Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar 21. ágúst 2025 13:31 Íslenska ríkið og sveitarfélögin eyða um 100 milljörðum króna árlega í að "laga" afleiðingar þess að við gripum ekki börn í vanda nógu snemma. Þetta er næstum þrjú prósent af vergri landsframleiðslu, svipuð upphæð og öll framlög ríkisins til vegamála, löggæslu og dómskerfisins samanlagt. Þrátt fyrir þetta er viðvarandi tilhneiging að líta á velferð barna sem "mjúkt mál" , eitthvað sem er fallegt og gott, en ekki brýnt. Velferð barna er ennfremur oftar en ekki römmuð inn sem kostnaður frekar en raunveruleg fjárfesting. Sú hugsun er úrelt og gríðarlega kostnaðarsöm fyrir samfélagið allt. Wall Street og barnavernd, ólíklegir bandamenn Í London, New York og Toronto er eitthvað merkilegt að gerast. Fjárfestingarbankar og lífeyrissjóðir eru farnir að selja og kaupa „social impact bonds," skuldabréf sem byggja á sparnaði opinberra aðila vegna snemmtækrar íhlutunar í líf barna. Goldman Sachs fjárfestingabankinn, sem varla er þekktur fyrir mannúðarstarfsemi, fjárfesti nýlega í verkefni sem kennir ungum foreldrum foreldrafærni. Af hverju? Vegna þess að bankinn fær sjö dollara til baka fyrir hvern dollara sem hann fjárfestir. Þessir aðilar hafa reiknað dæmið til enda: Að fjárfesta í sex ára barni er betri fjárfesting en að borga fyrir flókinn vanda sextán ára unglings. Kúlulánin sem við tökum ár hvert Kjörnir sveitarstjórnarfulltrúar eyða hlutfallslega miklum tíma í að yfirfara endurskoðaðar fjárhagsáætlanir, þriggja mánaða uppgjör, hálfsársuppgjör, ársuppgjör. Í því samhengi er áhugavert að velta fram þeirri staðreynd að um 55–60% af útgjöldum sveitarfélaga renna í þjónustu við börn og fjölskyldur. Sjaldan er hins vegar varið tíma í að greina hvað raunverulega drífur þessi útgjöld og vaxandi þörf áfram. Raunin er sú að við erum að taka kúlulán. Þegar sex ára barn sýnir merki um kvíða eða félagslega einangrun og við bregðumst ekki við, erum við í raun að skrifa undir lánssamning, lán sem samfélagið þarf að greiða með vöxtum eftir tíu ár. Tölurnar tala sínu máli: Kostnaðurinn við eitt barn sem lendir í alvarlegum vanda getur hlaupið á tugum milljóna. Sérnám, sálfræðiþjónusta, félagsráðgjöf, barnavernd og jafnvel fangelsisvist. Til samanburðar getur snemmtæk íhlutun kostað um 24.000 krónur í ákveðnum tilvikum. Þetta er ekki flókin stærðfræði. Andleg líðan barna sem fjárhagslegur mælikvarði Hér er róttæk tillaga: Hvað ef við myndum endurskoða fjárhagsáætlanir opinberra aðila út frá andlegri líðan barna, ekki aðeins krónum og aurum? Við mælum nú þegar allt mögulegt: skuldir sem hlutfall af tekjum, veltufé frá rekstri, eiginfjárhlutfall. En við mælum ekki kerfisbundið hvernig börnum líður í samhengi við fjárhagsáætlanir, þótt líðan barna sé einn helsti drifkraftur framtíðarútgjalda ríkis og sveitarfélaga. Ímyndum okkur að sveitarstjórnir fengju mánaðarlega skýrslu: „Kvíði meðal 6. bekkinga hefur aukist um 15%. Ef ekki er gripið inn í mun þetta hafa í för með sér árlegan kostnað fyrir sveitarfélagið að upphæð 45 milljóna næstu fimm árin." Foreldrafærni og hundar Í dag þykir ekki samfélagslega ásættanlegt að fá sér hund og sleppa því að fara á hvolpanámskeið. Sveitarfélagið gefur afslátt af hundagjöldum ef þú sýnir fram á að um menntaðan hvolpaeiganda sé að ræða. Af hverju? Vegna þess að vel þjálfaðir hundar valda minna veseni og kosta samfélagið minna. En eignist þú barn, sem er stærsta og flóknasta verkefni lífsins, þá er ekkert námskeið. Engin fræðsla. Engin sérstök hvatning til að mennta þig í foreldrahlutverkinu. Þó rannsóknir sýni að foreldrafærninámskeið geti skilað samfélaginu 7–15 földum ávinningi fyrir hverja krónu sem fjárfest er. Hvað ef við gæfum foreldrum skattaafslátt eða afslátt af leikskólagjöldum fyrir að sækja slík námskeið? Hvað ef við fjárfestum í foreldrum eins og við fjárfestum í... hundaeigendum? Pólitík sem hugsar lengra en til næstu kosninga Ef þetta er svona einfalt, af hverju er þá þessi hugsun ekki komin lengra? Vandamálið er að snemmtæk íhlutun skilar sér sjaldnast innan eins kjörtímabils. Ráðherrar eða bæjarstjórar sem fjárfesta í sex ára börnum í dag muna ekki uppskera ávinning fyrr en löngu eftir næstu kosningar. Hins vegar er þetta prófraun raunverulegra leiðtoga. Pólitískur leiðtogi er reiðubúinn að planta trjám sem viðkomandi mun líklega aldrei sjá fullvaxta. Hann þorir að taka ákvarðanir sem eru samfélaginu til heilla, þó það þýði að næsta ríkisstjórn eða næsti bæjarstjóri muni uppskera árangurinn. Valið er einfalt Titill greinarinnar er ögrandi af ásetningi. Við stöndum frammi fyrir einföldu vali: Fjárfesta í fyrstu bekkingum eða borga fyrir flóknari úrræði og jafnvel fangavörslu síðar. Þetta er ekki tilfinningamál, þótt tilfinningar skipti vissulega máli. Þetta er fjárhagslegur veruleiki. Stærstu fjárfestingabankar heims hafa reiknað dæmið og niðurstaðan er að snemmtæk íhlutun er ein besta fjárfestingin sem völ er á. Spurningin er hvort við Íslendingar tökum mark á útreikningum Wall Street. Hvort við hættum að flokka velferð barna sem „mjúkt mál" og förum að sjá það sem það er, mikilvægasta fjárfestingartækifæri þjóðarinnar. Við getum haldið áfram að safna kúlulánum og vonað að einhver annar borgi brúsann. Reikningurinn kemur alltaf. Spurningin er bara hvenær við viljum borga hann og hve dýru verði. Við getum valið að fjárfesta í farsæld, eða greiða fyrir afleiðingarnar. Hjördís Eva Þórðardóttir er sérfræðingur í farsæld og réttindum barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Réttindi barna Rekstur hins opinbera Hjördís Eva Þórðardóttir Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Íslenska ríkið og sveitarfélögin eyða um 100 milljörðum króna árlega í að "laga" afleiðingar þess að við gripum ekki börn í vanda nógu snemma. Þetta er næstum þrjú prósent af vergri landsframleiðslu, svipuð upphæð og öll framlög ríkisins til vegamála, löggæslu og dómskerfisins samanlagt. Þrátt fyrir þetta er viðvarandi tilhneiging að líta á velferð barna sem "mjúkt mál" , eitthvað sem er fallegt og gott, en ekki brýnt. Velferð barna er ennfremur oftar en ekki römmuð inn sem kostnaður frekar en raunveruleg fjárfesting. Sú hugsun er úrelt og gríðarlega kostnaðarsöm fyrir samfélagið allt. Wall Street og barnavernd, ólíklegir bandamenn Í London, New York og Toronto er eitthvað merkilegt að gerast. Fjárfestingarbankar og lífeyrissjóðir eru farnir að selja og kaupa „social impact bonds," skuldabréf sem byggja á sparnaði opinberra aðila vegna snemmtækrar íhlutunar í líf barna. Goldman Sachs fjárfestingabankinn, sem varla er þekktur fyrir mannúðarstarfsemi, fjárfesti nýlega í verkefni sem kennir ungum foreldrum foreldrafærni. Af hverju? Vegna þess að bankinn fær sjö dollara til baka fyrir hvern dollara sem hann fjárfestir. Þessir aðilar hafa reiknað dæmið til enda: Að fjárfesta í sex ára barni er betri fjárfesting en að borga fyrir flókinn vanda sextán ára unglings. Kúlulánin sem við tökum ár hvert Kjörnir sveitarstjórnarfulltrúar eyða hlutfallslega miklum tíma í að yfirfara endurskoðaðar fjárhagsáætlanir, þriggja mánaða uppgjör, hálfsársuppgjör, ársuppgjör. Í því samhengi er áhugavert að velta fram þeirri staðreynd að um 55–60% af útgjöldum sveitarfélaga renna í þjónustu við börn og fjölskyldur. Sjaldan er hins vegar varið tíma í að greina hvað raunverulega drífur þessi útgjöld og vaxandi þörf áfram. Raunin er sú að við erum að taka kúlulán. Þegar sex ára barn sýnir merki um kvíða eða félagslega einangrun og við bregðumst ekki við, erum við í raun að skrifa undir lánssamning, lán sem samfélagið þarf að greiða með vöxtum eftir tíu ár. Tölurnar tala sínu máli: Kostnaðurinn við eitt barn sem lendir í alvarlegum vanda getur hlaupið á tugum milljóna. Sérnám, sálfræðiþjónusta, félagsráðgjöf, barnavernd og jafnvel fangelsisvist. Til samanburðar getur snemmtæk íhlutun kostað um 24.000 krónur í ákveðnum tilvikum. Þetta er ekki flókin stærðfræði. Andleg líðan barna sem fjárhagslegur mælikvarði Hér er róttæk tillaga: Hvað ef við myndum endurskoða fjárhagsáætlanir opinberra aðila út frá andlegri líðan barna, ekki aðeins krónum og aurum? Við mælum nú þegar allt mögulegt: skuldir sem hlutfall af tekjum, veltufé frá rekstri, eiginfjárhlutfall. En við mælum ekki kerfisbundið hvernig börnum líður í samhengi við fjárhagsáætlanir, þótt líðan barna sé einn helsti drifkraftur framtíðarútgjalda ríkis og sveitarfélaga. Ímyndum okkur að sveitarstjórnir fengju mánaðarlega skýrslu: „Kvíði meðal 6. bekkinga hefur aukist um 15%. Ef ekki er gripið inn í mun þetta hafa í för með sér árlegan kostnað fyrir sveitarfélagið að upphæð 45 milljóna næstu fimm árin." Foreldrafærni og hundar Í dag þykir ekki samfélagslega ásættanlegt að fá sér hund og sleppa því að fara á hvolpanámskeið. Sveitarfélagið gefur afslátt af hundagjöldum ef þú sýnir fram á að um menntaðan hvolpaeiganda sé að ræða. Af hverju? Vegna þess að vel þjálfaðir hundar valda minna veseni og kosta samfélagið minna. En eignist þú barn, sem er stærsta og flóknasta verkefni lífsins, þá er ekkert námskeið. Engin fræðsla. Engin sérstök hvatning til að mennta þig í foreldrahlutverkinu. Þó rannsóknir sýni að foreldrafærninámskeið geti skilað samfélaginu 7–15 földum ávinningi fyrir hverja krónu sem fjárfest er. Hvað ef við gæfum foreldrum skattaafslátt eða afslátt af leikskólagjöldum fyrir að sækja slík námskeið? Hvað ef við fjárfestum í foreldrum eins og við fjárfestum í... hundaeigendum? Pólitík sem hugsar lengra en til næstu kosninga Ef þetta er svona einfalt, af hverju er þá þessi hugsun ekki komin lengra? Vandamálið er að snemmtæk íhlutun skilar sér sjaldnast innan eins kjörtímabils. Ráðherrar eða bæjarstjórar sem fjárfesta í sex ára börnum í dag muna ekki uppskera ávinning fyrr en löngu eftir næstu kosningar. Hins vegar er þetta prófraun raunverulegra leiðtoga. Pólitískur leiðtogi er reiðubúinn að planta trjám sem viðkomandi mun líklega aldrei sjá fullvaxta. Hann þorir að taka ákvarðanir sem eru samfélaginu til heilla, þó það þýði að næsta ríkisstjórn eða næsti bæjarstjóri muni uppskera árangurinn. Valið er einfalt Titill greinarinnar er ögrandi af ásetningi. Við stöndum frammi fyrir einföldu vali: Fjárfesta í fyrstu bekkingum eða borga fyrir flóknari úrræði og jafnvel fangavörslu síðar. Þetta er ekki tilfinningamál, þótt tilfinningar skipti vissulega máli. Þetta er fjárhagslegur veruleiki. Stærstu fjárfestingabankar heims hafa reiknað dæmið og niðurstaðan er að snemmtæk íhlutun er ein besta fjárfestingin sem völ er á. Spurningin er hvort við Íslendingar tökum mark á útreikningum Wall Street. Hvort við hættum að flokka velferð barna sem „mjúkt mál" og förum að sjá það sem það er, mikilvægasta fjárfestingartækifæri þjóðarinnar. Við getum haldið áfram að safna kúlulánum og vonað að einhver annar borgi brúsann. Reikningurinn kemur alltaf. Spurningin er bara hvenær við viljum borga hann og hve dýru verði. Við getum valið að fjárfesta í farsæld, eða greiða fyrir afleiðingarnar. Hjördís Eva Þórðardóttir er sérfræðingur í farsæld og réttindum barna.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun