Ferðaþjónustan er burðarás í íslensku efnahagslífi Þórir Garðarsson skrifar 18. maí 2025 07:03 Ferðaþjónustan hefur á undanförnum árum þróast úr jaðarstarfsemi yfir í að vera ein af meginstoðum íslensks efnahagslífs. Með mikilli gjaldeyrissköpun, fjölbreyttri atvinnu og víðtækri verðmætasköpun hefur hún skipað sér sess sem einn mikilvægasti vaxtarbroddur þjóðarbúsins. Á sama tíma standa stjórnendur greinarinnar, stjórnvöld og samfélagið allt frammi fyrir áskorunum sem krefjast skýrari stefnu og samstilltra aðgerða til að tryggja áframhaldandi vöxt – á sjálfbærum og sanngjörnum grunni. Sterk efnahagsleg áhrif og víðtæk verðmætasköpun Áætlað er að gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á 12 mánaða tímabili frá apríl 2023 til mars 2024 hafi numið rúmlega 600 milljörðum króna, samanborið við rúmlega 497 milljarða árið áður. Heildar verg landsframleiðsla (VLF) Íslands er áætluð 4.616 milljarðar króna fyrir árið 2024. Þó að nákvæm hlutfallstala fyrir ferðaþjónustuna í VLF 2024 liggi ekki enn fyrir, var hlutur hennar 8,8% árið 2023 og má álita að hann sé áþekkur áfram – eða yfir 400 milljarðar króna í virðisaukasköpun, sem er beint framlag greinarinnar til efnahagslífsins. En það er einmitt í gegnum virðisaukaskatt sem raunveruleg áhrif ferðaþjónustunnar sjást skýrt í ríkisfjármálum. Erlendir ferðamenn greiða líklega á bilinu 100–150 milljarða króna árlega í virðisaukaskatt á Íslandi. Þetta eru fjármunir sem skila sér beint í ríkiskassann. Tökum aðeins varfærna nálgun: ef tvær milljónir ferðamanna skila 100 milljörðum í virðisaukaskatt, jafngildir þetta 50.000 krónum á hvern ferðamann. Meðaltalsdvalarlengd ferðamanna á Íslandi er um 7,5 dagar, sem þýðir að hver ferðamaður greiðir um 6.700 krónur á dag í virðisaukaskatt – eða sem auðlindagjald, ef svo má segja. Þetta eru gríðarlega mikilvægar tekjur fyrir ríkissjóð. Það vekur hins vegar furðu að í stað þess að viðurkenna og nýta þessa skattheimtu með ábyrgum hætti, virðist sem stjórnvöld keppist nú við að leita annarra leiða til að hámarka tekjur af ferðamönnum með nýjum og sífellt fleiri sértækum gjöldum. Hugmyndir um komugjöld, landamæragjöld og greiðslur fyrir aðgang að vinsælum náttúruperlum í eigu ríkisins eru réttlættar undir formerkjum auðlindanýtingar – en virðast byggðar á takmarkaðri heildarsýn á raunverulegt framlag greinarinnar. Það kostar peninga að skapa verðmæti. Með því að leggja sífellt fleiri byrðar á greininna með nýjum gjöldum og flókinni gjaldtöku er hætta á að draga úr samkeppnishæfni Íslands sem áfangastaðar. Þessi nálgun – þar sem ferðamaðurinn þarf sífellt að taka upp veskið til að njóta þess sem laðaði hann hingað – minnir helst á upplifun í afþreyingarparadísum þar sem allt kostar aukalega, þrátt fyrir aðgangsgjald. Slík "smágreiðsluvæðing" ferðaþjónustunnar skaðar ímynd landsins, skapar gremju meðal gesta og dregur úr löngun þeirra til að dvelja lengur eða snúa aftur. Ekki aðeins það, heldur láta þeir alla aðra heyra það í gegnum samfélagsmiðla. Veltan í einkennandi greinum ferðaþjónustunnar nam 930 milljörðum króna árið 2023, sem er 11% aukning frá árinu áður. Þessi verðmætasköpun skilar sér vítt og breitt – í störfum, sköttum, útflutningstekjum og þjónustuiðnaði víða um land. Stöðug uppbygging byggð á samvinnu og framtíðarsýn Uppgangur ferðaþjónustunnar er ekki sjálfgefinn. Hann hefur byggst á kröftugu markaðsstarfi, víðtækum fjárfestingum einkaaðila og að hluta til í samvinnu við ríki og sveitarfélög. Með framtíðarsýn og skipulagi hefur tekist að móta öfluga og sveigjanlega grein sem hefur stuðlað að aukinni velsæld, fjölbreytni í atvinnulífi og svæðisbundinni þróun. Framtíðarsýn stjórnavalda og greinarinnar er að Ísland verði leiðandi í sjálfbærri ferðaþjónustu – með áherslu á náttúruvernd, gæði og nýsköpun. Lykilatriði er að hvetja til lengri dvalar og jafnvægi dreifingar ferðamanna um allt landið, til að dreifa álagi, auka virði og viðhalda samfélagslegum sáttum. Áskoranir sem kalla á skýra stefnu Ferðaþjónustan stendur frammi fyrir áskorunum sem ekki má vanmeta. Ísland er dýr áfangastaður og hár rekstrarkostnaður – vegna launa, stuttra vinnutíma og hárra vaktaálagsgreiðslna – takmarkar samkeppnishæfni. Fjárfestingar eru hægari en áður og framleiðni vex ekki í takt við vöxt eftirspurnar. Þá eru margir lykilinnviðir vanfjármagnaðir, sérstaklega á landsbyggðinni. Slæmar samgöngur, lítil vetrarþjónusta og of mikil áhersla á Keflavíkurflugvöll sem eina aðkomuleið ferðamanna takmarka tækifæri til dreifingar og álagsjöfnunar. Þróa og styðja þarf við fleiri leiðir inn í landið, m.a. með beinu millilandaflugi til fleiri áfangastaða en Keflavíkurflugvallar. Tækifæri til frekari sóknar – með sjálfbærni að leiðarljósi Ferðaþjónustan á þó tækifæri til frekari verðmætasköpunar með því að þróast í átt að meiri gæðum fremur en magni. Með því að styðja við nýsköpun, stafvæðingu, umhverfisvænar lausnir og styrkja menntun og húsnæðismál starfsfólks, má bæta bæði rekstrarumhverfi og þjónustustig. Markviss markaðssetning sem byggir á sjálfbærni, sérstöðu Íslands og gæðaímynd getur hvatt til lengri dvalar og dýpri upplifunar ferðamanna – sem skilar sér í hærri gjaldeyristekjum án þess að auka álag á náttúru og samfélög. Niðurstaða: Áfangastaður framtíðarinnar þarf skýrleika, ábyrgð og trausta samvinnu Ferðaþjónustan er ekki aðeins fjárhagsleg burðarsúla heldur einnig lykilhluti af ímynd Íslands út á við. Hún tengir landið við umheiminn, styður við landsbyggðina og stuðlar að atvinnusköpun og vexti. Til að tryggja sjálfbæran árangur þarf samræmda sýn, ábyrgð í gjaldtöku, eflingu innviða og virkt samstarf allra sem að henni koma. Framtíðin liggur í því að viðhalda traustum grunni – með raunhæfu mati á framlagi ferðaþjónustunnar og réttlátri meðferð hennar í skattalegu og pólitísku samhengi. Því aðeins verður hún áfram sá burðarás sem íslenskt efnahagslíf þarf á að halda. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórir Garðarsson Ferðaþjónusta Skattar og tollar Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Ferðaþjónustan hefur á undanförnum árum þróast úr jaðarstarfsemi yfir í að vera ein af meginstoðum íslensks efnahagslífs. Með mikilli gjaldeyrissköpun, fjölbreyttri atvinnu og víðtækri verðmætasköpun hefur hún skipað sér sess sem einn mikilvægasti vaxtarbroddur þjóðarbúsins. Á sama tíma standa stjórnendur greinarinnar, stjórnvöld og samfélagið allt frammi fyrir áskorunum sem krefjast skýrari stefnu og samstilltra aðgerða til að tryggja áframhaldandi vöxt – á sjálfbærum og sanngjörnum grunni. Sterk efnahagsleg áhrif og víðtæk verðmætasköpun Áætlað er að gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á 12 mánaða tímabili frá apríl 2023 til mars 2024 hafi numið rúmlega 600 milljörðum króna, samanborið við rúmlega 497 milljarða árið áður. Heildar verg landsframleiðsla (VLF) Íslands er áætluð 4.616 milljarðar króna fyrir árið 2024. Þó að nákvæm hlutfallstala fyrir ferðaþjónustuna í VLF 2024 liggi ekki enn fyrir, var hlutur hennar 8,8% árið 2023 og má álita að hann sé áþekkur áfram – eða yfir 400 milljarðar króna í virðisaukasköpun, sem er beint framlag greinarinnar til efnahagslífsins. En það er einmitt í gegnum virðisaukaskatt sem raunveruleg áhrif ferðaþjónustunnar sjást skýrt í ríkisfjármálum. Erlendir ferðamenn greiða líklega á bilinu 100–150 milljarða króna árlega í virðisaukaskatt á Íslandi. Þetta eru fjármunir sem skila sér beint í ríkiskassann. Tökum aðeins varfærna nálgun: ef tvær milljónir ferðamanna skila 100 milljörðum í virðisaukaskatt, jafngildir þetta 50.000 krónum á hvern ferðamann. Meðaltalsdvalarlengd ferðamanna á Íslandi er um 7,5 dagar, sem þýðir að hver ferðamaður greiðir um 6.700 krónur á dag í virðisaukaskatt – eða sem auðlindagjald, ef svo má segja. Þetta eru gríðarlega mikilvægar tekjur fyrir ríkissjóð. Það vekur hins vegar furðu að í stað þess að viðurkenna og nýta þessa skattheimtu með ábyrgum hætti, virðist sem stjórnvöld keppist nú við að leita annarra leiða til að hámarka tekjur af ferðamönnum með nýjum og sífellt fleiri sértækum gjöldum. Hugmyndir um komugjöld, landamæragjöld og greiðslur fyrir aðgang að vinsælum náttúruperlum í eigu ríkisins eru réttlættar undir formerkjum auðlindanýtingar – en virðast byggðar á takmarkaðri heildarsýn á raunverulegt framlag greinarinnar. Það kostar peninga að skapa verðmæti. Með því að leggja sífellt fleiri byrðar á greininna með nýjum gjöldum og flókinni gjaldtöku er hætta á að draga úr samkeppnishæfni Íslands sem áfangastaðar. Þessi nálgun – þar sem ferðamaðurinn þarf sífellt að taka upp veskið til að njóta þess sem laðaði hann hingað – minnir helst á upplifun í afþreyingarparadísum þar sem allt kostar aukalega, þrátt fyrir aðgangsgjald. Slík "smágreiðsluvæðing" ferðaþjónustunnar skaðar ímynd landsins, skapar gremju meðal gesta og dregur úr löngun þeirra til að dvelja lengur eða snúa aftur. Ekki aðeins það, heldur láta þeir alla aðra heyra það í gegnum samfélagsmiðla. Veltan í einkennandi greinum ferðaþjónustunnar nam 930 milljörðum króna árið 2023, sem er 11% aukning frá árinu áður. Þessi verðmætasköpun skilar sér vítt og breitt – í störfum, sköttum, útflutningstekjum og þjónustuiðnaði víða um land. Stöðug uppbygging byggð á samvinnu og framtíðarsýn Uppgangur ferðaþjónustunnar er ekki sjálfgefinn. Hann hefur byggst á kröftugu markaðsstarfi, víðtækum fjárfestingum einkaaðila og að hluta til í samvinnu við ríki og sveitarfélög. Með framtíðarsýn og skipulagi hefur tekist að móta öfluga og sveigjanlega grein sem hefur stuðlað að aukinni velsæld, fjölbreytni í atvinnulífi og svæðisbundinni þróun. Framtíðarsýn stjórnavalda og greinarinnar er að Ísland verði leiðandi í sjálfbærri ferðaþjónustu – með áherslu á náttúruvernd, gæði og nýsköpun. Lykilatriði er að hvetja til lengri dvalar og jafnvægi dreifingar ferðamanna um allt landið, til að dreifa álagi, auka virði og viðhalda samfélagslegum sáttum. Áskoranir sem kalla á skýra stefnu Ferðaþjónustan stendur frammi fyrir áskorunum sem ekki má vanmeta. Ísland er dýr áfangastaður og hár rekstrarkostnaður – vegna launa, stuttra vinnutíma og hárra vaktaálagsgreiðslna – takmarkar samkeppnishæfni. Fjárfestingar eru hægari en áður og framleiðni vex ekki í takt við vöxt eftirspurnar. Þá eru margir lykilinnviðir vanfjármagnaðir, sérstaklega á landsbyggðinni. Slæmar samgöngur, lítil vetrarþjónusta og of mikil áhersla á Keflavíkurflugvöll sem eina aðkomuleið ferðamanna takmarka tækifæri til dreifingar og álagsjöfnunar. Þróa og styðja þarf við fleiri leiðir inn í landið, m.a. með beinu millilandaflugi til fleiri áfangastaða en Keflavíkurflugvallar. Tækifæri til frekari sóknar – með sjálfbærni að leiðarljósi Ferðaþjónustan á þó tækifæri til frekari verðmætasköpunar með því að þróast í átt að meiri gæðum fremur en magni. Með því að styðja við nýsköpun, stafvæðingu, umhverfisvænar lausnir og styrkja menntun og húsnæðismál starfsfólks, má bæta bæði rekstrarumhverfi og þjónustustig. Markviss markaðssetning sem byggir á sjálfbærni, sérstöðu Íslands og gæðaímynd getur hvatt til lengri dvalar og dýpri upplifunar ferðamanna – sem skilar sér í hærri gjaldeyristekjum án þess að auka álag á náttúru og samfélög. Niðurstaða: Áfangastaður framtíðarinnar þarf skýrleika, ábyrgð og trausta samvinnu Ferðaþjónustan er ekki aðeins fjárhagsleg burðarsúla heldur einnig lykilhluti af ímynd Íslands út á við. Hún tengir landið við umheiminn, styður við landsbyggðina og stuðlar að atvinnusköpun og vexti. Til að tryggja sjálfbæran árangur þarf samræmda sýn, ábyrgð í gjaldtöku, eflingu innviða og virkt samstarf allra sem að henni koma. Framtíðin liggur í því að viðhalda traustum grunni – með raunhæfu mati á framlagi ferðaþjónustunnar og réttlátri meðferð hennar í skattalegu og pólitísku samhengi. Því aðeins verður hún áfram sá burðarás sem íslenskt efnahagslíf þarf á að halda. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun