Starfa stjórnmálamenn ekki í þágu almennings?: Um „blaðamannablaður“ og „óvandaða falsfréttamiðla“ Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 31. janúar 2025 15:03 Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Sigríður Dögg Auðunsdóttir Flokkur fólksins Mest lesið Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttinda krísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun 50 þúsund nýir íbúar – Hvernig tryggjum við samheldni? Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í fyrsta sæti í Kópavogi Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að setjast í fyrsta sinn á skólabekk Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ferðalag úr fangelsi hugans Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hraðahindranir fyrir strætó Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun Íslenzkir sambandsríkissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Garðurinn okkar fyllist af illgresi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Nýtt landsframlag – og hvað svo? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Fágætir dýrgripir í Vestmannaeyjum Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar Skoðun Gervigreind er ekki sannleiksvél – en við getum gert svörin traustari Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Er einnig von á góðakstri Strætó í ár? Stefán Hrafn Jónsson skrifar Sjá meira
Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar
Skoðun Gervigreind er ekki sannleiksvél – en við getum gert svörin traustari Sigvaldi Einarsson skrifar