Hálendið getur ekki beðið lengur Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 15. desember 2020 13:00 Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Umhverfismál Hálendisþjóðgarður Mest lesið Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Sjá meira
Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar