Er framleiðsla búvara markmið landbúnaðarstefnunnar? Erna Bjarnadóttir skrifar 18. janúar 2021 10:00 Umræða um fyrirkomulag stuðnings við landbúnað á Íslandi verður á köflum lífleg og sýnist eðlilega sitt hverjum. Telja sumir að heppilegt væri að taka enn frekari skref í lækkun tolla á landbúnaðarvörur. Þess í stað verði beinum styrkjum sem ekki tengjast framleiðslu beitt í auknum mæli. Má í því sambandi t.d. vísa til Félags atvinnurekenda en framkvæmdastjóri þess sagði í grein á Kjarnanum, sjá hér https://kjarninn.is/skodun/2021-01-07-tollar-vernd-og-vorn/, nýverið: „FA hefur hins vegar stutt að bændum sé hjálpað með beinum styrkjum…“ Ýmsir hafa tekið í svipaðan streng. Nú er ekki alltaf auðvelt að henda reiður á hvert þessi hópur ætlar að stefna með íslenskan landbúnað. Þannig segir t.d. í áður tilvitnaðri grein m.a.: „FA er sömuleiðis þeirrar skoðunar að hefðbundinn landbúnaður á Íslandi eigi að njóta stuðnings, en að hann eigi að vera … ekki framleiðslutengdur og markaðstruflandi, heldur fremur tengdur við t.d. ræktun og verndun lands, lífræna ræktun og fjárfestingu, en bændur framleiði síðan það sem þeim sýnist án afskipta ríkisins.“ Markaðsverð verður að nægja fyrir breytilegum kostnaði Eitt það fyrsta sem kennt er í hagfræði eru aðferðir við að reikna út framleiðslukostnað, skilgreina fastan kostnað og breytilegan kostnað og skilja hvernig verð á markaði ákvarðast á grundvelli annars vegar framleiðslukostnaðar og hins vegar eftirspurnar. Nú er það of mikið í fang færst að skrifa stutta grein sem rúmar byrjendanámskeið í hagfræði en niðurstaða hennar er að framleiðendur eru ekki tilbúnir til að leggja á sig fyrirhöfnina við að framleiða nema markaðsverð vörunnar nemi að minnsta kosti breytilegum kostnaði á framleidda einingu (að launum inniföldum). Til lengri tíma verður markaðsverðið vitaskuld að duga bæði fyrir breytilegum og föstum kostnaði. Með öðrum orðum beinir styrkir sem bændur geta fengið án þess að framleiða halda ekki uppi framleiðsluvilja ef sölutekjur vörunnar standa ekki að lágmarki undir breytilegum kostnaði. Hvað gerir ESB? ESB greiðir vissulega stóran hluta stuðnings síns til bænda í formi styrkja sem ekki eru skilyrtir framleiðslu tiltekinna afurða. Af hverju framleiða þá bændur innan ESB landbúnaðarafurðir? Jú af því að verð á þeim er nógu hátt (þ.e. yfir breytilegum einingarkostnaði) til að það borgi sig að standa í því. Og hvernig stendur á því að verðið er nógu hátt? Jú það gerist m.a. af því að ESB leggur tolla á innfluttar vörur. Samkvæmt gagnagrunni Alþjóða viðskiptastofnunarinnar (World Trade Organisation, WTO) leggur ESB tolla á 2.099 tollskrárnúmer sem teljast til landbúnaðarvara samkvæmt „bestu kjarareglu“ WTO (Most Favoured Nation, MFN). Af þeim löndum sem Ísland ber sig helst saman við er aðeins Sviss með fleiri vörur á slíkum lista eða 2.144. Meðal tollur sem ESB leggur á nemur 11,4%. Sem dæmi má taka að ESB leggur tolla á allar vörur sem falla undir mjólkurvörukaflann í samantekt WTO. Það skyldi þó aldrei vera þannig að tollverndin sé stillt af þannig að verð til bænda verði að minnsta kosti nógu hátt til að framleiðsluviljinn haldist, þ.e. markaðsverðið sé hærra en breytilegur einingarkostnaður. Af viðbrögðum ESB t.d. við COVID-19 faraldrinum er augljóst að þar á bæ eru skýr framleiðslumarkmið. Þegar verð til framleiðenda lækkar er umsvifalaust gripið til aðgerða til að sporna við því. Beinir styrkir eru varasamir Í þeim umræðum sem vitnað var til í upphafi þessarar greinar, þ.e. að upplagt sé að veita beina styrki í stað tollverndar er oft tekið sem dæmi að þetta hafi verið gert með góðum árangri í garðyrkju, þ.e. tómata-, agúrku- og paprikuframleiðslu. Hér má t.d. vísa til orða framkvæmdastjóra Samtaka verslunar og þjónustu, sjá nánar hér https://www.visir.is/g/2013844906d, árið 2013. Þar sagði hann m.a. „Dæmin sem við höfum úr garðyrkjunni sýna það mætavel að íslenskur landbúnaður þarf ekkert að óttast að mæta samkeppni.“ Allir þeir sem þekkja til fyrirkomulags á beinum greiðslum í garðyrkju á Íslandi vita að þeir styrkir eru greiddir á framleitt magn og framleiðendur vita nokkurn veginn (þó ekki nákvæmlega) hver greiðsla á framleitt kg verður í upphafi árs. Þessir styrkir hafa því áhrif á ákvarðanir bænda um hvaða vöru og hve mikið þeir framleiða, ólíkt styrkjum sem greiddir eru óháð framleiðslu. Slíkir styrkir leiða ekki einir og sér til framleiðslu landbúnaðarvara. Ef taka ætti upp beina styrki sem ekki eru greiddir á framleitt kg, t.d. til nautakjötsframleiðenda, en markmiðið væri engu að síður að tryggja að nautakjötsframleiðsla væri áfram stunduð í landinu, yrði með einhverjum hætti jafnframt að tryggja að verð til framleiðenda yrði hærra en sem nemur breytilegum kostnaði + laun á framleitt kg. Tollvernd á nautakjöti og öðru kjöti er ein leið til þess. Að baki þessari niðurstöðu eru einföld hagfræðilögmál. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landbúnaður Evrópusambandið Erna Bjarnadóttir Matvælaframleiðsla Mest lesið Halldór 11.10.2025 Halldór Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun Skoðun Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson skrifar Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason skrifar Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson skrifar Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Sjá meira
Umræða um fyrirkomulag stuðnings við landbúnað á Íslandi verður á köflum lífleg og sýnist eðlilega sitt hverjum. Telja sumir að heppilegt væri að taka enn frekari skref í lækkun tolla á landbúnaðarvörur. Þess í stað verði beinum styrkjum sem ekki tengjast framleiðslu beitt í auknum mæli. Má í því sambandi t.d. vísa til Félags atvinnurekenda en framkvæmdastjóri þess sagði í grein á Kjarnanum, sjá hér https://kjarninn.is/skodun/2021-01-07-tollar-vernd-og-vorn/, nýverið: „FA hefur hins vegar stutt að bændum sé hjálpað með beinum styrkjum…“ Ýmsir hafa tekið í svipaðan streng. Nú er ekki alltaf auðvelt að henda reiður á hvert þessi hópur ætlar að stefna með íslenskan landbúnað. Þannig segir t.d. í áður tilvitnaðri grein m.a.: „FA er sömuleiðis þeirrar skoðunar að hefðbundinn landbúnaður á Íslandi eigi að njóta stuðnings, en að hann eigi að vera … ekki framleiðslutengdur og markaðstruflandi, heldur fremur tengdur við t.d. ræktun og verndun lands, lífræna ræktun og fjárfestingu, en bændur framleiði síðan það sem þeim sýnist án afskipta ríkisins.“ Markaðsverð verður að nægja fyrir breytilegum kostnaði Eitt það fyrsta sem kennt er í hagfræði eru aðferðir við að reikna út framleiðslukostnað, skilgreina fastan kostnað og breytilegan kostnað og skilja hvernig verð á markaði ákvarðast á grundvelli annars vegar framleiðslukostnaðar og hins vegar eftirspurnar. Nú er það of mikið í fang færst að skrifa stutta grein sem rúmar byrjendanámskeið í hagfræði en niðurstaða hennar er að framleiðendur eru ekki tilbúnir til að leggja á sig fyrirhöfnina við að framleiða nema markaðsverð vörunnar nemi að minnsta kosti breytilegum kostnaði á framleidda einingu (að launum inniföldum). Til lengri tíma verður markaðsverðið vitaskuld að duga bæði fyrir breytilegum og föstum kostnaði. Með öðrum orðum beinir styrkir sem bændur geta fengið án þess að framleiða halda ekki uppi framleiðsluvilja ef sölutekjur vörunnar standa ekki að lágmarki undir breytilegum kostnaði. Hvað gerir ESB? ESB greiðir vissulega stóran hluta stuðnings síns til bænda í formi styrkja sem ekki eru skilyrtir framleiðslu tiltekinna afurða. Af hverju framleiða þá bændur innan ESB landbúnaðarafurðir? Jú af því að verð á þeim er nógu hátt (þ.e. yfir breytilegum einingarkostnaði) til að það borgi sig að standa í því. Og hvernig stendur á því að verðið er nógu hátt? Jú það gerist m.a. af því að ESB leggur tolla á innfluttar vörur. Samkvæmt gagnagrunni Alþjóða viðskiptastofnunarinnar (World Trade Organisation, WTO) leggur ESB tolla á 2.099 tollskrárnúmer sem teljast til landbúnaðarvara samkvæmt „bestu kjarareglu“ WTO (Most Favoured Nation, MFN). Af þeim löndum sem Ísland ber sig helst saman við er aðeins Sviss með fleiri vörur á slíkum lista eða 2.144. Meðal tollur sem ESB leggur á nemur 11,4%. Sem dæmi má taka að ESB leggur tolla á allar vörur sem falla undir mjólkurvörukaflann í samantekt WTO. Það skyldi þó aldrei vera þannig að tollverndin sé stillt af þannig að verð til bænda verði að minnsta kosti nógu hátt til að framleiðsluviljinn haldist, þ.e. markaðsverðið sé hærra en breytilegur einingarkostnaður. Af viðbrögðum ESB t.d. við COVID-19 faraldrinum er augljóst að þar á bæ eru skýr framleiðslumarkmið. Þegar verð til framleiðenda lækkar er umsvifalaust gripið til aðgerða til að sporna við því. Beinir styrkir eru varasamir Í þeim umræðum sem vitnað var til í upphafi þessarar greinar, þ.e. að upplagt sé að veita beina styrki í stað tollverndar er oft tekið sem dæmi að þetta hafi verið gert með góðum árangri í garðyrkju, þ.e. tómata-, agúrku- og paprikuframleiðslu. Hér má t.d. vísa til orða framkvæmdastjóra Samtaka verslunar og þjónustu, sjá nánar hér https://www.visir.is/g/2013844906d, árið 2013. Þar sagði hann m.a. „Dæmin sem við höfum úr garðyrkjunni sýna það mætavel að íslenskur landbúnaður þarf ekkert að óttast að mæta samkeppni.“ Allir þeir sem þekkja til fyrirkomulags á beinum greiðslum í garðyrkju á Íslandi vita að þeir styrkir eru greiddir á framleitt magn og framleiðendur vita nokkurn veginn (þó ekki nákvæmlega) hver greiðsla á framleitt kg verður í upphafi árs. Þessir styrkir hafa því áhrif á ákvarðanir bænda um hvaða vöru og hve mikið þeir framleiða, ólíkt styrkjum sem greiddir eru óháð framleiðslu. Slíkir styrkir leiða ekki einir og sér til framleiðslu landbúnaðarvara. Ef taka ætti upp beina styrki sem ekki eru greiddir á framleitt kg, t.d. til nautakjötsframleiðenda, en markmiðið væri engu að síður að tryggja að nautakjötsframleiðsla væri áfram stunduð í landinu, yrði með einhverjum hætti jafnframt að tryggja að verð til framleiðenda yrði hærra en sem nemur breytilegum kostnaði + laun á framleitt kg. Tollvernd á nautakjöti og öðru kjöti er ein leið til þess. Að baki þessari niðurstöðu eru einföld hagfræðilögmál. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni.
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun