Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar 29. maí 2025 06:01 Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Leikskólar Fæðingarorlof Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Mest lesið Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun