótanum verði að einhverju leyti að vera í eigu heimamanna. Þannig getur sameign þjóðarinnar orðið að sameign samfélaga. Gleymum því ekki að það var samvinnuverkefni útgerðarmanna, sjómanna, landverkafólks og samfélagsins að skapa þau skilyrði sem gerðu það að verkum að rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hefur gengið vel síðustu áratugi. Samfélagið gerði viðskiptasamninga, samfélagið semur um deilistofna, samfélagið menntar þá sem í greininni starfa og svona mætti lengi telja. Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir 5 prósent af heildarkvóta þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks. Þetta er ekki óframkvæmanleg tálsýn, heldur eru nú þegar dæmi um útgerðarfélög með félagslegt eignarhald, þar sem arður af rekstri er fjárfestur innan samfélagsins en ekki braskað með hann á fjarlægum eyjum eða í ótengdum rekstri. Slíkt fyrirkomulag myndi jafna stöðuna talsvert og auka jafnræði milli íbúa í sjávarplássi eða landshluta og útgerðarfjölskyldu sem stýrir því hvort plássið lifir eða deyr með ákvörðunum sínum um ráðstöfun aflaheimilda. Það má því segja að þetta sé ákveðinn vísir að sjálfstæði sjávarútvegsplássa. Höfundur er í forvali fyrir Vinstrihreyfinguna grænt framboð í Norðausturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Gautason Skoðun: Kosningar 2021 Sjávarútvegur Mest lesið Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson skrifar Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Virkjum lýðræðið Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Sjá meira
Svo lengi sem ég man eftir mér hefur kvótakerfið og hinir ýmsu gallar þess verið til umræðu. Í pottunum, í fjölskylduboðum, í pontu Alþingis. Engan skyldi því undra að þegar pólitíkusar fara að lofa breytingum á kvótakerfinu rétt fyrir kosningar þá rúlla margir augunum. Umræðan er fyrir löngu komin ofan í skotgrafirnar: Í öðrum eru þeir sem afsaka núverandi kerfi og hafa hagsmuni af því að breyta engu, og í hinum þeir sem tönnlast á því í sífellu að fiskurinn sé sameign þjóðarinnar án þess að því fylgi úrlausnir sem raungera það. Báðir þessir skoðanahópar hafa nokkuð til síns máls og eiga nóg af skotfærum á sínum vígstöðvum sem nægja til þess að halda rifrildinu gangandi. Ef til vill gæti það stuðlað að skynsamlegri umræðu en lengi hefur tíðkast ef tækist að finna leið sem gerði sameign okkar á fiskinum framkvæmanlega. Hvað gerum við þegar báðir hafa nokkuð til síns máls? Afsakendurnir hafa nokkuð til síns máls þegar þeir benda á að eftir þessi fjörtíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, eru fiskveiðar á Íslandi bæði arðbærar og að mestu sjálfbærar. Hjá flestum öðrum þjóðum eru þær hvorugt. Á heimsvísu er 80% fiskimiða ofnýtt og þess utan þarf ríkið víða að borga með greininni. Hér fást hinsvegar fjórföld verðmæti fyrir hvern þorsk miðað við tímann fyrir kvótasetningu. Afsakendurnir gleyma því á hinn bóginn að velgengnin hjá greininni í heild hefur skapað ójöfnuð sem ekki er hægt að horfa fram hjá. Kvótakerfið hefur valdið hnignum þar sem kvótinn var seldur burt og skapað ríkidæmi annars staðar. Það sem “þjóðin á fiskinn” - fylkingin bendir réttilega á er, að síðustu áratugi hefur kvótinn hlaðist á færri hendur en áður var. Eitt megnasta óréttlætið sem fylgir núverandi kerfi er það að tiltölulega fámennur hópur á í raun nýtingarréttinn á fiskinum í kringum landið. Hópurinn greiðir vissulega af nýtingaréttinum afkomutengt veiðigjald, en hann fer engu að síður með þennan rétt eins og um varanlega eign sé að ræða. Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Sama hvort maður tilheyrir afsakendunum eða “þjóðin á fiskinn”- hópnum, þá hljóta allir að vera sammála um að það eru ótvíræð forréttindi að eiga ríflegan kvóta. Um þúsund aðilar borga veiðigjöld á Íslandi, en 10 stærstu útgerðarfyrirtækin eiga 50 % af heildarkvóta. Til að breyta þessu ójafnvægi þurfa að gilda aðrar reglur um trillukarlinn en stórfyrirtækin. Auk þess bera stórfyrirtækin undantekningalaust mikla ábyrgð á afkomu heilu sveitafélaganna. Þessi staða setur íbúa þessara samfélaga í flókna stöðu gagnvart þessum sömu fyrirtækjum. Þetta þekkja allir sem eru aldir upp í sjávarplássi. Lausnin felst í því að fiskveiðifyrirtæki sem veiða yfir ákveðið hlutfall af kvótanum verði að einhverju leyti að vera í eigu heimamanna. Þannig getur sameign þjóðarinnar orðið að sameign samfélaga. Gleymum því ekki að það var samvinnuverkefni útgerðarmanna, sjómanna, landverkafólks og samfélagsins að skapa þau skilyrði sem gerðu það að verkum að rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hefur gengið vel síðustu áratugi. Samfélagið gerði viðskiptasamninga, samfélagið semur um deilistofna, samfélagið menntar þá sem í greininni starfa og svona mætti lengi telja. Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir 5 prósent af heildarkvóta þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks. Þetta er ekki óframkvæmanleg tálsýn, heldur eru nú þegar dæmi um útgerðarfélög með félagslegt eignarhald, þar sem arður af rekstri er fjárfestur innan samfélagsins en ekki braskað með hann á fjarlægum eyjum eða í ótengdum rekstri. Slíkt fyrirkomulag myndi jafna stöðuna talsvert og auka jafnræði milli íbúa í sjávarplássi eða landshluta og útgerðarfjölskyldu sem stýrir því hvort plássið lifir eða deyr með ákvörðunum sínum um ráðstöfun aflaheimilda. Það má því segja að þetta sé ákveðinn vísir að sjálfstæði sjávarútvegsplássa. Höfundur er í forvali fyrir Vinstrihreyfinguna grænt framboð í Norðausturkjördæmi.
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar