Upp­gjör milli Hvíta hússins og dóm­stóla í vændum

Frá því hann tók við völdum fyrir þremur vikum síðan hefur ríkisstjórn Trumps gripið til aragrúa aðgerða sem lagaleg óvissa ríkir um. Hann hefur skrifað undir fjölmargar forsetatilskipanir og dómarar hafa nokkrum sinnum gripið fram fyrir hendurnar á honum og stöðvað framfylgd skipananna tímabundið á meðan þær eiga að vera teknar til skoðunar.

Aðgerðir Trumps í upphafi kjörtímabilsins ríma mjög við hið umdeilda plagg sem kallast Project 2025, sem er í einföldu máli sagt áherslulisti og leiðarvísir um það að rífa niður stjórnsýslu- og embættismannakerfi Bandaríkjanna og endurbyggja það með íhaldssamara ívafi og á á þann veg svo vald forsetaembættisins væri aukið.

Sjá einnig: Einn höfunda Project 2025 aftur háttsettur í Hvíta húsinu

Bandamenn Trumps, eins og Elon Musk, auðugasti maður heims, og JD Vance, varaforseti, hafa lagt til að ríkisstjórnin hunsi úrskurði dómara sem þeir séu ósáttir við. Vance hefur til að mynda haldið því fram að dómarar megi ekki takmarka framkvæmdavaldið, sem er ekki rétt hjá honum.

Sérfræðingar eru þegar farnir að lýsa ástandi sem stjórnarskrárkrísu.

Mörg málaferli yfirstandandi

John J. McConnell Jr., áðurnefndur dómari, lýsti því yfir í gær að ríkisstjórnin hefði ekki orðið við skýrri skipun hans frá 29. janúar síðastliðnum, þó hún hafi verið „skýr og ótvíræð“. Hann segir ekkert standa í vegi þess að verða við skipuninni.

Strax í kjölfar þess að dómarinn lýsti vanþóknun sinni yfir áfrýjaði Hvíta húsið úrskurði hans frá 29. janúar til æðra dómstigs.

Annar dómari komst í gær að þeirri niðurstöðu að brottrekstur Trumps á yfirmanni ríkisstofnunar sem hefur meðal annars það verkefni að vernda uppljóstrara innan stjórnsýslu Bandaríkjanna, væri mögulega ólöglegur. Sá maður heitir Hampton Dellinger og hefur hann höfðað mál gegn ríkisstjórninni á þeim grunni að það fari gegn lögum að reka hann.

Hann segir lögin skýr um að forsetar geti ekki rekið hann án ástæðu. Hann þurfi að hafa verið sakaður um vanhæfi eða brot í starfi.

Dellinger var í raun ráðinn af öldungadeild Bandaríkjaþings til fimm ára en Trump rak einnig í gær yfirmann siðferðisskrifstofu Bandaríkjanna, sem var einnig ráðinn af öldungadeildinni í fyrra og til fimm ára, eins og fram kemur í frétt AP fréttaveitunnar.

Dómarar hafa einnig stöðvað tilraunir Trumps til að binda enda á það að börn sem fæðast í Bandaríkjunum fái ríkisborgararétt, sem bundið er í stjórnarskrá Bandaríkjanna og tímabundið starfslokatilboð hans til opinberra starfsmanna.

Þá er búið að höfða mál gegn fjölmörgum öðrum skipunum og aðgerðum Trumps og bandamanna hans.

Í raun hefur ríkisstjórn Trumps komið illa út úr langflestum af þeim úrskurðum sem hafa verið gefnir út vegna aðgerða hans undanfarnar þrjár vikur. 

Einn dómari, sem skipaður var af Ronald Reagan, skrifaði um viðleitni Trumps til að binda enda á það að börn sem fæðist í Bandaríkjunum fái ríkisborgararétt, að svo virtist sem forsetinn bæri enga virðingu fyrir lögunum. Þau væru eitthvað til að sneiða hjá, ef þau væru í vegi pólitísks- eða einkahags hans.

Kerfið ekki hannað fyrir þennan hraða

Líklegt er að mörg þessara mála muni að endingu rata á borð Hæstaréttar Bandaríkjanna. Þar eru sex af níu dómurum skipaðir af forseta úr Repúblikanaflokknum og þar af þrír af Trump sjálfum.

Fyrsta málið sem líklegt þykir að endi hjá Hæstarétti snýr að ríkisborgararétti barna sem fæðast í Bandaríkjunum. Tilraunir forsetans til að stöðva fjárútlát sem þingið hefur þegar samþykkt og að leggja niður stofnun um þróunaraðstoð Bandaríkjanna, sem var stofnuð af þinginu, mun samkvæmt AP líklega einnig fara fyrir Hæstarétt.

Repúblikanar, sem eru í meirihluta í báðum deildum þingsins, hafa sýnt lítinn sem engan vilja til að standa í hárinu á Trump og standa vörð um skiptingu valds í Bandaríkjunum.

Í samtali við New York Times segja nokkrir lagaprófessorar að stjórnarskrárkrísa hafi myndast í bandaríkjunum. Trump hafi gripið til svo umfangsmikilla aðgerða sem virðist fara gegn stjórnarskrá Bandaríkjanna og annarra aðgerða sem gætu verið ólöglegar að annað eins hafi aldrei sést.

Þessi sérfræðingar segja að flóð tilskipana frá Hvíta húsinu marki tilraunir til að breyta valdi forsetaembættisins. Umfangið sé svo mikið að því sé greinilega ætlað að koma í veg fyrir mikla umræðu og vandlega íhugun af höndum dómara. Kerfið sé ekki hannað fyrir þennan hraða.

Í mörgum tilfellum gæti skaðinn þegar verið skeður þegar niðurstaða liggur loksins fyrir.