Kjaraviðræður í ógöngum Þórarinn G. Pétursson skrifar 23. apríl 2015 00:01 Það þarf ekki að fara mörgum orðum um það að staðan á vinnumarkaði er grafalvarleg. Kröfur eru uppi um mjög miklar hækkanir nafnlauna og gangi þær eftir og ná til stórs hluta vinnumarkaðarins er hætta á að þeim árangri sem náðst hefur við að koma verðbólgu og verðbólguvæntingum að verðbólgumarkmiði Seðlabankans sé stefnt í voða. Einnig er hætta á að launahækkanir sem eru langt umfram framleiðnivöxt valdi því að fyrirtæki leiti leiða til að draga úr launakostnaði, t.d. með því að hægja á ráðningum eða grípa til uppsagna. Samkeppnisábata sem þjóðarbúið hefur náð undanfarin misseri, og birtist m.a. í kröftugum útflutningsvexti þrátt fyrir slakan hagvöxt meðal helstu viðskiptalanda, yrði einnig teflt í tvísýnu. Mikil hækkun launakostnaðar væri því einnig til þess fallin að grafa undan efnahagsbatanum og þeim afgangi á viðskiptum við útlönd sem býr í haginn fyrir losun fjármagnshafta. Mat á þjóðhagslegum áhrifum mikilla launahækkana Til að reyna að leggja mat á þjóðhagsleg áhrif svo mikilla launahækkana er hér sýnt dæmi þar sem tekið er mið af þegar gerðum samningum og þeim kröfum sem komið hafa fram um svipaðar hækkanir hjá flestum stéttarfélögum á vinnumarkaði. Í dæminu er gert ráð fyrir að laun hækki samtals um u.þ.b. 30% í þriggja ára samningi sem tæki gildi um mitt þetta ár. Að viðbættu launaskriði felur þetta dæmi í sér að laun hækki um u.þ.b. 11% á ári að meðaltali til ársins 2018 sem er um tvöfalt meira en gert hefur verið ráð fyrir í síðustu spám Seðlabankans. Þar að auki er gert ráð fyrir að kjarasamningurinn verði töluvert framhlaðinn eins og þeir samningar sem hafðir eru til viðmiðunar. Hátt í helmingur hækkunar launa fellur því til á þessu ári og um tveir þriðju á þessu og næsta ári.Meðfylgjandi mynd sýnir möguleg áhrif slíkra launahækkana á helstu þjóðhagsstærðir. Áhrifin eru sýnd sem frávik frá grunnspá Seðlabankans fyrir árin 2014-2018. Sýnd eru tvenns konar dæmi sem metin eru út frá þjóðhagslíkönum Seðlabankans. Í fyrra dæminu heldur kjölfesta langtímaverðbólguvæntinga í verðbólgumarkmiði Seðlabankans þannig að þótt þær aukist tímabundið með aukinni verðbólgu leita þær tiltölulega fljótt aftur í markmið. Í seinna dæminu grafa þessar miklu launahækkanir hins vegar undan markmiðinu og kjölfesta væntinga brestur um tíma. Við það verða áhrif launahækkana á verðbólgu mun þrálátari en í fyrra dæminu og erfiðara og kostnaðarsamara (í formi minni hagvaxtar og lægra atvinnustigs) verður að ná tökum á verðbólgunni á ný. Þótt nokkur óvissa sé um vöxt framleiðni á spátímanum er ljóst að svo miklar launahækkanir eru langt umfram það sem raunhæft er að gera ráð fyrir að framleiðnivöxtur standi undir. Kostnaðarþrýstingur af þeim mun því aukast mikið og einhver hluti hans mun koma fram í hækkun verðlags og þar með aukinni verðbólgu. Verðbólga gæti því orðið um 1 prósenti meiri en ella í ár, um 3 prósentum meiri á því næsta og hátt í 4 prósentum meiri árið 2017. Áhrifin eru enn meiri ef kjölfesta langtímaverðbólguvæntinga brestur og gæti verðbólga þá orðið u.þ.b. 5 prósentum meiri en ella frá árinu 2017. Miðað við grunnspá Seðlabankans frá því í febrúar sl. gæti verðbólga því orðið hátt í 6% á næsta ári og ríflega 7% árið 2017. Meginástæða þess að verðbólga eykst ekki enn meira er að peningastefnan bregst við með hækkun vaxta. Með hærra vaxtastigi er dregið úr efnahagsumsvifum og stutt við gengi krónunnar. Þannig mun smám saman takast að draga úr verðbólgu á ný og tryggja að hún leiti aftur í markmið. Miðað við peningastefnureglu þjóðhagslíkana Seðlabankans gætu vextir bankans orðið um 1,5 prósentum hærri en ella í ár og um 3,5 prósentum hærri frá árinu 2017. Veikist kjölfesta verðbólguvæntinga hins vegar þannig að verðbólguvæntingar rísi hraðar og haldist háar lengur þurfa vextir að hækka enn meira og búa þannig til meiri slaka í þjóðarbúinu. Gætu þeir orðið ríflega 5 prósentum hærri en ella frá árinu 2017 sem þýddi miðað við núverandi vaxtastig að lykilvextir Seðlabankans væru komnir í u.þ.b. 10%. Þegar kemur að gengi krónunnar vegast á tvenns konar áhrif: mikil hækkun innlends kostnaðar leiðir til hækkunar raungengis sem skapar þrýsting á nafngengi krónunnar til lækkunar en á móti styðja hærri vextir við gengið. Heildaráhrifin eru þau að nafngengi krónunnar hækkar lítillega á þessu ári en tekur síðan að lækka og er orðið ríflega 8% lægra en ella árið 2018. Fyrirtæki bregðast við hærri kostnaði og vöxtum með því að draga úr fjárfestingum og vinnuaflsnotkun sem bæði stuðlar að því að draga úr innlendri eftirspurn og auka atvinnuleysi. Til að byrja með vegur hins vegar á móti aukin einkaneysla vegna hærri launatekna. Heildaráhrifin á hagvöxt eru þau að hann breytist lítið í ár en frá næsta ári dregur úr honum í samanburði við grunndæmið og árið 2017 er hann orðinn hátt í 2 prósentum minni en ella sem gæti samsvarað um 1% hagvexti árið 2017 í stað hátt í 3% í grunnspá bankans frá febrúar sl. Eins og sést á myndinni eru neikvæð áhrif á hagvöxt því meiri sem áhrif launahækkananna á langtímaverðbólguvæntingar eru meiri. Áhrifin mögulega vanmetinRétt er að ítreka að ofangreind lýsing er byggð á útkomum úr líkönum bankans sem óhjákvæmilega fela í sér einföldun á raunveruleikanum, auk þess sem slíkir útreikningar fela ávallt í sér ýmsar forsendur til einföldunar. Hér er t.d. horft fram hjá mögulegum áhrifum mikilla launahækkana á stöðu opinberra fjármála og á áhættuálag á innlendar fjáreignir og gengi krónunnar, t.d. í samhengi við áætlun um losun fjármagnshafta. Ofangreindir útreikningar gætu því vanmetið þrýstinginn sem yrði á gengi krónunnar og þar með neikvæð áhrif mikilla launahækkana á verðbólgu og efnahagsumsvif.Höfundur er aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands og nefndarmaður í peningastefnunefnd bankans. Þær skoðanir sem hér koma fram þurfa ekki að endurspegla skoðanir bankans eða annarra í nefndinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Verkfall 2016 Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Það þarf ekki að fara mörgum orðum um það að staðan á vinnumarkaði er grafalvarleg. Kröfur eru uppi um mjög miklar hækkanir nafnlauna og gangi þær eftir og ná til stórs hluta vinnumarkaðarins er hætta á að þeim árangri sem náðst hefur við að koma verðbólgu og verðbólguvæntingum að verðbólgumarkmiði Seðlabankans sé stefnt í voða. Einnig er hætta á að launahækkanir sem eru langt umfram framleiðnivöxt valdi því að fyrirtæki leiti leiða til að draga úr launakostnaði, t.d. með því að hægja á ráðningum eða grípa til uppsagna. Samkeppnisábata sem þjóðarbúið hefur náð undanfarin misseri, og birtist m.a. í kröftugum útflutningsvexti þrátt fyrir slakan hagvöxt meðal helstu viðskiptalanda, yrði einnig teflt í tvísýnu. Mikil hækkun launakostnaðar væri því einnig til þess fallin að grafa undan efnahagsbatanum og þeim afgangi á viðskiptum við útlönd sem býr í haginn fyrir losun fjármagnshafta. Mat á þjóðhagslegum áhrifum mikilla launahækkana Til að reyna að leggja mat á þjóðhagsleg áhrif svo mikilla launahækkana er hér sýnt dæmi þar sem tekið er mið af þegar gerðum samningum og þeim kröfum sem komið hafa fram um svipaðar hækkanir hjá flestum stéttarfélögum á vinnumarkaði. Í dæminu er gert ráð fyrir að laun hækki samtals um u.þ.b. 30% í þriggja ára samningi sem tæki gildi um mitt þetta ár. Að viðbættu launaskriði felur þetta dæmi í sér að laun hækki um u.þ.b. 11% á ári að meðaltali til ársins 2018 sem er um tvöfalt meira en gert hefur verið ráð fyrir í síðustu spám Seðlabankans. Þar að auki er gert ráð fyrir að kjarasamningurinn verði töluvert framhlaðinn eins og þeir samningar sem hafðir eru til viðmiðunar. Hátt í helmingur hækkunar launa fellur því til á þessu ári og um tveir þriðju á þessu og næsta ári.Meðfylgjandi mynd sýnir möguleg áhrif slíkra launahækkana á helstu þjóðhagsstærðir. Áhrifin eru sýnd sem frávik frá grunnspá Seðlabankans fyrir árin 2014-2018. Sýnd eru tvenns konar dæmi sem metin eru út frá þjóðhagslíkönum Seðlabankans. Í fyrra dæminu heldur kjölfesta langtímaverðbólguvæntinga í verðbólgumarkmiði Seðlabankans þannig að þótt þær aukist tímabundið með aukinni verðbólgu leita þær tiltölulega fljótt aftur í markmið. Í seinna dæminu grafa þessar miklu launahækkanir hins vegar undan markmiðinu og kjölfesta væntinga brestur um tíma. Við það verða áhrif launahækkana á verðbólgu mun þrálátari en í fyrra dæminu og erfiðara og kostnaðarsamara (í formi minni hagvaxtar og lægra atvinnustigs) verður að ná tökum á verðbólgunni á ný. Þótt nokkur óvissa sé um vöxt framleiðni á spátímanum er ljóst að svo miklar launahækkanir eru langt umfram það sem raunhæft er að gera ráð fyrir að framleiðnivöxtur standi undir. Kostnaðarþrýstingur af þeim mun því aukast mikið og einhver hluti hans mun koma fram í hækkun verðlags og þar með aukinni verðbólgu. Verðbólga gæti því orðið um 1 prósenti meiri en ella í ár, um 3 prósentum meiri á því næsta og hátt í 4 prósentum meiri árið 2017. Áhrifin eru enn meiri ef kjölfesta langtímaverðbólguvæntinga brestur og gæti verðbólga þá orðið u.þ.b. 5 prósentum meiri en ella frá árinu 2017. Miðað við grunnspá Seðlabankans frá því í febrúar sl. gæti verðbólga því orðið hátt í 6% á næsta ári og ríflega 7% árið 2017. Meginástæða þess að verðbólga eykst ekki enn meira er að peningastefnan bregst við með hækkun vaxta. Með hærra vaxtastigi er dregið úr efnahagsumsvifum og stutt við gengi krónunnar. Þannig mun smám saman takast að draga úr verðbólgu á ný og tryggja að hún leiti aftur í markmið. Miðað við peningastefnureglu þjóðhagslíkana Seðlabankans gætu vextir bankans orðið um 1,5 prósentum hærri en ella í ár og um 3,5 prósentum hærri frá árinu 2017. Veikist kjölfesta verðbólguvæntinga hins vegar þannig að verðbólguvæntingar rísi hraðar og haldist háar lengur þurfa vextir að hækka enn meira og búa þannig til meiri slaka í þjóðarbúinu. Gætu þeir orðið ríflega 5 prósentum hærri en ella frá árinu 2017 sem þýddi miðað við núverandi vaxtastig að lykilvextir Seðlabankans væru komnir í u.þ.b. 10%. Þegar kemur að gengi krónunnar vegast á tvenns konar áhrif: mikil hækkun innlends kostnaðar leiðir til hækkunar raungengis sem skapar þrýsting á nafngengi krónunnar til lækkunar en á móti styðja hærri vextir við gengið. Heildaráhrifin eru þau að nafngengi krónunnar hækkar lítillega á þessu ári en tekur síðan að lækka og er orðið ríflega 8% lægra en ella árið 2018. Fyrirtæki bregðast við hærri kostnaði og vöxtum með því að draga úr fjárfestingum og vinnuaflsnotkun sem bæði stuðlar að því að draga úr innlendri eftirspurn og auka atvinnuleysi. Til að byrja með vegur hins vegar á móti aukin einkaneysla vegna hærri launatekna. Heildaráhrifin á hagvöxt eru þau að hann breytist lítið í ár en frá næsta ári dregur úr honum í samanburði við grunndæmið og árið 2017 er hann orðinn hátt í 2 prósentum minni en ella sem gæti samsvarað um 1% hagvexti árið 2017 í stað hátt í 3% í grunnspá bankans frá febrúar sl. Eins og sést á myndinni eru neikvæð áhrif á hagvöxt því meiri sem áhrif launahækkananna á langtímaverðbólguvæntingar eru meiri. Áhrifin mögulega vanmetinRétt er að ítreka að ofangreind lýsing er byggð á útkomum úr líkönum bankans sem óhjákvæmilega fela í sér einföldun á raunveruleikanum, auk þess sem slíkir útreikningar fela ávallt í sér ýmsar forsendur til einföldunar. Hér er t.d. horft fram hjá mögulegum áhrifum mikilla launahækkana á stöðu opinberra fjármála og á áhættuálag á innlendar fjáreignir og gengi krónunnar, t.d. í samhengi við áætlun um losun fjármagnshafta. Ofangreindir útreikningar gætu því vanmetið þrýstinginn sem yrði á gengi krónunnar og þar með neikvæð áhrif mikilla launahækkana á verðbólgu og efnahagsumsvif.Höfundur er aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands og nefndarmaður í peningastefnunefnd bankans. Þær skoðanir sem hér koma fram þurfa ekki að endurspegla skoðanir bankans eða annarra í nefndinni.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun