Blendinn fögnuður 9. maí 2005 00:01 Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gestapennar Í brennidepli Mest lesið Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Halldór 26.04.2025 Halldór Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar