Um eflingu rannsóknainnviða ferðaþjónustunnar Gunnar Þór Jóhannesson, Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, Magnús Haukur Ásgeirsson og Edward H. Huijbens skrifa 4. janúar 2025 10:01 Fyrir um það bil 15 árum, vorið 2010, vakti birting á tölum um rannsóknarfé ferðaþjónustunnar nokkra athygli. Í ljós kom að ferðaþjónusta fékk 0,5% af heildarfjármagni sem ríkið varði til rannsóknarstarfs helstu atvinnuvega á árinu 2007. Ljóst var að rannsóknarþörf sjávarútvegs og landbúnaðar, iðnaðar og orkugeirans var viðurkennd en framlag til rannsókna í þessum greinum var um 12,6 milljarðar árið 2007 sem eru tæpir 30 milljarðar á núvirði. Sama ár voru lagðar tæpar 70 milljónir til rannsókna í ferðaþjónustu sem samsvara um 165 milljónum í dag. Síðan 2010 hefur ferðaþjónusta sprungið út og koma nú um ferfalt fleiri ferðamenn til landsins en þá. Ferðaþjónusta hefur mikil áhrif á umhverfi, samfélag og hagkerfi, jákvæð og neikvæð. Hún er sem dæmi mannaflsfrekasta atvinnugrein landsins og stendur fyrir tæpum 9% af vergri þjóðarframleiðslu. Í ljósi þessarar margföldunar í gestakomum og hraða vaxtar greinarinnar mætti ætla að bætt hafi verið úr þessu mikla misræmi framlaga til rannsókna til grunnatvinnuvega þjóðarinnar á síðustu 14 árum. En það er ekki svo. Fjárframlög til rannsókna á sviði ferðamála eru hverfandi samanborið við til að mynda sjávarútveg og landbúnað eða um það bil 300 milljónir sem eru fyrst og fremst bundin tilteknum verkefnum. Þar með talið er framlag ríkisins til Rannsóknamiðstöðvar ferðamála, rannsóknaáætlunar Ferðamálastofu og rannsókna í háskólum. Ítrekað hefur verið kallað eftir auknu fjármagni til eflingar rannsókna á sviði ferðamála og rannsóknarinnviða. Til að mynda skoraði stjórn Rannsóknamiðstöðvar ferðamála (RMF) á stjórnvöld árið 2020 að efla rannsóknir á sviði ferðamála til að tryggja mætti sjálfbæra nýtingu þeirra viðkvæmu auðlinda sem ferðaþjónusta byggir á og auka verðmætasköpun í greininni. Í vinnu við Ferðamálastefnu og aðgerðaáætlun til 2030 var einnig skýrt ákall eftir auknum rannsóknum og markvissri gagnasöfnun af hálfu ólíkra hagsmunaaðila. Ný skýrsla OECD um ferðaþjónustu styður þessa áherslu en í henni er mikilvægi upplýstrar ákvörðunartöku á sviði ferðaþjónustu skýrt ítrekuð og hún sögð forsenda aukinnar sjálfbærni greinarinnar. Það þýðir með öðrum orðum að ef við, sem þjóð, ætlum að stýra vexti og móta uppbyggingu greinarinnar þannig að hún skili velsæld til samfélaga í víðtækum skilningi er fjárfesting í rannsóknum ekki bara skynsöm heldur nauðsynleg. Í ljósi þess að sjálfbær þróun ferðaþjónustu er leiðarljós téðrar Ferðamálastefnu til 2030 sem samþykkt var á Alþingi í júní sl. er afar ánægjulegt að samkvæmt henni skal stefnt að framlag til rannsókna á ferðamálum verði 1% af virðisauka greinarinnar sem myndi þýða um 3 milljarða hækkun á fjárframlögum til rannsókna í ferðamálum. Áætlunin gerir ráð fyrir að auknar fjárveitingar til rannsókna verði nýttar til að styðja við verkefni sem miða að því að bæta upplifun ferðamanna, vernda náttúru og auka verðmætasköpun og efla samkeppnishæfni. Það er mikilvægt að hafa í huga að þegar talað er um meiri rannsóknir er átt við grunnrannsóknir jafnt sem verkefnamiðaðar rannsóknir. Grunnrannsóknir eru fyrst og fremst framkvæmdar til að afla nýrrar þekkingar, án skírskotunar í sértæk verkefni. Þær veita nauðsynlegan grunn fyrir ólíka aðila greinarinnar og auka skilning á því margbrotna fyrirbæri sem ferðaþjónusta og ferðamennska er. Verkefnamiðaðar rannsóknir snúa frekar að því að leysa ákveðin og sértæk vandamál m.a. til að halda utan um tölfræði sem snýr að fjölda eða eyðslu ferðamanna, vakta áhrif ferðamennsku á umhverfi og náttúru eða vinna að því að auka gæði og fagmennsku í greininni svo dæmi séu tekin. Nýlega samþykkt fjárlög gefa ekki tilefni til bjarstýni um að þetta markmið náist í náinni framtíð. Framlög til rannsókna í ferðamálum standa í stað og þegar við bætist niðurskurður til helstu rannsóknasjóða sem standa fræðifólki til boða til að fjármagna rannsóknir virðist ljóst að skilningur alþingisfólks á sjálfbærni og mikilvægi rannsókna á ferðmálum er afar takmarkaður. Ferðaþjónustulandið Ísland stendur frammi fyrir margvíslegum og flóknum áskorunum til framtíðar. Þar gegnir öflugt rannsóknarstarf, hvort heldur sem snýr að grunnrannsóknum eða verkefnamiðuðum, lykilhlutverki sem forsenda upplýstra ákvarðana og stefnumótunar í uppbyggingu og stjórnun ferðaþjónustu sem og til nýsköpunar og aukinnar framlegðar í rekstri. Aðgengi að fjármagni til rannsókna og markviss uppbygging rannsóknainnviða er grunnforsenda þekkingarsköpunar en ljóst er, á nýsamþykktum fjárlögum, að framlög hins opinbera eru hvorki í samræmi við vægi greinarinnar í hagkerfinu né áhrifa ferðaþjónustu á samfélag og náttúru. Við skorum á þá ríkisstjórn sem nú er að taka við völdum að fylgja stefnu þeirri sem Alþingi hefur samþykkt og gera bragarbót á fjármögnun rannsókna, svo rannsakendur geti lagt sitt á vogarskálarnar í þekkingarsköpun og velsæld fyrir íslenska ferðaþjónustu. Höfundar hafa öll stundað rannsóknir á ferðamálum um árabil. Gunnar Þór Jóhannesson, prófessor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsóknamiðstöðvar ferðamála. Magnús Haukur Ásgeirsson, aðjúnkt í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Edward H. Huijbens, prófessor í menningarlandfræði við Wageningen háskóla, Hollandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ferðamennska á Íslandi Fjárlagafrumvarp 2025 Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Fyrir um það bil 15 árum, vorið 2010, vakti birting á tölum um rannsóknarfé ferðaþjónustunnar nokkra athygli. Í ljós kom að ferðaþjónusta fékk 0,5% af heildarfjármagni sem ríkið varði til rannsóknarstarfs helstu atvinnuvega á árinu 2007. Ljóst var að rannsóknarþörf sjávarútvegs og landbúnaðar, iðnaðar og orkugeirans var viðurkennd en framlag til rannsókna í þessum greinum var um 12,6 milljarðar árið 2007 sem eru tæpir 30 milljarðar á núvirði. Sama ár voru lagðar tæpar 70 milljónir til rannsókna í ferðaþjónustu sem samsvara um 165 milljónum í dag. Síðan 2010 hefur ferðaþjónusta sprungið út og koma nú um ferfalt fleiri ferðamenn til landsins en þá. Ferðaþjónusta hefur mikil áhrif á umhverfi, samfélag og hagkerfi, jákvæð og neikvæð. Hún er sem dæmi mannaflsfrekasta atvinnugrein landsins og stendur fyrir tæpum 9% af vergri þjóðarframleiðslu. Í ljósi þessarar margföldunar í gestakomum og hraða vaxtar greinarinnar mætti ætla að bætt hafi verið úr þessu mikla misræmi framlaga til rannsókna til grunnatvinnuvega þjóðarinnar á síðustu 14 árum. En það er ekki svo. Fjárframlög til rannsókna á sviði ferðamála eru hverfandi samanborið við til að mynda sjávarútveg og landbúnað eða um það bil 300 milljónir sem eru fyrst og fremst bundin tilteknum verkefnum. Þar með talið er framlag ríkisins til Rannsóknamiðstöðvar ferðamála, rannsóknaáætlunar Ferðamálastofu og rannsókna í háskólum. Ítrekað hefur verið kallað eftir auknu fjármagni til eflingar rannsókna á sviði ferðamála og rannsóknarinnviða. Til að mynda skoraði stjórn Rannsóknamiðstöðvar ferðamála (RMF) á stjórnvöld árið 2020 að efla rannsóknir á sviði ferðamála til að tryggja mætti sjálfbæra nýtingu þeirra viðkvæmu auðlinda sem ferðaþjónusta byggir á og auka verðmætasköpun í greininni. Í vinnu við Ferðamálastefnu og aðgerðaáætlun til 2030 var einnig skýrt ákall eftir auknum rannsóknum og markvissri gagnasöfnun af hálfu ólíkra hagsmunaaðila. Ný skýrsla OECD um ferðaþjónustu styður þessa áherslu en í henni er mikilvægi upplýstrar ákvörðunartöku á sviði ferðaþjónustu skýrt ítrekuð og hún sögð forsenda aukinnar sjálfbærni greinarinnar. Það þýðir með öðrum orðum að ef við, sem þjóð, ætlum að stýra vexti og móta uppbyggingu greinarinnar þannig að hún skili velsæld til samfélaga í víðtækum skilningi er fjárfesting í rannsóknum ekki bara skynsöm heldur nauðsynleg. Í ljósi þess að sjálfbær þróun ferðaþjónustu er leiðarljós téðrar Ferðamálastefnu til 2030 sem samþykkt var á Alþingi í júní sl. er afar ánægjulegt að samkvæmt henni skal stefnt að framlag til rannsókna á ferðamálum verði 1% af virðisauka greinarinnar sem myndi þýða um 3 milljarða hækkun á fjárframlögum til rannsókna í ferðamálum. Áætlunin gerir ráð fyrir að auknar fjárveitingar til rannsókna verði nýttar til að styðja við verkefni sem miða að því að bæta upplifun ferðamanna, vernda náttúru og auka verðmætasköpun og efla samkeppnishæfni. Það er mikilvægt að hafa í huga að þegar talað er um meiri rannsóknir er átt við grunnrannsóknir jafnt sem verkefnamiðaðar rannsóknir. Grunnrannsóknir eru fyrst og fremst framkvæmdar til að afla nýrrar þekkingar, án skírskotunar í sértæk verkefni. Þær veita nauðsynlegan grunn fyrir ólíka aðila greinarinnar og auka skilning á því margbrotna fyrirbæri sem ferðaþjónusta og ferðamennska er. Verkefnamiðaðar rannsóknir snúa frekar að því að leysa ákveðin og sértæk vandamál m.a. til að halda utan um tölfræði sem snýr að fjölda eða eyðslu ferðamanna, vakta áhrif ferðamennsku á umhverfi og náttúru eða vinna að því að auka gæði og fagmennsku í greininni svo dæmi séu tekin. Nýlega samþykkt fjárlög gefa ekki tilefni til bjarstýni um að þetta markmið náist í náinni framtíð. Framlög til rannsókna í ferðamálum standa í stað og þegar við bætist niðurskurður til helstu rannsóknasjóða sem standa fræðifólki til boða til að fjármagna rannsóknir virðist ljóst að skilningur alþingisfólks á sjálfbærni og mikilvægi rannsókna á ferðmálum er afar takmarkaður. Ferðaþjónustulandið Ísland stendur frammi fyrir margvíslegum og flóknum áskorunum til framtíðar. Þar gegnir öflugt rannsóknarstarf, hvort heldur sem snýr að grunnrannsóknum eða verkefnamiðuðum, lykilhlutverki sem forsenda upplýstra ákvarðana og stefnumótunar í uppbyggingu og stjórnun ferðaþjónustu sem og til nýsköpunar og aukinnar framlegðar í rekstri. Aðgengi að fjármagni til rannsókna og markviss uppbygging rannsóknainnviða er grunnforsenda þekkingarsköpunar en ljóst er, á nýsamþykktum fjárlögum, að framlög hins opinbera eru hvorki í samræmi við vægi greinarinnar í hagkerfinu né áhrifa ferðaþjónustu á samfélag og náttúru. Við skorum á þá ríkisstjórn sem nú er að taka við völdum að fylgja stefnu þeirri sem Alþingi hefur samþykkt og gera bragarbót á fjármögnun rannsókna, svo rannsakendur geti lagt sitt á vogarskálarnar í þekkingarsköpun og velsæld fyrir íslenska ferðaþjónustu. Höfundar hafa öll stundað rannsóknir á ferðamálum um árabil. Gunnar Þór Jóhannesson, prófessor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Guðrún Þóra Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsóknamiðstöðvar ferðamála. Magnús Haukur Ásgeirsson, aðjúnkt í ferðamálafræði við Háskóla Íslands. Edward H. Huijbens, prófessor í menningarlandfræði við Wageningen háskóla, Hollandi.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun