Telja basarannsókn í Hvalfirði hafa mikið vísindalegt gildi Kjartan Kjartansson skrifar 17. febrúar 2025 12:42 Athafnasvæði Rastar á bryggjunni í Hvalfirði þar sem dælibúnaður verður settur upp tímabundið. Hann á að fjarlægja að tilrauninni lokinni sem á að standa yfir í mesta lagi fjóra daga. Röst Hafrannsóknastofnun telur fyrirhugaða tilraun með basa í Hvalfirði til þess að hafa áhrif á kolefnisupptöku sjávar geta skapað verðmæta þekkingu og áhrif hennar á umhverfi og vistkerfi verði takmörkuð. Hvalveiðifyrirtæki í firðinum leggst alfarið gegn tilrauninni. Rannsóknarfélagið Röst hefur sótt um leyfi til þess að dæla basískri lausn, útþynntum vítissóda eða natríumhýdroxíðs, út í Hvalfjörð í nokkra daga í sumar. Tilgangur tilraunarinnar er að kanna hvort að hægt sé að binda koltvísýring úr andrúmslofti jarðar í sjó án þess að hækka sýrustig sjávar. Losun manna á gróðurhúsalofttegundinni veldur nú súrnun sjávar sem takmarkar getu hafsins til þess að taka við meiri koltvísýringi. Hafið er langstærsti kolefnisviðtaki á jörðinni en áætlað er að það hafi til þessa tekið upp um fjórðung þess kolefnis sem menn hafa dælt út í andrúmsloftið og þannig komið í veg fyrir enn frekari hnattræna hlýnun en þegar er orðin. Íbúar og hagsmunaaðilar við fjörðinn hafa lýst yfir áhyggjum af hvaða áhrif tilraunin geti haft á umhverfi hans og lífríki. Hvalveiðifyrirtækið Hvalur hf. sendi meðal annars inn harðorða umsögn þar sem það hótaði því að krefjast lögbanns og ógildingar, og jafnvel leita skaðabóta, ef leyfi yrði veitt fyrir tilrauninni, að því er kom fram í frétt Ríkisútvarpsins um helgina. Hafrannsóknastofnun mælir hins vegar með að umsókn Rastar verði samþykkt. Rannsóknin sé ítarleg og vel hönnuð og geti skapað verðmæta þekkingu á virkni og áhrifum þess að bæta basa í sjó. Búast megi við að áhrif á umhverfi og vistkerfi verði takmörkuð, tímabundin og staðbundin. Ostrur helst viðkvæmar fyrir breytingum á sýrustigi Veiti utanríkisráðuneytið, sem fer með leyfisveitingar vegna rannsókna í sjó, leyfið hyggjast vísindamenn Rastar losa um 200.000 lítra af 4,5 prósent natríumhýdroxíð lausn út í sjóinn í norðausturhluta Hvalfjarðar frá bryggju Olíudreifingar við Miðsand. Heildarmagn vítissódans yrði að hámarki 30.000 lítrar. Í umsögn Hafró sem Hrönn Egilsdóttir, sviðsstjóri umhverfissviðs, skrifar undir, er bent á að útþynntur vítissódi geti haft skaðleg áhrif á lífríki sem sé misjafnlega viðkvæmt fyrir breytingum á sýrustigi. Því sé mikilvægt að ákvörðun um að nota efnið byggi á áhættu fyrir vistkerfið. Viðkvæmni lífríkisins á tilraunasvæðinu í Hvalfirði hefur ekki verið prófuð en Hafrannsóknastofnun segir að almennt skorti þekkingu á vistkerfi fjarðarins. Þær erlendu mælingar sem Röst lagði til grundvallar umsóknar sinnar bendi til þess að ostrur séu viðkvæmastar fyrir hækkun á sýrustig en að fiskar, krabbadýr og þörungar hafi sýnt talsvert meira þol fyrir áhrifum basans. Búst megi við einhverjum neikvæðum áhrifum af losun basalausnarinnar við og í grennd við losunarstaðinn, til dæmis á lirfur og krabbadýr en áhrifin yrðu staðbundin þar. „Þegar horft er til styrks [natríumhýdroxíðs] lausnar, stærð áhrifasvæðis, og fyrirliggjandi þekking[ar] á viðkvæmni lífríkis gagnvart breytingum á sýrustigi (pH) eða styrk[s] [natríumhýdroxíðs] má telja að áhætta sem felst í framkvæmd þessara rannsókna fyrir sjávarlífverur og vistkerfi sé lítil,“ segir í umsögn Hafró. Tilraun Rastar verður gerð við austurhluta bryggju Olíudreifingar innarlega í Hvalfirði.Röst Hjálpar til við upplýstar ákvarðanir um aðra starfsemi og framkvæmdir Á meðal þess sem gagnrýnendur tilraunarinnar hafa sett út á er að Hafrannsóknastofnun hafi fengið greitt frá Röst til þess að gera rannsóknir á grunnástandi sjávar í Hvalfirði. Þá situr starfsmaður Hafró í ráðgjafaráði Rastar sem innlendir og erlendir fræðimenn eiga einnig sæti í en hann er ekki sagður hafa tekið þátt í gerð umsagnarinnar. Hafró segir í umsögn sinni að stofnunin hafi metið það svo að sú þekking sem skapaðist í slíkum grunnrannsóknaverkefnum nýttist henni og öðrum við að meta áhrif ýmiss konar starfsemi og framkvæmda í firðinum. Almennt vanti þekkingu á vistkerfi Hvalfjarðar en mikill áhugi sé að því að nýta hann til margskonar starfsemi. „Gögnin geta þannig bætt ráðgjöf stofnunarinnar sem miðar að því að teknar séu upplýstar ákvarðanir um starfsemi og framkvæmdir með það að markmiði að nýting sé sjálfbær,“ segir í umsögninni. Ekki verið sýnt fram á virknina til kolefnisförgunar ennþá Leitaði Hafró sérfræðiálits Helen Findley, prófessors við Sjávarrannsóknastofnunina í Plymouth á Englandi, sem hefur ekki tengsl við rannsóknina. Hún er sögð sérfróð um áhrif súrnunar sjávar og annarra umhverfisbreytinga á lífríki. Hafró byggði umsögn sína að hluta á áliti Findley. Findley mat vísindalegt gildi rannsóknar Rastar hátt. Til þess að sýna fram á að sú kolefnisbindingaraðferð sem Röst vill rannsaka virki og tryggja að hún hafi engin eða takmörkuð neikvæð umhverfisáhrif þurfi að gera tilraunir á vettvangi. Þá taldi hún að tilraunin sjálf veitti dýrmætar upplýsingar um hugsanleg langtímaáhrif þess að bæta basa í sjó. Þó væru engar vísbendingar um að skammtímatilraunin sem ætti að gera í Hvalfirði leiddi til langtímabreytinga á vistkerfinu. Hafró taldi að engin aðferði til að fanga eða farga kolefni í sjó væri nægilega vel þekkt hvað varðaði virkni eða umhverfisáhrif til þess að hægt væri að réttlæta nýtingu hennar á stórum eða smáum skala. Mikil óvissa væri um hvort slíkar aðferðir virkuðu og hver umhverfisáhrif þeirra gætu verið. Mikilvægt væri að gera öflugar og vel hannaðar rannsóknir á slíkum aðferðum áður en ákveðið væri að beita þeim. Framkvæmdastjóri Rastar hefur sagt að reynist aðferðin virka verði henni ekki beitt í Hvalfirði heldur á opnu hafsvæði þar sem haffræðilegar aðstæður leyfa. Hvalfjarðarsveit Kjósarhreppur Loftslagsmál Hafið Umhverfismál Vísindi Hafrannsóknastofnun Mest lesið Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Innlent Stal 73 rauðvínsflöskum og rúllaði burt á þríhjóli Erlent Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér Innlent Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Innlent „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Innlent Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ Innlent Hvalfjarðargöng opin á ný Innlent „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Innlent Líkamsárás í farþegaskipi Innlent Epstein-skjölin og Trump: Eitthvað virðist rotið í Danaveldi Erlent Fleiri fréttir Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Virknin minnkað þó áfram gjósi Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Líkamsárás í farþegaskipi „Kaldar kveðjur frá ESB“ og tilfinningaþrungin stund á Druslugöngu Hvalfjarðargöng opin á ný „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ „Ég held að það sé nú best að anda rólega“ Áhugi ungra stráka á Druslugöngunni kom skemmtilega á óvart Mögulegir Evróputollar á íslenskar vörur, lundastofn í rénun og Druslugangan Komst ekki heim frá Íran fyrr en mánuði eftir árásirnar Segir eðlilegast að strandveiðiheimildir verði fyrir utan alla potta Reyndist fjölmennt matarboð „þar sem gleðin var við völd“ Skógasafn vill Gunnfaxa en beðið svara eigenda Áfram gýs úr einum gíg „Það nægir ekki ESB að rústa eigin iðnaðarframleiðslu“ Vill bjóða borgarstjóra í vöfflukaffi eftir deilurnar Ósammála Náttúrufræðistofnun og segja veiðar á lunda forsvaranlegar Eldri borgarar í Vogum leiddu knattspyrnumenn inn á völlinn ESB leggur til tolla á Ísland: „Þetta er bara tillaga sem er á borðinu“ Uppsagnir sjómanna í Grindavík: „Hvenær er nóg, nóg?“ Vilja innlima Vesturbakkann og deilu um göngustíg lýkur með vöfflum Handtekinn vegna ólöglegs vopnaburðar Bilun í flugstjórn olli um tveggja tíma seinkun Mikið viðbragð vegna umferðarslyss Keyrt á íslenska stráka á Ólympíuhátíð Ekki þeir sömu og voru handteknir vegna fyrri þjófnaðarins Sjá meira
Rannsóknarfélagið Röst hefur sótt um leyfi til þess að dæla basískri lausn, útþynntum vítissóda eða natríumhýdroxíðs, út í Hvalfjörð í nokkra daga í sumar. Tilgangur tilraunarinnar er að kanna hvort að hægt sé að binda koltvísýring úr andrúmslofti jarðar í sjó án þess að hækka sýrustig sjávar. Losun manna á gróðurhúsalofttegundinni veldur nú súrnun sjávar sem takmarkar getu hafsins til þess að taka við meiri koltvísýringi. Hafið er langstærsti kolefnisviðtaki á jörðinni en áætlað er að það hafi til þessa tekið upp um fjórðung þess kolefnis sem menn hafa dælt út í andrúmsloftið og þannig komið í veg fyrir enn frekari hnattræna hlýnun en þegar er orðin. Íbúar og hagsmunaaðilar við fjörðinn hafa lýst yfir áhyggjum af hvaða áhrif tilraunin geti haft á umhverfi hans og lífríki. Hvalveiðifyrirtækið Hvalur hf. sendi meðal annars inn harðorða umsögn þar sem það hótaði því að krefjast lögbanns og ógildingar, og jafnvel leita skaðabóta, ef leyfi yrði veitt fyrir tilrauninni, að því er kom fram í frétt Ríkisútvarpsins um helgina. Hafrannsóknastofnun mælir hins vegar með að umsókn Rastar verði samþykkt. Rannsóknin sé ítarleg og vel hönnuð og geti skapað verðmæta þekkingu á virkni og áhrifum þess að bæta basa í sjó. Búast megi við að áhrif á umhverfi og vistkerfi verði takmörkuð, tímabundin og staðbundin. Ostrur helst viðkvæmar fyrir breytingum á sýrustigi Veiti utanríkisráðuneytið, sem fer með leyfisveitingar vegna rannsókna í sjó, leyfið hyggjast vísindamenn Rastar losa um 200.000 lítra af 4,5 prósent natríumhýdroxíð lausn út í sjóinn í norðausturhluta Hvalfjarðar frá bryggju Olíudreifingar við Miðsand. Heildarmagn vítissódans yrði að hámarki 30.000 lítrar. Í umsögn Hafró sem Hrönn Egilsdóttir, sviðsstjóri umhverfissviðs, skrifar undir, er bent á að útþynntur vítissódi geti haft skaðleg áhrif á lífríki sem sé misjafnlega viðkvæmt fyrir breytingum á sýrustigi. Því sé mikilvægt að ákvörðun um að nota efnið byggi á áhættu fyrir vistkerfið. Viðkvæmni lífríkisins á tilraunasvæðinu í Hvalfirði hefur ekki verið prófuð en Hafrannsóknastofnun segir að almennt skorti þekkingu á vistkerfi fjarðarins. Þær erlendu mælingar sem Röst lagði til grundvallar umsóknar sinnar bendi til þess að ostrur séu viðkvæmastar fyrir hækkun á sýrustig en að fiskar, krabbadýr og þörungar hafi sýnt talsvert meira þol fyrir áhrifum basans. Búst megi við einhverjum neikvæðum áhrifum af losun basalausnarinnar við og í grennd við losunarstaðinn, til dæmis á lirfur og krabbadýr en áhrifin yrðu staðbundin þar. „Þegar horft er til styrks [natríumhýdroxíðs] lausnar, stærð áhrifasvæðis, og fyrirliggjandi þekking[ar] á viðkvæmni lífríkis gagnvart breytingum á sýrustigi (pH) eða styrk[s] [natríumhýdroxíðs] má telja að áhætta sem felst í framkvæmd þessara rannsókna fyrir sjávarlífverur og vistkerfi sé lítil,“ segir í umsögn Hafró. Tilraun Rastar verður gerð við austurhluta bryggju Olíudreifingar innarlega í Hvalfirði.Röst Hjálpar til við upplýstar ákvarðanir um aðra starfsemi og framkvæmdir Á meðal þess sem gagnrýnendur tilraunarinnar hafa sett út á er að Hafrannsóknastofnun hafi fengið greitt frá Röst til þess að gera rannsóknir á grunnástandi sjávar í Hvalfirði. Þá situr starfsmaður Hafró í ráðgjafaráði Rastar sem innlendir og erlendir fræðimenn eiga einnig sæti í en hann er ekki sagður hafa tekið þátt í gerð umsagnarinnar. Hafró segir í umsögn sinni að stofnunin hafi metið það svo að sú þekking sem skapaðist í slíkum grunnrannsóknaverkefnum nýttist henni og öðrum við að meta áhrif ýmiss konar starfsemi og framkvæmda í firðinum. Almennt vanti þekkingu á vistkerfi Hvalfjarðar en mikill áhugi sé að því að nýta hann til margskonar starfsemi. „Gögnin geta þannig bætt ráðgjöf stofnunarinnar sem miðar að því að teknar séu upplýstar ákvarðanir um starfsemi og framkvæmdir með það að markmiði að nýting sé sjálfbær,“ segir í umsögninni. Ekki verið sýnt fram á virknina til kolefnisförgunar ennþá Leitaði Hafró sérfræðiálits Helen Findley, prófessors við Sjávarrannsóknastofnunina í Plymouth á Englandi, sem hefur ekki tengsl við rannsóknina. Hún er sögð sérfróð um áhrif súrnunar sjávar og annarra umhverfisbreytinga á lífríki. Hafró byggði umsögn sína að hluta á áliti Findley. Findley mat vísindalegt gildi rannsóknar Rastar hátt. Til þess að sýna fram á að sú kolefnisbindingaraðferð sem Röst vill rannsaka virki og tryggja að hún hafi engin eða takmörkuð neikvæð umhverfisáhrif þurfi að gera tilraunir á vettvangi. Þá taldi hún að tilraunin sjálf veitti dýrmætar upplýsingar um hugsanleg langtímaáhrif þess að bæta basa í sjó. Þó væru engar vísbendingar um að skammtímatilraunin sem ætti að gera í Hvalfirði leiddi til langtímabreytinga á vistkerfinu. Hafró taldi að engin aðferði til að fanga eða farga kolefni í sjó væri nægilega vel þekkt hvað varðaði virkni eða umhverfisáhrif til þess að hægt væri að réttlæta nýtingu hennar á stórum eða smáum skala. Mikil óvissa væri um hvort slíkar aðferðir virkuðu og hver umhverfisáhrif þeirra gætu verið. Mikilvægt væri að gera öflugar og vel hannaðar rannsóknir á slíkum aðferðum áður en ákveðið væri að beita þeim. Framkvæmdastjóri Rastar hefur sagt að reynist aðferðin virka verði henni ekki beitt í Hvalfirði heldur á opnu hafsvæði þar sem haffræðilegar aðstæður leyfa.
Hvalfjarðarsveit Kjósarhreppur Loftslagsmál Hafið Umhverfismál Vísindi Hafrannsóknastofnun Mest lesið Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Innlent Stal 73 rauðvínsflöskum og rúllaði burt á þríhjóli Erlent Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér Innlent Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Innlent „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Innlent Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ Innlent Hvalfjarðargöng opin á ný Innlent „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Innlent Líkamsárás í farþegaskipi Innlent Epstein-skjölin og Trump: Eitthvað virðist rotið í Danaveldi Erlent Fleiri fréttir Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Virknin minnkað þó áfram gjósi Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Líkamsárás í farþegaskipi „Kaldar kveðjur frá ESB“ og tilfinningaþrungin stund á Druslugöngu Hvalfjarðargöng opin á ný „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ „Ég held að það sé nú best að anda rólega“ Áhugi ungra stráka á Druslugöngunni kom skemmtilega á óvart Mögulegir Evróputollar á íslenskar vörur, lundastofn í rénun og Druslugangan Komst ekki heim frá Íran fyrr en mánuði eftir árásirnar Segir eðlilegast að strandveiðiheimildir verði fyrir utan alla potta Reyndist fjölmennt matarboð „þar sem gleðin var við völd“ Skógasafn vill Gunnfaxa en beðið svara eigenda Áfram gýs úr einum gíg „Það nægir ekki ESB að rústa eigin iðnaðarframleiðslu“ Vill bjóða borgarstjóra í vöfflukaffi eftir deilurnar Ósammála Náttúrufræðistofnun og segja veiðar á lunda forsvaranlegar Eldri borgarar í Vogum leiddu knattspyrnumenn inn á völlinn ESB leggur til tolla á Ísland: „Þetta er bara tillaga sem er á borðinu“ Uppsagnir sjómanna í Grindavík: „Hvenær er nóg, nóg?“ Vilja innlima Vesturbakkann og deilu um göngustíg lýkur með vöfflum Handtekinn vegna ólöglegs vopnaburðar Bilun í flugstjórn olli um tveggja tíma seinkun Mikið viðbragð vegna umferðarslyss Keyrt á íslenska stráka á Ólympíuhátíð Ekki þeir sömu og voru handteknir vegna fyrri þjófnaðarins Sjá meira