Hluthafar geta borið ábyrgð umfram hlutafé 3. desember 2008 00:01 Áslaug Björgvinsdóttir, dósent í lögum, bendir á dæmi þess að hluthafar beri ábyrgð umfram hlutafjáreign sína í félögum. Markaðurinn/Pjetur „Grundvallarregla hlutafélagalaganna er að hluthafar beri ekki ábyrgð á skuldbindingum félagsins. Ef félag verður gjaldþrota, þá geta kröfuhafar eingöngu leitað fullnustu í eigum félagsins. En í algjörum undantekningartilvikum, þá getur ábyrgð náð til hluthafa,“ segir Áslaug Björgvinsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Hún flutti erindi um hluthafaábyrgð í háskólanum í gær. Þar fór hún meðal annars yfir tilvik og dóma þar sem hluthafar voru taldir bera ríkari ábyrgð en sem nemur meginreglu hlutafélagalaganna. Þetta á við í einkamálarétti, gagnvart kröfuhöfum við gjaldþrot hlutafélaga. Í þessu felst að sá sem á kröfu á hlutafélag getur átt á hættu að fá ekki kröfu greidda, verði félag gjaldþrota. UndantekningarÁslaug benti á að undantekningar væru frá reglunni um takmarkaða hluthafaábyrgð. Þær væru fólgnar í sjálfskuldaábyrgð, Þá kynni stjórnanda eða hluthafa láðst að hafa gert viðsemjanda grein fyrir því að samið væri fyrir hönd félags. Ábyrgð gæti hvílt á eigendum vegna löggerninga sem urðu til áður en það var skráð. Þá geti endurgreiðsluskylda lent á hluthafa, hafi hann þegið fé sem honum sé ekki heimilt samkvæmt hlutafélagalögum. Þá eigi undantekningin einnig við um riftun ólögmætra ráðstafana fjármuna skömmu fyrir gjaldþrot og mögulegar bótagreiðslur. Skaðabótaréttur„Árið 1994 var lögfest regla um skaðabótaábyrgð hluthafa, þar sem kveðið er á um að hluthafi geti borið skaðabótaábyrgð. Ólíkt því sem við á um stjórnanda félags, er kveðið á um stórfellt gáleysi eða ásetning. Því er þessi regla augljóslega undantekning frá meginreglunni,“ segir Áslaug. Hún bætir því við að í þessu tilliti séu gerðar frekari kröfur um sök, þar sem almennt hafi hluthafar ekki áhrif á rekstur félags annars staðar en á hluthafafundum. „Þeir hafa þannig ekki beinan ráðstöfunarrétt yfir félaginu, heldur eru sérstakir stjórnendur valdir til að fara með málefni félagsins sem lögaðila. Þeir bera í rauninni ábyrgð á rekstri félagsins frá degi til dags.“ Áslaug segir að kæmi til þess að einhver vildi sækja skaðabætur vegna athafna félags, samninga eða ráðstafana, þá séu stjórn og framkvæmdastjórn ábyrg. „En síðan höfum við í dómaframkvæmd og líka í löggjöf nágrannalanda okkar, undantekningartilvik, þar sem hluthafi eða einhver annar sem hefur haft ráðandi áhrif, sá sem í raun hefur stjórnað félaginu, hefur verið í þeirri stöðu að geta gefið stjórnendum almenn fyrirmæli og þeir hafa farið að þeim.“ Áslaug nefnir að slíkir aðilar hafi til að mynda farið með ráðandi hlut, og í krafti þess getað skipað meirihluta stjórnarmanna. Slíka aðila megi nefna „skuggastjórnendur“. TL rúllurÁslaug rakti í fyrirlestri sínum hæstaréttardóm um félagið TL rúllur. Félagið varð gjaldþrota og voru gerðar kröfur í búið. Málið fór fyrir dómstóla. Niðurstaða dómsins varð sú að aðilar sem hvorki voru eigendur né móðurfélag í skilningi hlutafélagalaga voru dæmdir ábyrgir gagnvart kröfuhöfum, þar sem sýnt þótti að þeir hefðu tekið ákvarðanir sem máli skiptu. Eigendur og fulltrúar í stjórn TL rúlla voru hinir sömu og móðurfélags þess. Sömu aðilar áttu jafnframt og stýrðu Húsasmiðjunni. „Þetta átti við ólögmætar tilfærslur á fjármunum, til aðila sem ekki var hluthafi í þessu gjaldþrota félagi.“ Umræddur aðili í þessu dæmi var Húsasmiðjan. Í því dæmi hafi verið um það að ræða að aðili varð gjaldþrota, átti ekki fyrir skuldum, en upp komst að fjármunir hefðu verið færðir á milli með ólögmætum hætti. Hvernig?En hvernig getur hluthafi bakað sér ábyrgð umfram almenna hluthafaábyrgð? „Ráðandi hluthafi getur til að mynda, á hluthafafundi, beitt sér fyrir því að tekin væri ákvörðun um að úthluta meiri arði en lög leyfa. Hann getur líka látið greiða atkvæði um sölu á eignum sem augljóslega eru seldar á undirverði,“ segir Áslaug. Hún bætir því við að lánardrottinn geti einnig lent í þessari stöðu. „Ég vísa aftur í málið um TL rúllur. Mér sýnist ekki útilokað að við þær aðstæður að lánafyrirtæki var með samningi með slík yfirráð að það réði í rauninni lögum og lofum í félaginu. Af því má draga þá ályktun að stjórnendur félags gætu í öllu farið að fyrirmælum til dæmis banka. Þá sé ekki útilokað að líta megi á bankann sem skuggastjórnanda.“ Móðurfélag sem ekki var móðurfélag„Við höfum þarna lögfesta reglu um skaðabótaábyrgð hluthafa. Svo höfum við dóm, þar sem aðili sem ekki var hluthafi, var talinn vera móðurfélag og var gert að greiða skaðabætur,“ segir Áslaug. Þarf að breyta reglum?Áslaug segist ekki hafa tekið afstöðu til þess hvort skýra þurfi þetta betur með reglum eða lögum. Þegar hafi komið fram í dómaframkvæmd að ábyrgð hluthafa geti orðið umfram hlutafjáreign. Aðspurð minnist hún þess ekki að dómar hafi fallið gagnvart þrotabúum almenningshlutafélaga eða skráðra félaga. Skálkaskjól?Áslaug nefnir dæmi um að hlutafélag hafi verið stofnað, en stjórnendur þess og eigendur í rauninni aldrei farið að þeim reglum sem um það giltu. „Þá fóru menn ekki að neinu leyti eftir lögum sem giltu um hlutafélög. Aðalfundir voru ekki haldnir, stjórnarmenn ekki kosnir, ársreikningar ekki gerðir, tilkynnt um hækkun á hlutafé en ekki greitt og fleira í þessum dúr. Félagið er hlutafélag að forminu til, en allar reglur voru þverbrotnar,“ segir Áslaug. Hún vísar í dóm um að hlutafélag hafi verið rekið með þessum hætti. „Það var bara skálkaskjól hans eigin einkafyrirtækis. Þess vegna átti hann ekki rétt á takmarkaðri ábyrgð. Hann fullnægði ekki skilyrðum laganna til þess að geta talist vera hlutafélag,“ segir Áslaug og bendir jafnframt á að í því tilviki hafi ekki verið um skaðabótamál að ræða. Undir smásjánni Mest lesið Framkvæmdastjóri Smáríkisins ákærður Viðskipti innlent Skattakóngurinn flytur úr landi Viðskipti innlent Melabúðarbræður með hálfan milljarð í fyrra Viðskipti innlent Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Viðskipti innlent Samherjahjónin fyrrverandi langtekjuhæst Viðskipti innlent Hvað þurfum við að eiga mikið til að geta hætt að vinna? Viðskipti innlent Tuttugu tonn af íþróttanammi á sextíu dögum Neytendur Komi á óvart hve lítið er keppt um lægsta verðið Neytendur Keyra á orkudrykkjamarkaðinn Viðskipti innlent Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna á mánudaginn Viðskipti innlent Fleiri fréttir Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Melabúðarbræður með hálfan milljarð í fyrra Framkvæmdastjóri Smáríkisins ákærður Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna á mánudaginn Samherjahjónin fyrrverandi langtekjuhæst Kannast ekki við „lífróður“ Heimildarinnar sem fækkar útgáfudögum Skattakóngurinn flytur úr landi Setja tvo milljarða til í fiskeldið sem tapar hundruðum milljóna „Framboð á markaði er ekki það sem neytendur vilja kaupa“ Móðurfélag útgefanda Moggans tapaði hundruðum milljóna Segir háa stýrivexti bitna á ákveðnum hópi og boðar aðhald í fjárlagafrumvarpi Keyra á orkudrykkjamarkaðinn Kaupa Gompute „Ég bið almenning að hafa þolinmæði með okkur“ Ósáttir með ákvörðun peningastefnunefndar Muni ekki hika við að hækka vexti Sektað fyrir að auglýsa of mikið fyrir Áramótaskaupið Kristján og Leó kaupa fyrrverandi höfuðstöðvar Landsvirkjunar Endurbættur Kaffivagn opnar aftur í dag Gleðiefni að fjármálaráðherri tali um aðhald í ríkisfjármálum Bein útsending: Rökstyðja stýrivaxtaákvörðunina Seðlabankinn heldur stýrivöxtunum óbreyttum Ráðin til Fossa fjárfestingarbanka Birta nýja ákvörðun um stýrivexti í dag Hvað þurfum við að eiga mikið til að geta hætt að vinna? Herra Hnetusmjör tekjuhæstur í Iceguys Sante fer í hart við Heinemann Davíð trónir enn og aftur á toppnum Runólfur á toppi tekjulistans yfir launahæstu embættismennina og forstjórana Ólafur Ragnar með rúma milljón meira en næsti maður Sjá meira
„Grundvallarregla hlutafélagalaganna er að hluthafar beri ekki ábyrgð á skuldbindingum félagsins. Ef félag verður gjaldþrota, þá geta kröfuhafar eingöngu leitað fullnustu í eigum félagsins. En í algjörum undantekningartilvikum, þá getur ábyrgð náð til hluthafa,“ segir Áslaug Björgvinsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Hún flutti erindi um hluthafaábyrgð í háskólanum í gær. Þar fór hún meðal annars yfir tilvik og dóma þar sem hluthafar voru taldir bera ríkari ábyrgð en sem nemur meginreglu hlutafélagalaganna. Þetta á við í einkamálarétti, gagnvart kröfuhöfum við gjaldþrot hlutafélaga. Í þessu felst að sá sem á kröfu á hlutafélag getur átt á hættu að fá ekki kröfu greidda, verði félag gjaldþrota. UndantekningarÁslaug benti á að undantekningar væru frá reglunni um takmarkaða hluthafaábyrgð. Þær væru fólgnar í sjálfskuldaábyrgð, Þá kynni stjórnanda eða hluthafa láðst að hafa gert viðsemjanda grein fyrir því að samið væri fyrir hönd félags. Ábyrgð gæti hvílt á eigendum vegna löggerninga sem urðu til áður en það var skráð. Þá geti endurgreiðsluskylda lent á hluthafa, hafi hann þegið fé sem honum sé ekki heimilt samkvæmt hlutafélagalögum. Þá eigi undantekningin einnig við um riftun ólögmætra ráðstafana fjármuna skömmu fyrir gjaldþrot og mögulegar bótagreiðslur. Skaðabótaréttur„Árið 1994 var lögfest regla um skaðabótaábyrgð hluthafa, þar sem kveðið er á um að hluthafi geti borið skaðabótaábyrgð. Ólíkt því sem við á um stjórnanda félags, er kveðið á um stórfellt gáleysi eða ásetning. Því er þessi regla augljóslega undantekning frá meginreglunni,“ segir Áslaug. Hún bætir því við að í þessu tilliti séu gerðar frekari kröfur um sök, þar sem almennt hafi hluthafar ekki áhrif á rekstur félags annars staðar en á hluthafafundum. „Þeir hafa þannig ekki beinan ráðstöfunarrétt yfir félaginu, heldur eru sérstakir stjórnendur valdir til að fara með málefni félagsins sem lögaðila. Þeir bera í rauninni ábyrgð á rekstri félagsins frá degi til dags.“ Áslaug segir að kæmi til þess að einhver vildi sækja skaðabætur vegna athafna félags, samninga eða ráðstafana, þá séu stjórn og framkvæmdastjórn ábyrg. „En síðan höfum við í dómaframkvæmd og líka í löggjöf nágrannalanda okkar, undantekningartilvik, þar sem hluthafi eða einhver annar sem hefur haft ráðandi áhrif, sá sem í raun hefur stjórnað félaginu, hefur verið í þeirri stöðu að geta gefið stjórnendum almenn fyrirmæli og þeir hafa farið að þeim.“ Áslaug nefnir að slíkir aðilar hafi til að mynda farið með ráðandi hlut, og í krafti þess getað skipað meirihluta stjórnarmanna. Slíka aðila megi nefna „skuggastjórnendur“. TL rúllurÁslaug rakti í fyrirlestri sínum hæstaréttardóm um félagið TL rúllur. Félagið varð gjaldþrota og voru gerðar kröfur í búið. Málið fór fyrir dómstóla. Niðurstaða dómsins varð sú að aðilar sem hvorki voru eigendur né móðurfélag í skilningi hlutafélagalaga voru dæmdir ábyrgir gagnvart kröfuhöfum, þar sem sýnt þótti að þeir hefðu tekið ákvarðanir sem máli skiptu. Eigendur og fulltrúar í stjórn TL rúlla voru hinir sömu og móðurfélags þess. Sömu aðilar áttu jafnframt og stýrðu Húsasmiðjunni. „Þetta átti við ólögmætar tilfærslur á fjármunum, til aðila sem ekki var hluthafi í þessu gjaldþrota félagi.“ Umræddur aðili í þessu dæmi var Húsasmiðjan. Í því dæmi hafi verið um það að ræða að aðili varð gjaldþrota, átti ekki fyrir skuldum, en upp komst að fjármunir hefðu verið færðir á milli með ólögmætum hætti. Hvernig?En hvernig getur hluthafi bakað sér ábyrgð umfram almenna hluthafaábyrgð? „Ráðandi hluthafi getur til að mynda, á hluthafafundi, beitt sér fyrir því að tekin væri ákvörðun um að úthluta meiri arði en lög leyfa. Hann getur líka látið greiða atkvæði um sölu á eignum sem augljóslega eru seldar á undirverði,“ segir Áslaug. Hún bætir því við að lánardrottinn geti einnig lent í þessari stöðu. „Ég vísa aftur í málið um TL rúllur. Mér sýnist ekki útilokað að við þær aðstæður að lánafyrirtæki var með samningi með slík yfirráð að það réði í rauninni lögum og lofum í félaginu. Af því má draga þá ályktun að stjórnendur félags gætu í öllu farið að fyrirmælum til dæmis banka. Þá sé ekki útilokað að líta megi á bankann sem skuggastjórnanda.“ Móðurfélag sem ekki var móðurfélag„Við höfum þarna lögfesta reglu um skaðabótaábyrgð hluthafa. Svo höfum við dóm, þar sem aðili sem ekki var hluthafi, var talinn vera móðurfélag og var gert að greiða skaðabætur,“ segir Áslaug. Þarf að breyta reglum?Áslaug segist ekki hafa tekið afstöðu til þess hvort skýra þurfi þetta betur með reglum eða lögum. Þegar hafi komið fram í dómaframkvæmd að ábyrgð hluthafa geti orðið umfram hlutafjáreign. Aðspurð minnist hún þess ekki að dómar hafi fallið gagnvart þrotabúum almenningshlutafélaga eða skráðra félaga. Skálkaskjól?Áslaug nefnir dæmi um að hlutafélag hafi verið stofnað, en stjórnendur þess og eigendur í rauninni aldrei farið að þeim reglum sem um það giltu. „Þá fóru menn ekki að neinu leyti eftir lögum sem giltu um hlutafélög. Aðalfundir voru ekki haldnir, stjórnarmenn ekki kosnir, ársreikningar ekki gerðir, tilkynnt um hækkun á hlutafé en ekki greitt og fleira í þessum dúr. Félagið er hlutafélag að forminu til, en allar reglur voru þverbrotnar,“ segir Áslaug. Hún vísar í dóm um að hlutafélag hafi verið rekið með þessum hætti. „Það var bara skálkaskjól hans eigin einkafyrirtækis. Þess vegna átti hann ekki rétt á takmarkaðri ábyrgð. Hann fullnægði ekki skilyrðum laganna til þess að geta talist vera hlutafélag,“ segir Áslaug og bendir jafnframt á að í því tilviki hafi ekki verið um skaðabótamál að ræða.
Undir smásjánni Mest lesið Framkvæmdastjóri Smáríkisins ákærður Viðskipti innlent Skattakóngurinn flytur úr landi Viðskipti innlent Melabúðarbræður með hálfan milljarð í fyrra Viðskipti innlent Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Viðskipti innlent Samherjahjónin fyrrverandi langtekjuhæst Viðskipti innlent Hvað þurfum við að eiga mikið til að geta hætt að vinna? Viðskipti innlent Tuttugu tonn af íþróttanammi á sextíu dögum Neytendur Komi á óvart hve lítið er keppt um lægsta verðið Neytendur Keyra á orkudrykkjamarkaðinn Viðskipti innlent Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna á mánudaginn Viðskipti innlent Fleiri fréttir Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Melabúðarbræður með hálfan milljarð í fyrra Framkvæmdastjóri Smáríkisins ákærður Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna á mánudaginn Samherjahjónin fyrrverandi langtekjuhæst Kannast ekki við „lífróður“ Heimildarinnar sem fækkar útgáfudögum Skattakóngurinn flytur úr landi Setja tvo milljarða til í fiskeldið sem tapar hundruðum milljóna „Framboð á markaði er ekki það sem neytendur vilja kaupa“ Móðurfélag útgefanda Moggans tapaði hundruðum milljóna Segir háa stýrivexti bitna á ákveðnum hópi og boðar aðhald í fjárlagafrumvarpi Keyra á orkudrykkjamarkaðinn Kaupa Gompute „Ég bið almenning að hafa þolinmæði með okkur“ Ósáttir með ákvörðun peningastefnunefndar Muni ekki hika við að hækka vexti Sektað fyrir að auglýsa of mikið fyrir Áramótaskaupið Kristján og Leó kaupa fyrrverandi höfuðstöðvar Landsvirkjunar Endurbættur Kaffivagn opnar aftur í dag Gleðiefni að fjármálaráðherri tali um aðhald í ríkisfjármálum Bein útsending: Rökstyðja stýrivaxtaákvörðunina Seðlabankinn heldur stýrivöxtunum óbreyttum Ráðin til Fossa fjárfestingarbanka Birta nýja ákvörðun um stýrivexti í dag Hvað þurfum við að eiga mikið til að geta hætt að vinna? Herra Hnetusmjör tekjuhæstur í Iceguys Sante fer í hart við Heinemann Davíð trónir enn og aftur á toppnum Runólfur á toppi tekjulistans yfir launahæstu embættismennina og forstjórana Ólafur Ragnar með rúma milljón meira en næsti maður Sjá meira
Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Viðskipti innlent
Pósturinn hættir að senda til Bandaríkjanna: Geti ekki sett fimmtán prósenta toll á allt Viðskipti innlent