Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 3. desember 2024 09:02 Nú stendur yfir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Að slíks átaks sé þörf í velmegandi og upplýstu samfélagi á borð við okkar er dapurleg staðreynd. Baráttumál í áratugi Í áranna rás hefur þurft að berjast af alefli fyrir breytingum á lögum, almenningsáliti og orðræðu í tengslum við kynferðisbrot og kynbundið ofbeldi. Þessa baráttu má að miklu leyti þakka atorkusömum og hugrökkum konum sem þorðu að synda gegn straumnum. Slíkir eldhugar hafa verið okkur hinum fyrirmynd og kveikt umræðu sem breytt hefur samfélögum. Það má nefna ýmis atriði til marks um árangur þessarar baráttu hér á landi; kynferðisleg áreitni er loks litin það alvarlegum augum að varði við lög, litið er á vændi sem ofbeldi, fjarlægja má ofbeldismenn af heimilum og ofbeldi gegn börnum verður ekki þögguninni að bráð eins og tíðkaðist í okkar litla samfélagi á árum áður. 16 daga átakið nú er sprottið af svipaðri rót og að frumkvæði Sameinuðu þjóðanna, enda fjöldi félagasamtaka, sem berst fyrir afnámi kynbundins ofbeldis, með formleg tengsl við þá mikilvægu alþjóðlegu stofnun. Best geymda leyndarmálið Það eru liðin 35 ár frá því að Guðrún heitin Jónsdóttir hóf að vekja athygli samfélagsins á alvarlegum afleiðingum ofbeldis sem börn verða fyrir af hendi náins fjölskyldumeðlims, oftast fjölskylduföður. Hún hafði stofnað sjálfshjálparhópa í krafti þekkingar sinnar og menntunar, með það að markmiði að gefa brotaþolum sifjaspella rödd. Í hópana söfnuðust konur sem höfðu þurft að þola slíkt ofbeldi í barnæsku en líka mæður stúlkna sem höfðu orðið fyrir ofbeldi af hálfu heimilisföður. Árið 1989 ákvað sjónvarpið, fyrir hvatningu Guðrúnar, að framleiða sjónvarpsþætti um sifjaspell og afleiðingar kynferðisofbeldis gegn börnum. Það kom í minn hlut að stýra gerð þáttanna og er yfirskrift þessarar greinar sótt í heiti fyrri þáttarins, en sá síðari nefndist „Sifjaspell; best geymda leyndarmál samfélagsins“. Þar komu brotaþolar fram og lýstu alvarlegum afleiðingum ofbeldisins sem þær máttu þola í æsku. Það hafði ekki gerst áður að í þessum áhrifamikla miðli væri opnað á jafn viðkvæma umræðu tengda börnum og kynferðisofbeldi. Viðbrögðin voru tvenns konar, annars vegar að svona mál væru best geymd í þagnargildi, en hins vegar heyrðust háværar raddir þeirra sem þökkuðu fyrir að umræðan skyldi opnuð. Sjálfri er mér minnisstæðast hugrekki kvennanna sem sögðu frá sárri reynslu sinni í þeirri trú að þeirra sögur gætu forðað öðrum frá samskonar ofbeldi. Síðar var það kallað að skila skömminni. Kona drepin á 10 mínútna fresti Umræðan hefur haldið áfram og hún hefur magnast með árunum. Hún hefur afhjúpað ólýsanlega grimmd, sem konur og stúlkur verða fyrir um heim allan, líka hér á Íslandi. Yfirskrift 16 daga átaksins, sem nú stendur yfir, er „Kona drepin á 10 mínútna fresti“. Vissulega er tíðni glæpa af þessu tagi ólík milli heimshluta, en hvergi óþekkt, og því mikilvægt að ákallið heyrist um allan heim. Ekkert samfélag getur sætt sig við að konur og stúlkur séu myrtar vegna kyns síns og úreltra viðmiða um hlutverk kynjanna. Velmegandi samfélag á borð við okkar getur ekki annað en látið sig þessa baráttu varða og þó brennipunktur átaksins varði konur og stúlkur þá skulum við hafa í huga að hún á einnig við alla þá kynsegin einstaklinga, kvár og stálp, sem eiga á hættu sömu viðhorf og sama ofbeldi. Átakinu er ætlað að hvetja stjórnvöld um allan heim til að gangast við ábyrgð sinni á því að ofbeldinu linni. Það geta stjórnvöld gert með því að viðurkenna að ótímabær dauðsföll kvenna og stúlkna kunni að vera af völdum ofbeldis af hálfu fjölskyldumeðlims eða náins ættingja. Aðeins þannig verða til áreiðanlegar upplýsingar og tölfræði sem sýnt getur fram á umfang ofbeldisins. Enn skortir tilfinnanlega meðvitund og vilja til að safna þessum upplýsingum og láta þær af hendi við stofnanir Sameinuðu þjóðanna. Von okkar er sú ákallið nái að vekja stjórnvöld um allan heim og samfélagið allt til meðvitundar um þá sameiginlegu skyldu okkar að uppræta kynbundið ofbeldi. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Halldórsdóttir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Mest lesið Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Nú stendur yfir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Að slíks átaks sé þörf í velmegandi og upplýstu samfélagi á borð við okkar er dapurleg staðreynd. Baráttumál í áratugi Í áranna rás hefur þurft að berjast af alefli fyrir breytingum á lögum, almenningsáliti og orðræðu í tengslum við kynferðisbrot og kynbundið ofbeldi. Þessa baráttu má að miklu leyti þakka atorkusömum og hugrökkum konum sem þorðu að synda gegn straumnum. Slíkir eldhugar hafa verið okkur hinum fyrirmynd og kveikt umræðu sem breytt hefur samfélögum. Það má nefna ýmis atriði til marks um árangur þessarar baráttu hér á landi; kynferðisleg áreitni er loks litin það alvarlegum augum að varði við lög, litið er á vændi sem ofbeldi, fjarlægja má ofbeldismenn af heimilum og ofbeldi gegn börnum verður ekki þögguninni að bráð eins og tíðkaðist í okkar litla samfélagi á árum áður. 16 daga átakið nú er sprottið af svipaðri rót og að frumkvæði Sameinuðu þjóðanna, enda fjöldi félagasamtaka, sem berst fyrir afnámi kynbundins ofbeldis, með formleg tengsl við þá mikilvægu alþjóðlegu stofnun. Best geymda leyndarmálið Það eru liðin 35 ár frá því að Guðrún heitin Jónsdóttir hóf að vekja athygli samfélagsins á alvarlegum afleiðingum ofbeldis sem börn verða fyrir af hendi náins fjölskyldumeðlims, oftast fjölskylduföður. Hún hafði stofnað sjálfshjálparhópa í krafti þekkingar sinnar og menntunar, með það að markmiði að gefa brotaþolum sifjaspella rödd. Í hópana söfnuðust konur sem höfðu þurft að þola slíkt ofbeldi í barnæsku en líka mæður stúlkna sem höfðu orðið fyrir ofbeldi af hálfu heimilisföður. Árið 1989 ákvað sjónvarpið, fyrir hvatningu Guðrúnar, að framleiða sjónvarpsþætti um sifjaspell og afleiðingar kynferðisofbeldis gegn börnum. Það kom í minn hlut að stýra gerð þáttanna og er yfirskrift þessarar greinar sótt í heiti fyrri þáttarins, en sá síðari nefndist „Sifjaspell; best geymda leyndarmál samfélagsins“. Þar komu brotaþolar fram og lýstu alvarlegum afleiðingum ofbeldisins sem þær máttu þola í æsku. Það hafði ekki gerst áður að í þessum áhrifamikla miðli væri opnað á jafn viðkvæma umræðu tengda börnum og kynferðisofbeldi. Viðbrögðin voru tvenns konar, annars vegar að svona mál væru best geymd í þagnargildi, en hins vegar heyrðust háværar raddir þeirra sem þökkuðu fyrir að umræðan skyldi opnuð. Sjálfri er mér minnisstæðast hugrekki kvennanna sem sögðu frá sárri reynslu sinni í þeirri trú að þeirra sögur gætu forðað öðrum frá samskonar ofbeldi. Síðar var það kallað að skila skömminni. Kona drepin á 10 mínútna fresti Umræðan hefur haldið áfram og hún hefur magnast með árunum. Hún hefur afhjúpað ólýsanlega grimmd, sem konur og stúlkur verða fyrir um heim allan, líka hér á Íslandi. Yfirskrift 16 daga átaksins, sem nú stendur yfir, er „Kona drepin á 10 mínútna fresti“. Vissulega er tíðni glæpa af þessu tagi ólík milli heimshluta, en hvergi óþekkt, og því mikilvægt að ákallið heyrist um allan heim. Ekkert samfélag getur sætt sig við að konur og stúlkur séu myrtar vegna kyns síns og úreltra viðmiða um hlutverk kynjanna. Velmegandi samfélag á borð við okkar getur ekki annað en látið sig þessa baráttu varða og þó brennipunktur átaksins varði konur og stúlkur þá skulum við hafa í huga að hún á einnig við alla þá kynsegin einstaklinga, kvár og stálp, sem eiga á hættu sömu viðhorf og sama ofbeldi. Átakinu er ætlað að hvetja stjórnvöld um allan heim til að gangast við ábyrgð sinni á því að ofbeldinu linni. Það geta stjórnvöld gert með því að viðurkenna að ótímabær dauðsföll kvenna og stúlkna kunni að vera af völdum ofbeldis af hálfu fjölskyldumeðlims eða náins ættingja. Aðeins þannig verða til áreiðanlegar upplýsingar og tölfræði sem sýnt getur fram á umfang ofbeldisins. Enn skortir tilfinnanlega meðvitund og vilja til að safna þessum upplýsingum og láta þær af hendi við stofnanir Sameinuðu þjóðanna. Von okkar er sú ákallið nái að vekja stjórnvöld um allan heim og samfélagið allt til meðvitundar um þá sameiginlegu skyldu okkar að uppræta kynbundið ofbeldi. Höfundur er formaður BHM.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar