Erum við betri en ungmenni í að skilja þeirra eigin veruleika? Skúli Bragi Geirdal skrifar 27. mars 2025 07:31 „Ég má ekki segja nei við mömmu og pabba þegar að þau taka myndir af mér. Þótt ég vilji það ekki.“ Þetta heyri ég reglulega á ferð minni um landið í fræðsluheimsóknum Netumferðarskólans fyrir 1.-7. bekk, þar sem við ræðum meðal annars deilingar á myndum og samþykki. „Jú þegar að beðið er um samþykki má segja nei og þá virðum við það.“ 66% barna á miðstigi, 75% á unglingastigi og 80% framhaldsskólanema segja foreldra sína oft eða stundum deila myndum af sér á Instagram, Facebook og Snapchat. 47% barna á miðstigi, 38% á unglingastigi og 34% framhaldsskólanema sögðu foreldra sína hafa beðið um leyfi áður en þau deildu síðast af þeim mynd. Hérna getum við sem foreldrar gert betur. Hvaða skilaboð erum við annars að senda börnin okkar með inn á vettvang samfélagsmiðla? Biðjum um leyfi áður en mynd er tekin og óskum eftir samþykki frá þeim sem er á myndinni áður en henni er deilt áfram. „Foreldrar mínir eru búin að nota mig sem gott samfélagsmiðlaefni frá því að ég fæddist. Get ég farið í mál eða á ég rétt á bótum?“ Á þessum nótum eru gjarnan spurningar frá nemendum á framhaldsskólaaldri sem mörg hver eru síður en svo sátt með það að hafa aldrei verið spurð um samþykki. Á meðan teljum við like-in sem við fáum sem foreldrar og gefum því lítinn gaum hversu mikil áhrif þetta getur haft á þeirra stafræna fótspor. „Mér finnst ekki að yngri systkini mín ættu að fá að fara inn á samfélagsmiðla á sama aldri og ég fékk að gera það“ Erum við að gefa börnum og ungmennum orðið til að hlusta eða teljum við okkur sjálf vita betur en þau hvernig þeirra raunveruleiki er? Tímalengd á netinu er það atriði sem flestir nemendur á mið- og unglingastigi segja foreldra sína fylgjast með. Eftirlit með efninu sem er skoðað á þeim tíma fær hinsvegar minni athygli. Erum við að setja athygli okkar á réttan stað? Á þetta ekki frekar að vera spurning um hvernig við nýtum tímann heldur en hvernig við látum hann líða.. Bjóðum við faðminn eða mætum við ásakandi? Hvernig undirbúum við okkar börn undir þann veruleika sem mætir þeim á netinu? Alveg niður í yngstu bekki eru tvær upplifanir sem eru töluvert algengar meðal barna á Íslandi. Einhver ókunnugur reyndi að tala við mig, sendi mér skilaboð eða vildi verða vinur minn. Ég sá eitthvað sem var svo ljótt að ég gat ekki hætt að hugsa um það. „Ég þori ekki að segja mömmu og pabba frá því þá fara þau örugglega að skamma mig fyrir að horfa á eitthvað ljótt sem ég mátti ekki“ Á netinu erum við að bregðast hlutverki okkar um vernd barna gegn skaðlegu efni. Líkurnar eru á því að börnin okkar lendi í aðstæðum á netinu sem þau ráða ekki við. Hvernig ætlum við þá sem foreldrar að mæta þeim? Bjóðum þeim faðminn af fyrra bragði með skilaboðunum: „Það þarf ekki að vera kurteis og svara þegar að ókunnugir senda okkur skilaboð á netinu. Það er ekkert dónalegt að blokka eða eyða þeim út. Þú getur alltaf komið til mín og ég skal hjálpa þér.“ „Ef þú sérð eitthvað ljótt á netinu getur þú alltaf komið til mín og ég skal aðstoða þig.“ Látum þau vita strax hvernig þau eigi að bregðast við ef þau lenda í erfiðum aðstæðum á netinu. Látum vita þegar að við rekumst á eða heyrum af ljótum síðum, skaðlegum miðlum, ólöglegu efni eða öðrum neikvæðum trendum. Með því að láta vita getum við bjargað öðrum og ef við eigum séns á að bjarga þó ekki nema einu barni frá því að detta í brunninn þá skulum við gera það. Það sem við gerum skiptir máli og við erum að ná árangri Árið 2021 höfðu 42% stúlkna í 8.-10. bekk fengið senda nektarmynd. Það hlutfall var komið niður í 24% árið 2023. Beiðnum um nektarmyndir í sama aldurshópi meðal stúlkna hefur fækkaði úr 51% (2021) í 29% (2023). Hlutfall drengja í 8.-10. bekk sem horfa á klám lækkar úr 61% (2021) í 33% (2023). Hlutfall nemenda sem hafa upplifað einelti á netinu, í símanum eða í tölvuleikjum lækkar einnig bæði meðal drengja og stúlkna 9-18 ára. Þennan árangur skulum við nýta okkur sem hvatningu til þess að halda vinnunni áfram. Hlustum á börn og ungmenni og höfum þau með í þessari mikilvægu vinnu sem snýr að því að tryggja þeim betri framtíð. Sexan stuttmyndakeppni er haldin árlega fyrir öll í 7. bekk í grunnskólum landsins. Öll á aldrinum 12-13 ára geta tekið þátt. Hvetjum þau til þátttöku og styðjum þau í að koma sínu sjónarhorni á framfæri. Hættum að tala niður til ungmenna og lyftum jafningjafræðslu upp í staðinn. Opið er fyrir innsendingar til og með 8. apríl 2025. Viðfangsefni keppninnar eru fjórar birtingarmyndir stafræns ofbeldis: Samþykki eða skortur á því Nektarmynd Tæling Slagsmál ungmenna Hér finnur þú allt um keppnina og getur horft á sigurvegara síðustu ára. Sjöundi bekkur nú er komið að ykkur, látið ljós ykkar skína í Sexunni í ár og ég lofa að hlusta og læra! Höfundur er Sviðsstjóri SAFT-Netöryggismiðstöðvar Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli Bragi Geirdal Börn og uppeldi Samfélagsmiðlar Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
„Ég má ekki segja nei við mömmu og pabba þegar að þau taka myndir af mér. Þótt ég vilji það ekki.“ Þetta heyri ég reglulega á ferð minni um landið í fræðsluheimsóknum Netumferðarskólans fyrir 1.-7. bekk, þar sem við ræðum meðal annars deilingar á myndum og samþykki. „Jú þegar að beðið er um samþykki má segja nei og þá virðum við það.“ 66% barna á miðstigi, 75% á unglingastigi og 80% framhaldsskólanema segja foreldra sína oft eða stundum deila myndum af sér á Instagram, Facebook og Snapchat. 47% barna á miðstigi, 38% á unglingastigi og 34% framhaldsskólanema sögðu foreldra sína hafa beðið um leyfi áður en þau deildu síðast af þeim mynd. Hérna getum við sem foreldrar gert betur. Hvaða skilaboð erum við annars að senda börnin okkar með inn á vettvang samfélagsmiðla? Biðjum um leyfi áður en mynd er tekin og óskum eftir samþykki frá þeim sem er á myndinni áður en henni er deilt áfram. „Foreldrar mínir eru búin að nota mig sem gott samfélagsmiðlaefni frá því að ég fæddist. Get ég farið í mál eða á ég rétt á bótum?“ Á þessum nótum eru gjarnan spurningar frá nemendum á framhaldsskólaaldri sem mörg hver eru síður en svo sátt með það að hafa aldrei verið spurð um samþykki. Á meðan teljum við like-in sem við fáum sem foreldrar og gefum því lítinn gaum hversu mikil áhrif þetta getur haft á þeirra stafræna fótspor. „Mér finnst ekki að yngri systkini mín ættu að fá að fara inn á samfélagsmiðla á sama aldri og ég fékk að gera það“ Erum við að gefa börnum og ungmennum orðið til að hlusta eða teljum við okkur sjálf vita betur en þau hvernig þeirra raunveruleiki er? Tímalengd á netinu er það atriði sem flestir nemendur á mið- og unglingastigi segja foreldra sína fylgjast með. Eftirlit með efninu sem er skoðað á þeim tíma fær hinsvegar minni athygli. Erum við að setja athygli okkar á réttan stað? Á þetta ekki frekar að vera spurning um hvernig við nýtum tímann heldur en hvernig við látum hann líða.. Bjóðum við faðminn eða mætum við ásakandi? Hvernig undirbúum við okkar börn undir þann veruleika sem mætir þeim á netinu? Alveg niður í yngstu bekki eru tvær upplifanir sem eru töluvert algengar meðal barna á Íslandi. Einhver ókunnugur reyndi að tala við mig, sendi mér skilaboð eða vildi verða vinur minn. Ég sá eitthvað sem var svo ljótt að ég gat ekki hætt að hugsa um það. „Ég þori ekki að segja mömmu og pabba frá því þá fara þau örugglega að skamma mig fyrir að horfa á eitthvað ljótt sem ég mátti ekki“ Á netinu erum við að bregðast hlutverki okkar um vernd barna gegn skaðlegu efni. Líkurnar eru á því að börnin okkar lendi í aðstæðum á netinu sem þau ráða ekki við. Hvernig ætlum við þá sem foreldrar að mæta þeim? Bjóðum þeim faðminn af fyrra bragði með skilaboðunum: „Það þarf ekki að vera kurteis og svara þegar að ókunnugir senda okkur skilaboð á netinu. Það er ekkert dónalegt að blokka eða eyða þeim út. Þú getur alltaf komið til mín og ég skal hjálpa þér.“ „Ef þú sérð eitthvað ljótt á netinu getur þú alltaf komið til mín og ég skal aðstoða þig.“ Látum þau vita strax hvernig þau eigi að bregðast við ef þau lenda í erfiðum aðstæðum á netinu. Látum vita þegar að við rekumst á eða heyrum af ljótum síðum, skaðlegum miðlum, ólöglegu efni eða öðrum neikvæðum trendum. Með því að láta vita getum við bjargað öðrum og ef við eigum séns á að bjarga þó ekki nema einu barni frá því að detta í brunninn þá skulum við gera það. Það sem við gerum skiptir máli og við erum að ná árangri Árið 2021 höfðu 42% stúlkna í 8.-10. bekk fengið senda nektarmynd. Það hlutfall var komið niður í 24% árið 2023. Beiðnum um nektarmyndir í sama aldurshópi meðal stúlkna hefur fækkaði úr 51% (2021) í 29% (2023). Hlutfall drengja í 8.-10. bekk sem horfa á klám lækkar úr 61% (2021) í 33% (2023). Hlutfall nemenda sem hafa upplifað einelti á netinu, í símanum eða í tölvuleikjum lækkar einnig bæði meðal drengja og stúlkna 9-18 ára. Þennan árangur skulum við nýta okkur sem hvatningu til þess að halda vinnunni áfram. Hlustum á börn og ungmenni og höfum þau með í þessari mikilvægu vinnu sem snýr að því að tryggja þeim betri framtíð. Sexan stuttmyndakeppni er haldin árlega fyrir öll í 7. bekk í grunnskólum landsins. Öll á aldrinum 12-13 ára geta tekið þátt. Hvetjum þau til þátttöku og styðjum þau í að koma sínu sjónarhorni á framfæri. Hættum að tala niður til ungmenna og lyftum jafningjafræðslu upp í staðinn. Opið er fyrir innsendingar til og með 8. apríl 2025. Viðfangsefni keppninnar eru fjórar birtingarmyndir stafræns ofbeldis: Samþykki eða skortur á því Nektarmynd Tæling Slagsmál ungmenna Hér finnur þú allt um keppnina og getur horft á sigurvegara síðustu ára. Sjöundi bekkur nú er komið að ykkur, látið ljós ykkar skína í Sexunni í ár og ég lofa að hlusta og læra! Höfundur er Sviðsstjóri SAFT-Netöryggismiðstöðvar Íslands.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun