Framtíð heilbrigðisþjónustu á Íslandi Teitur Guðmundsson skrifar 6. nóvember 2012 06:00 Íslenska heilbrigðiskerfið er í vanda statt og í mörg horn er að líta. Undanfarið hafa ítrekað birst fréttir af tækjabúnaði sem er úreltur og úr sér genginn, landflótti lækna og starfsánægja þeirra er einnig til umfjöllunar og áhyggjur af mönnun í framtíðinni bæði á sjúkrahúsum og í heilsugæslu hefur litað umræðuna. Mikið er fjallað um nýjan Landspítala og nauðsyn eða ónauðsyn hans og svona mætti lengi telja. Stéttarígur og hagsmunapot koma svo ofan á allt saman til að flækja þessa mynd enn frekar. Niðurskurður og hagræðing af hálfu stjórnvalda gera svo þann sem er leikmaður eða notandi heilbrigðisþjónustunnar, en einnig heilbrigðisstarfsmenn, ringlaða vegna stöðugra breytinga, til dæmis í greiðsluþátttöku lyfja og sjúkrakostnaðar. Þá einnig vegna þess umhverfis sem heilbrigðisstarfsmenn starfa í og þess öryggisleysis sem tengist fjárlagafrumvarpi hvers árs, en það lítur dagsins ljós rétt fyrir árslok að jafnaði og leggur á herðar stjórnenda stofnana og fyrirtækja oftsinnis flókin úrlausnarefni. Þeir sem starfa við rekstur vita að stöðugleiki er mikilvægur og einnig sá möguleiki að geta markað stefnu og framtíðarsýn sem hægt er að vinna markvisst að. Það er þó ekki einfalt þegar skórinn kreppir og peningarnir eru ekki til. Þegar horft er til baka virðist þó ekki skipta máli hvort það er góðæri eða hallæri, við virðumst ekki horfa nægilega langt og skýrt fram á við og má nefna tækjakaup á Landspítala sem er bara eitt af mörgum dæmum hér um. Við höfum haft fjóra ráðherra á fjórum árum sem stýra málaflokknum, fengið erlenda sérfræðinga hingað, sett á laggirnar nefndir, mótað stefnu og þannig mætti halda áfram, en hvar stöndum við nú tæpum fjórum árum eftir hrun og hvert erum við að fara? Hvert viljum við fara? Hver eru brýnustu vandamálin og hvernig leysum við þau? Þetta eru auðvitað stórar spurningar og svörin ekki einföld. Ég ætla að leggja mig fram um að útlista nokkrar hugmyndir til framtíðar sem umræðugrundvöll í þessari stuttu grein en þetta er ekki tæmandi yfirlit yfir það sem þarf að skoða og líklega mjög viðkvæmt fyrir suma. En framtíðarskipan heilbrigðismála verður að snúast um þann sem notar þjónustuna ekki síður en þann sem hana veitir. Það er ljóst að mönnun heilbrigðisþjónustunnar er stærsta einstaka vandamálið hérlendis og það sem við eigum að horfa til þegar við skipuleggjum heilbrigðiskerfi framtíðarinnar. Við þurfum að taka sársaukafullar ákvarðanir um það hvar verði veitt þjónusta læknis á landsbyggðinni og hvernig. Eigum við að innleiða aftur héraðsskyldu eða setja ábyrgð ákveðinna svæða í hendur stærri eininga sem geta sent mannskap í styttri tíma í senn? Við eigum að nýta okkur í því efni tækniþróunina og fjarskipti auk þess sem hjúkrunarfræðingar og bráðaliðar myndu sinna frum- og bráðaþjónustu á þeim stöðum með stuðningi læknis í gegnum fjarskiptatækni. Ég sé fyrir mér miðlæga þjónustu lækna sem gæti sinnt miklu af því sem fram fer í dag á stofu í gegnum tölvu og myndsíma, en svipuð módel eru til að mynda þegar í notkun í Ástralíu, sem glímir við svipuð vandamál og við í formi fjarlægða og mönnunar. Þá einnig að tekið yrði upp eitt miðlægt vaktakerfi fyrir allt landið varðandi fyrirspurnir sjúklinga utan hefðbundins vinnutíma, bráðatilvik ættu áfram heima hjá 112 en almenn ráðgjöf lækna og hjúkrunarfræðinga kæmi í gegnum annað númer. Rafrænar tímabókanir á landsvísu og eftirlit með innköllunum auk gæðaeftirlits þjónustu gæti farið fram að vissu leyti á slíkan hátt. Þá þyrfti að vera öflug netgátt sem hefði svipaða virkni fyrir þá sem eru vel tölvufærir þar sem þeir gætu nálgast upplýsingar og átt samskipti. Samtengd rafræn sjúkraskrá og lyfjagagnagrunnur er forsenda þessa og verður að vera algert forgangsatriði. Það eru reyndar blikur á lofti með það núna, en við höfum verið að ræða þetta undanfarinn áratug og það er einfaldlega til skammar fyrir þá sem stjórna heilbrigðiskerfinu hérlendis að ekki skuli vera búið að þessu fyrir löngu síðan. Ekki síst vegna þess að líklega meira en 90% allra þeirra sem veita heilbrigðisþjónustu hérlendis nota sama tölvukerfið og mörg héruð hafa verið samtengd innbyrðis svo árum skiptir, samanber Austurland, Norðurland og Vesturland. Það þarf að horfa til smæðar landsins og skilgreina og kostnaðargreina hvaða sérfræðilæknaþjónustu við veitum hér og hvað við eigum að sækja til útlanda. Þar koma til erfiðar ákvarðanir m.t.t. tækjakaupa og aðbúnaðar, en hann verður að vera fyrsta flokks fyrir þá sem munu starfa hér. Umfang þjónustunnar á Íslandi er líklega ekki nægjanlegt til að viðhalda sérþekkingu ýmissa sérgreina læknisfræðinnar og það þarf einfaldlega að ræða það opinskátt. Þá þarf að horfast í augu við það að læknar með ákveðna sérmenntun og þekkingu koma ekki til Íslands vegna aðbúnaðar, launa eða rannsóknartækifæra í dag, heldur fyrst og fremst af fjölskylduástæðum. Við höfum notið ómetanlega góðs af því Íslendingar en getum við gert ráð fyrir því áfram? Ég leyfi mér að efast um það. Þá er það augljóslega hamlandi að mínu viti að fyrir lækna er í raun bara einn atvinnuveitandi, sem er ríkið, en það þarf að skoða sérstaklega með tilliti til atvinnumöguleika þeirra hérlendis í framtíðinni. Mögulega liggja sóknarfæri í þessari stöðu en okkur hefur ekki enn tekist að fullvinna þau fram að þessu. Okkur sárvantar lækna með þjálfun í heimilislækningum og almennum lyflækningum, sem eiga að vera í framvarðarsveit heilbrigðiskerfisins. Við þurfum einnig að auka teymisvinnu við hjúkrunarfræðinga enn frekar en nú með því að nýta sérfræðiþekkingu þeirra, en í Bandaríkjunum hafa svokallaðar „Nurse Practitioners“ verið mikilvægur hlekkur í heilbrigðiskerfinu í mörg ár og slíkt fyrirkomulag mætti innleiða hér. Þá er mikilvægt að tengja betur saman sjúkraþjálfun, endurhæfingu og læknisþjónustu á svipuðum nótum og gert hefur verið erlendis, þar sem fyrsti viðkomustaður vegna stoðkerfisvandamála er hjá sjúkraþjálfara en ekki lækni. Af mörgu er að taka og augljóslega ekki hægt að tæpa á öllu í einni grein, sem gefur tilefni til framhaldsgreinar um þessi málefni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Guðmundsson Mest lesið Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Íslenska heilbrigðiskerfið er í vanda statt og í mörg horn er að líta. Undanfarið hafa ítrekað birst fréttir af tækjabúnaði sem er úreltur og úr sér genginn, landflótti lækna og starfsánægja þeirra er einnig til umfjöllunar og áhyggjur af mönnun í framtíðinni bæði á sjúkrahúsum og í heilsugæslu hefur litað umræðuna. Mikið er fjallað um nýjan Landspítala og nauðsyn eða ónauðsyn hans og svona mætti lengi telja. Stéttarígur og hagsmunapot koma svo ofan á allt saman til að flækja þessa mynd enn frekar. Niðurskurður og hagræðing af hálfu stjórnvalda gera svo þann sem er leikmaður eða notandi heilbrigðisþjónustunnar, en einnig heilbrigðisstarfsmenn, ringlaða vegna stöðugra breytinga, til dæmis í greiðsluþátttöku lyfja og sjúkrakostnaðar. Þá einnig vegna þess umhverfis sem heilbrigðisstarfsmenn starfa í og þess öryggisleysis sem tengist fjárlagafrumvarpi hvers árs, en það lítur dagsins ljós rétt fyrir árslok að jafnaði og leggur á herðar stjórnenda stofnana og fyrirtækja oftsinnis flókin úrlausnarefni. Þeir sem starfa við rekstur vita að stöðugleiki er mikilvægur og einnig sá möguleiki að geta markað stefnu og framtíðarsýn sem hægt er að vinna markvisst að. Það er þó ekki einfalt þegar skórinn kreppir og peningarnir eru ekki til. Þegar horft er til baka virðist þó ekki skipta máli hvort það er góðæri eða hallæri, við virðumst ekki horfa nægilega langt og skýrt fram á við og má nefna tækjakaup á Landspítala sem er bara eitt af mörgum dæmum hér um. Við höfum haft fjóra ráðherra á fjórum árum sem stýra málaflokknum, fengið erlenda sérfræðinga hingað, sett á laggirnar nefndir, mótað stefnu og þannig mætti halda áfram, en hvar stöndum við nú tæpum fjórum árum eftir hrun og hvert erum við að fara? Hvert viljum við fara? Hver eru brýnustu vandamálin og hvernig leysum við þau? Þetta eru auðvitað stórar spurningar og svörin ekki einföld. Ég ætla að leggja mig fram um að útlista nokkrar hugmyndir til framtíðar sem umræðugrundvöll í þessari stuttu grein en þetta er ekki tæmandi yfirlit yfir það sem þarf að skoða og líklega mjög viðkvæmt fyrir suma. En framtíðarskipan heilbrigðismála verður að snúast um þann sem notar þjónustuna ekki síður en þann sem hana veitir. Það er ljóst að mönnun heilbrigðisþjónustunnar er stærsta einstaka vandamálið hérlendis og það sem við eigum að horfa til þegar við skipuleggjum heilbrigðiskerfi framtíðarinnar. Við þurfum að taka sársaukafullar ákvarðanir um það hvar verði veitt þjónusta læknis á landsbyggðinni og hvernig. Eigum við að innleiða aftur héraðsskyldu eða setja ábyrgð ákveðinna svæða í hendur stærri eininga sem geta sent mannskap í styttri tíma í senn? Við eigum að nýta okkur í því efni tækniþróunina og fjarskipti auk þess sem hjúkrunarfræðingar og bráðaliðar myndu sinna frum- og bráðaþjónustu á þeim stöðum með stuðningi læknis í gegnum fjarskiptatækni. Ég sé fyrir mér miðlæga þjónustu lækna sem gæti sinnt miklu af því sem fram fer í dag á stofu í gegnum tölvu og myndsíma, en svipuð módel eru til að mynda þegar í notkun í Ástralíu, sem glímir við svipuð vandamál og við í formi fjarlægða og mönnunar. Þá einnig að tekið yrði upp eitt miðlægt vaktakerfi fyrir allt landið varðandi fyrirspurnir sjúklinga utan hefðbundins vinnutíma, bráðatilvik ættu áfram heima hjá 112 en almenn ráðgjöf lækna og hjúkrunarfræðinga kæmi í gegnum annað númer. Rafrænar tímabókanir á landsvísu og eftirlit með innköllunum auk gæðaeftirlits þjónustu gæti farið fram að vissu leyti á slíkan hátt. Þá þyrfti að vera öflug netgátt sem hefði svipaða virkni fyrir þá sem eru vel tölvufærir þar sem þeir gætu nálgast upplýsingar og átt samskipti. Samtengd rafræn sjúkraskrá og lyfjagagnagrunnur er forsenda þessa og verður að vera algert forgangsatriði. Það eru reyndar blikur á lofti með það núna, en við höfum verið að ræða þetta undanfarinn áratug og það er einfaldlega til skammar fyrir þá sem stjórna heilbrigðiskerfinu hérlendis að ekki skuli vera búið að þessu fyrir löngu síðan. Ekki síst vegna þess að líklega meira en 90% allra þeirra sem veita heilbrigðisþjónustu hérlendis nota sama tölvukerfið og mörg héruð hafa verið samtengd innbyrðis svo árum skiptir, samanber Austurland, Norðurland og Vesturland. Það þarf að horfa til smæðar landsins og skilgreina og kostnaðargreina hvaða sérfræðilæknaþjónustu við veitum hér og hvað við eigum að sækja til útlanda. Þar koma til erfiðar ákvarðanir m.t.t. tækjakaupa og aðbúnaðar, en hann verður að vera fyrsta flokks fyrir þá sem munu starfa hér. Umfang þjónustunnar á Íslandi er líklega ekki nægjanlegt til að viðhalda sérþekkingu ýmissa sérgreina læknisfræðinnar og það þarf einfaldlega að ræða það opinskátt. Þá þarf að horfast í augu við það að læknar með ákveðna sérmenntun og þekkingu koma ekki til Íslands vegna aðbúnaðar, launa eða rannsóknartækifæra í dag, heldur fyrst og fremst af fjölskylduástæðum. Við höfum notið ómetanlega góðs af því Íslendingar en getum við gert ráð fyrir því áfram? Ég leyfi mér að efast um það. Þá er það augljóslega hamlandi að mínu viti að fyrir lækna er í raun bara einn atvinnuveitandi, sem er ríkið, en það þarf að skoða sérstaklega með tilliti til atvinnumöguleika þeirra hérlendis í framtíðinni. Mögulega liggja sóknarfæri í þessari stöðu en okkur hefur ekki enn tekist að fullvinna þau fram að þessu. Okkur sárvantar lækna með þjálfun í heimilislækningum og almennum lyflækningum, sem eiga að vera í framvarðarsveit heilbrigðiskerfisins. Við þurfum einnig að auka teymisvinnu við hjúkrunarfræðinga enn frekar en nú með því að nýta sérfræðiþekkingu þeirra, en í Bandaríkjunum hafa svokallaðar „Nurse Practitioners“ verið mikilvægur hlekkur í heilbrigðiskerfinu í mörg ár og slíkt fyrirkomulag mætti innleiða hér. Þá er mikilvægt að tengja betur saman sjúkraþjálfun, endurhæfingu og læknisþjónustu á svipuðum nótum og gert hefur verið erlendis, þar sem fyrsti viðkomustaður vegna stoðkerfisvandamála er hjá sjúkraþjálfara en ekki lækni. Af mörgu er að taka og augljóslega ekki hægt að tæpa á öllu í einni grein, sem gefur tilefni til framhaldsgreinar um þessi málefni.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun