Fjármagnshöftin – vernd eða vá? Þorsteinn Víglundsson skrifar 8. júlí 2014 07:00 Afnám fjármagnshafta er mikilvægasta verkefnið sem íslensk stjórnvöld standa frammi fyrir í dag. Verkefnið er ekki einfalt og afnámi hafta mun óhjákvæmilega fylgja óvissa, sér í lagi hvað varðar þróun gengis og verðlags. Það auðveldar hins vegar verkið að aðstæður til afnáms þeirra eru eins hagstæðar og kostur er á. Efnahagslífið er í ágætu jafnvægi, verðbólga lág, hagvöxtur tekinn að aukast á nýjan leik og traust á íslenska hagkerfinu fer vaxandi. Ekki er sjálfgefið að þessar aðstæður verði viðvarandi. Höftin stuðla að rangri verðlagningu krónunnar sem og allra helstu eignamarkaða. Því er veruleg hætta á að hagkerfið ofhitni innan hafta. Stærsta efnahagslega áhætta Íslendinga felst ekki í afnámi hafta heldur í hættunni á að búa við þau um ókomna tíð. Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi. Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi. Í nóvember verða sex ár liðin frá því að fjármagnshöftum var komið á til bráðabirgða til að stemma stigu við gjaldeyrisskorti og miklu gengisfalli íslensku krónunnar. Þrátt fyrir að höftin hafi átt að vera tímabundin og falla úr gildi að tveimur árum liðnum bólar enn ekkert á afnámi þeirra. Óttinn við gengislækkun og meðfylgjandi verðbólgu virðist skýra aðgerðaleysi stjórnvalda.Skaðleg áhrif Mikið hefur verið rætt um áhættu sem í afnámi getur falist, en minna um óhjákvæmileg skaðleg áhrif fjármagnshafta á efnahagslífið til lengri tíma. Allar líkur eru á að höftin auki mjög innlenda þenslu og valdi umtalsverðum verðbólguþrýstingi á næstu árum. Þá er ótalinn kostnaður hagkerfisins vegna glataðra fjárfestingartækifæra, minni nýliðunar fyrirtækja og brotthvarfs einhverra þeirra úr landi vegna óviðunandi rekstrarskilyrða innan hafta. Á skömmum tíma hafa efnahagshorfur breyst úr brothættum viðsnúningi í öflugan hagvöxt á breiðum grunni. Einkaneysla hefur tekið við sér, fjárfesting fer vaxandi og útflutningsgreinar hafa styrkt stöðu sína, sér í lagi ferðaþjónustan. Eru nú horfur á 3-4% árlegum hagvexti eða jafnvel enn meiri á næstu þremur árum samkvæmt helstu spám.Við upphaf þessa kröftuga hagvaxtarskeiðs eru mikilvægar hagstærðir óvenjulegar og geta ýtt undir ofþenslu. Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu. Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti. Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum. Það nægir að horfa til lífeyrissjóðanna í þessu samhengi. Á síðasta hagvaxtarskeiði innan fjármagnshafta, á árunum 1984 til 1987, voru heildareignir lífeyrissjóðanna um fimmtungur af landsframleiðslu. Nú nema eignir þeirra um einni og hálfri landsframleiðslu. Árleg fjárfestingaþörf sjóðanna er rúmir 130 milljarðar króna og fer vaxandi. Peningamagn í umferð nam um þriðjungi af landsframleiðslu árin 1984 til 1987 en er nú 90 prósent. Á undanförnum fimm árum hefur hið opinbera dregið talsvert af þessu mikla fjármagni til sín og vægi skuldabréfa með ábyrgð ríkissjóðs og sveitarfélaga hefur liðlega tvöfaldast í eignasafni lífeyrissjóða á sex árum og nema nær helmingi af eignasafni þeirra, eða 46 prósentum. Samhliða betra jafnvægi í rekstri hins opinbera er hins vegar ljóst að fjármögnunarþörf þess mun minnka til mikilla muna.Bólumyndun líkleg Hvert getur þetta fjármagn leitað án þess að valda mikilli hækkun eignaverðs þegar ekki er unnt að leita út fyrir landsteinana? Líklegt er að því muni fylgja bólumyndun á eignamörkuðum á komandi árum með tilheyrandi einkennum ofþenslu; mikilli aukningu einkaneyslu, auknum innflutningi og viðskiptahalla ásamt hækkandi raungengi. Í kjölfarið fylgir síðan aukin verðbólga, gengisfall og efnahagskreppa. Vert er að hafa í huga að framtíðarlífeyrir þjóðarinnar hvílir á þeirri forsendu að lífeyrissjóðir geti ávaxtað fé sitt með að lágmarki 3,5 prósenta raunávöxtun til langrar framtíðar. Innan fjármagnshafta er slík ávöxtunarforsenda ekki raunhæf og aðeins tímaspursmál hvenær lífeyrissjóðir þurfa að bregðast við með skerðingu lífeyrisréttinda, sjái ekki fyrir endann á fjármagnshöftum. Ofþensla er allt of vel þekkt fyrirbæri í íslensku efnahagslífi. Því miður hefur efnahagsstjórnin jafnan verið slök í góðæri. Það sem gerir viðfangsefnið nú sérstaklega snúið er að þróunin mun að öllum líkindum verða mun hraðari en áður vegna þess mikla fjármagns sem hér er læst inni. Lykilforsenda þess að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins er hratt afnám fjármagnshafta. Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan sem fylgir enn einni rússíbanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Afnám fjármagnshafta er mikilvægasta verkefnið sem íslensk stjórnvöld standa frammi fyrir í dag. Verkefnið er ekki einfalt og afnámi hafta mun óhjákvæmilega fylgja óvissa, sér í lagi hvað varðar þróun gengis og verðlags. Það auðveldar hins vegar verkið að aðstæður til afnáms þeirra eru eins hagstæðar og kostur er á. Efnahagslífið er í ágætu jafnvægi, verðbólga lág, hagvöxtur tekinn að aukast á nýjan leik og traust á íslenska hagkerfinu fer vaxandi. Ekki er sjálfgefið að þessar aðstæður verði viðvarandi. Höftin stuðla að rangri verðlagningu krónunnar sem og allra helstu eignamarkaða. Því er veruleg hætta á að hagkerfið ofhitni innan hafta. Stærsta efnahagslega áhætta Íslendinga felst ekki í afnámi hafta heldur í hættunni á að búa við þau um ókomna tíð. Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi. Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi. Í nóvember verða sex ár liðin frá því að fjármagnshöftum var komið á til bráðabirgða til að stemma stigu við gjaldeyrisskorti og miklu gengisfalli íslensku krónunnar. Þrátt fyrir að höftin hafi átt að vera tímabundin og falla úr gildi að tveimur árum liðnum bólar enn ekkert á afnámi þeirra. Óttinn við gengislækkun og meðfylgjandi verðbólgu virðist skýra aðgerðaleysi stjórnvalda.Skaðleg áhrif Mikið hefur verið rætt um áhættu sem í afnámi getur falist, en minna um óhjákvæmileg skaðleg áhrif fjármagnshafta á efnahagslífið til lengri tíma. Allar líkur eru á að höftin auki mjög innlenda þenslu og valdi umtalsverðum verðbólguþrýstingi á næstu árum. Þá er ótalinn kostnaður hagkerfisins vegna glataðra fjárfestingartækifæra, minni nýliðunar fyrirtækja og brotthvarfs einhverra þeirra úr landi vegna óviðunandi rekstrarskilyrða innan hafta. Á skömmum tíma hafa efnahagshorfur breyst úr brothættum viðsnúningi í öflugan hagvöxt á breiðum grunni. Einkaneysla hefur tekið við sér, fjárfesting fer vaxandi og útflutningsgreinar hafa styrkt stöðu sína, sér í lagi ferðaþjónustan. Eru nú horfur á 3-4% árlegum hagvexti eða jafnvel enn meiri á næstu þremur árum samkvæmt helstu spám.Við upphaf þessa kröftuga hagvaxtarskeiðs eru mikilvægar hagstærðir óvenjulegar og geta ýtt undir ofþenslu. Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu. Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti. Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum. Það nægir að horfa til lífeyrissjóðanna í þessu samhengi. Á síðasta hagvaxtarskeiði innan fjármagnshafta, á árunum 1984 til 1987, voru heildareignir lífeyrissjóðanna um fimmtungur af landsframleiðslu. Nú nema eignir þeirra um einni og hálfri landsframleiðslu. Árleg fjárfestingaþörf sjóðanna er rúmir 130 milljarðar króna og fer vaxandi. Peningamagn í umferð nam um þriðjungi af landsframleiðslu árin 1984 til 1987 en er nú 90 prósent. Á undanförnum fimm árum hefur hið opinbera dregið talsvert af þessu mikla fjármagni til sín og vægi skuldabréfa með ábyrgð ríkissjóðs og sveitarfélaga hefur liðlega tvöfaldast í eignasafni lífeyrissjóða á sex árum og nema nær helmingi af eignasafni þeirra, eða 46 prósentum. Samhliða betra jafnvægi í rekstri hins opinbera er hins vegar ljóst að fjármögnunarþörf þess mun minnka til mikilla muna.Bólumyndun líkleg Hvert getur þetta fjármagn leitað án þess að valda mikilli hækkun eignaverðs þegar ekki er unnt að leita út fyrir landsteinana? Líklegt er að því muni fylgja bólumyndun á eignamörkuðum á komandi árum með tilheyrandi einkennum ofþenslu; mikilli aukningu einkaneyslu, auknum innflutningi og viðskiptahalla ásamt hækkandi raungengi. Í kjölfarið fylgir síðan aukin verðbólga, gengisfall og efnahagskreppa. Vert er að hafa í huga að framtíðarlífeyrir þjóðarinnar hvílir á þeirri forsendu að lífeyrissjóðir geti ávaxtað fé sitt með að lágmarki 3,5 prósenta raunávöxtun til langrar framtíðar. Innan fjármagnshafta er slík ávöxtunarforsenda ekki raunhæf og aðeins tímaspursmál hvenær lífeyrissjóðir þurfa að bregðast við með skerðingu lífeyrisréttinda, sjái ekki fyrir endann á fjármagnshöftum. Ofþensla er allt of vel þekkt fyrirbæri í íslensku efnahagslífi. Því miður hefur efnahagsstjórnin jafnan verið slök í góðæri. Það sem gerir viðfangsefnið nú sérstaklega snúið er að þróunin mun að öllum líkindum verða mun hraðari en áður vegna þess mikla fjármagns sem hér er læst inni. Lykilforsenda þess að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins er hratt afnám fjármagnshafta. Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan sem fylgir enn einni rússíbanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar.
Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar