Hafa stjórn á sínu fólki? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 22. október 2024 08:01 Ég skemmti mér vægast sagt vel yfir umræðum á Alþingi um störf þingsins á dögunum þar sem Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, gerði EES-samninginn að umtalsefni. Spurði hún Bjarna Benediktsson, forsætisráðherra og formann Sjálfstæðisflokksins, hvort hann hefði „ekki stjórn á sínu eigin fólki“ og hvatti hann til þess að „standa í lappirnar“ gagnvart röddum innan flokksins sem gagnrýndu samninginn. Formanni Viðreisnar virtist vera mikið niðri fyrir í umræðunni og sagðist hafa miklar áhyggjur af því hvert Sjálfstæðisflokkurinn stefndi í þessum efnum. Vildi Þorgerður meina að vaxandi gagnrýni á EES-samninginn innan flokksins þýddi að hann væri að snúa baki við alþjóðasamstarfi og koma þjóðinni í „torfkofana aftur.“ Þá fullyrti hún að samningurinn hefði fært okkur „mikla velsæld, betri lífskjör, aukna hagsæld.“ Mjög áhugavert er fyrir það fyrsta að Þorgerður telji sjálfsagt og eðlilegt að formaður stjórnmálaflokks eigi að stjórna því með hvaða hætti almennir flokksmenn hans tjái sig í þjóðfélagsumræðunni. Gerast sem sagt kaupin á eyrinni þannig innan Viðreisnar? Vert er að hafa í huga að þetta kemur úr sömu átt og alls tilefnislausar kvartanir yfir því að verið sé að þagga niður umræðu um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Vitanlega stendur einfaldlega upp á Þorgerði Katrínu að svara þeim sem gagnrýna EES-samninginn fyrst hún hefur slíkar áhyggjur í þeim efnum í stað þess að reyna að fá aðra til þess. Það væri bæði skemmtilegt og áhugavert ef hún legði í það. Það er alltaf gaman að svara slíkum skrifum rétt eins og skemmtilegum ræðum á Alþingi. Eins og þeim ræðum sem Þorgerðir flutti á dögunum og eru tilefni þessara skrifa. Hindrun í milliríkjaviðskiptum Hvað alþjóðasamstarf annars varðar er ljóst að ef aðild að EES-samningnum væri mælikvarði á það hvort ríki teldust hlynnt slíku samstarfi væru væntanlega langflest ríki heimsins andvíg því enda ekki aðilar að honum. Heimurinn telur þannig um 200 ríki og standa þar af um 160 ríki utan samningsins. Hvað Ísland varðar er það á meðal þeirra ríkja sem eiga í hvað mestu alþjóðlegu samstarfi óháð aðildinni að honum. Mjög langur vegur er vitanlega frá því að EES-samningurinn sé slíkur mælikvarði. Þvert á móti er samningurinn í vaxandi mæli hindrun þegar kemur að alþjóðasamstarfi og þá ekki sízt viðskiptum við önnur markaðssvæði sem miklu fremur eru markaðir til framtíðar. Á sama tíma heldur hnignun Evrópusambandsins áfram líkt og undanfarna áratugi samkvæmt skýrslum þess sjálfs. Ekki sízt vegna íþyngjandi regluverks. „Hlutdeild Evrópusambandsins í heimsbúskapnum hefur dregizt saman undanfarna þrjá áratugi þar sem staða þess á meðal stærstu hagkerfa heimsins hefur versnað hratt samhliða uppgangi asískra hagkerfa,“ segir til að mynda í skýrslu sem Enrico Letta, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, vann fyrir sambandið og gefin var út í apríl síðastliðnum. Efnahagslega hafi Evrópusambandið dregizt verulega aftur úr Bandaríkjunum. „Jafnvel þó asísk hagkerfi séu ekki tekin inn í myndina hefur innri markaður Evrópusambandsins einnig dregizt aftur úr Bandaríkjunum. Hagkerfin tvö voru svipuð að stærð árið 1993. Hins vegar jókst landsframleiðsla á mann um 60% í Bandaríkjunum á milli 1993-2022 en innan við 30% innan sambandsins,“ segir einnig í skýrslunni. Þó Bandaríkin séu mun fámennari en Evrópusambandið hefur þessi þróun haldið áfram. Hver er efnahagsávinningurinn? Með aðildinni að EES-samningnum höfum við Íslendingar hengt okkur á klafa hnignandi markaðar miðað við það sem er að gerast annars staðar. Evrópusambandið mun áfram skipta máli sem markaður en í sífellt minna mæli. Með öðrum orðum má ljóst vera að ef eitthvað er á leiðinni í torfkofana í þessum efnum er það sambandið og innri markaður þess með Ísland í farteskinu vegna aðilda landsins að EES-samningnum Vegna EES-samningsins er Ísland utan tollamúra Evrópusambandsins en hins vegar innan regluverksmúra þess. Formlega hafa íslenzk stjórnvöld fullt frelsi til þess að semja um fríverzlun við önnur ríki en í raun markar samningurinn svigrúmið í þeim efnum. Einkum vaxandi íþyngjandi regluverk frá sambandinu í gegnum hann sem gjarnan er hannað sem tæknilegar viðskiptahindranir til verndar framleiðslu innan þess. Hvað varðar fullyrðingu Þorgerðar um að EES-samningnum hafi fært okkur Íslendingum mikla velsæld, betri lífskjör og aukna hagsæld er raunin sú að ekkert er hægt að fullyrða í þeim efnum. Við vitum þannig einfaldlega ekki hver efnahagslegur ávinningur okkar af aðildinni að samningnum er vegna þess að það hefur í raun aldrei verið sýnt fram á hann eins og komið hefur til dæmis fram í gögnum frá stjórnvöldum. Farin hefur iðulega verið sú leið í þeim efnum að eigna EES-samningnum alla jákvæða efnahagsþróun hér á landi frá gildistöku hans þrátt fyrir að það sé „vandkvæðum bundið að greina á milli almennra áhrifa opnunar markaða og sértækra áhrifa EES-samningsins eða annarrar efnahagslegrar þróunar á þeim tíma sem EES-samningurinn hefur verið í gildi“ líkt og fram kom í svari forsætisráðuneytisins 2009 við þingfyrirspurn. Vilja ekki þurfa að verja EES Forystumenn Viðreisnar snúast iðulega til varnar þegar EES-samningurinn er gagnrýndur út frá sjónarhóli fullveldisins. Það er að segja að tímabært sé að skipta honum út fyrir víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa allajafna að semja um sín á milli í dag. Hafa má í huga í því sambandi að við höfum þegar skipt EES-samningnum út fyrir fríverzlunarsamning í tilfelli Bretlands án þess að neitt færi á hliðina. Með fríverzlunarsamningnum við Bretland voru viðskiptahagsmunir Íslands þvert á móti tryggðir með óbreyttum hætti á við EES-samninginn sem meira að segja Þorgerður gat ekki annað en viðurkennt þegar samningurinn lá fyrir. Hins vegar án þess að framselja í vaxandi mæli vald yfir íslenzkum málum til viðsemjandans og taka upp sífellt meira íþyngjandi regluverk frá honum eins og í tilfelli EES-samningsins. Mjög skiljanlegt er annars að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið vilji ógjarnan vera settir í þá stöðu að þurfa að eyða tíma sínum og orku í það að reyna að verja aðildina að EES-samningnum í stað þess að geta einbeitt sér alfarið að því markmiði sínu að við Íslendingar göngum í sambandið. Eðlilega vilja þeir geta treyst því að Ísland muni aldrei verða minna undir vald Evrópusambandsins sett en sem nemur samningnum. Markmiðið er ljóslega um leið að fá andstæðinga inngöngu Íslands í Evrópusambandið til þess að sjá um það að verja aðildina að EES-samningnum svo stuðningsmenn þess að gengið verði í sambandið geti einbeitt sér að því að gagnrýna hann á sínum forsendum. Það er að segja að ekki sé gengið nógu langt undir vald stofnana Evrópusambandsins með samningnum og fyrir vikið þurfi að fara alla leið í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Viðreisn Sjálfstæðisflokkurinn Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Sjá meira
Ég skemmti mér vægast sagt vel yfir umræðum á Alþingi um störf þingsins á dögunum þar sem Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, gerði EES-samninginn að umtalsefni. Spurði hún Bjarna Benediktsson, forsætisráðherra og formann Sjálfstæðisflokksins, hvort hann hefði „ekki stjórn á sínu eigin fólki“ og hvatti hann til þess að „standa í lappirnar“ gagnvart röddum innan flokksins sem gagnrýndu samninginn. Formanni Viðreisnar virtist vera mikið niðri fyrir í umræðunni og sagðist hafa miklar áhyggjur af því hvert Sjálfstæðisflokkurinn stefndi í þessum efnum. Vildi Þorgerður meina að vaxandi gagnrýni á EES-samninginn innan flokksins þýddi að hann væri að snúa baki við alþjóðasamstarfi og koma þjóðinni í „torfkofana aftur.“ Þá fullyrti hún að samningurinn hefði fært okkur „mikla velsæld, betri lífskjör, aukna hagsæld.“ Mjög áhugavert er fyrir það fyrsta að Þorgerður telji sjálfsagt og eðlilegt að formaður stjórnmálaflokks eigi að stjórna því með hvaða hætti almennir flokksmenn hans tjái sig í þjóðfélagsumræðunni. Gerast sem sagt kaupin á eyrinni þannig innan Viðreisnar? Vert er að hafa í huga að þetta kemur úr sömu átt og alls tilefnislausar kvartanir yfir því að verið sé að þagga niður umræðu um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Vitanlega stendur einfaldlega upp á Þorgerði Katrínu að svara þeim sem gagnrýna EES-samninginn fyrst hún hefur slíkar áhyggjur í þeim efnum í stað þess að reyna að fá aðra til þess. Það væri bæði skemmtilegt og áhugavert ef hún legði í það. Það er alltaf gaman að svara slíkum skrifum rétt eins og skemmtilegum ræðum á Alþingi. Eins og þeim ræðum sem Þorgerðir flutti á dögunum og eru tilefni þessara skrifa. Hindrun í milliríkjaviðskiptum Hvað alþjóðasamstarf annars varðar er ljóst að ef aðild að EES-samningnum væri mælikvarði á það hvort ríki teldust hlynnt slíku samstarfi væru væntanlega langflest ríki heimsins andvíg því enda ekki aðilar að honum. Heimurinn telur þannig um 200 ríki og standa þar af um 160 ríki utan samningsins. Hvað Ísland varðar er það á meðal þeirra ríkja sem eiga í hvað mestu alþjóðlegu samstarfi óháð aðildinni að honum. Mjög langur vegur er vitanlega frá því að EES-samningurinn sé slíkur mælikvarði. Þvert á móti er samningurinn í vaxandi mæli hindrun þegar kemur að alþjóðasamstarfi og þá ekki sízt viðskiptum við önnur markaðssvæði sem miklu fremur eru markaðir til framtíðar. Á sama tíma heldur hnignun Evrópusambandsins áfram líkt og undanfarna áratugi samkvæmt skýrslum þess sjálfs. Ekki sízt vegna íþyngjandi regluverks. „Hlutdeild Evrópusambandsins í heimsbúskapnum hefur dregizt saman undanfarna þrjá áratugi þar sem staða þess á meðal stærstu hagkerfa heimsins hefur versnað hratt samhliða uppgangi asískra hagkerfa,“ segir til að mynda í skýrslu sem Enrico Letta, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, vann fyrir sambandið og gefin var út í apríl síðastliðnum. Efnahagslega hafi Evrópusambandið dregizt verulega aftur úr Bandaríkjunum. „Jafnvel þó asísk hagkerfi séu ekki tekin inn í myndina hefur innri markaður Evrópusambandsins einnig dregizt aftur úr Bandaríkjunum. Hagkerfin tvö voru svipuð að stærð árið 1993. Hins vegar jókst landsframleiðsla á mann um 60% í Bandaríkjunum á milli 1993-2022 en innan við 30% innan sambandsins,“ segir einnig í skýrslunni. Þó Bandaríkin séu mun fámennari en Evrópusambandið hefur þessi þróun haldið áfram. Hver er efnahagsávinningurinn? Með aðildinni að EES-samningnum höfum við Íslendingar hengt okkur á klafa hnignandi markaðar miðað við það sem er að gerast annars staðar. Evrópusambandið mun áfram skipta máli sem markaður en í sífellt minna mæli. Með öðrum orðum má ljóst vera að ef eitthvað er á leiðinni í torfkofana í þessum efnum er það sambandið og innri markaður þess með Ísland í farteskinu vegna aðilda landsins að EES-samningnum Vegna EES-samningsins er Ísland utan tollamúra Evrópusambandsins en hins vegar innan regluverksmúra þess. Formlega hafa íslenzk stjórnvöld fullt frelsi til þess að semja um fríverzlun við önnur ríki en í raun markar samningurinn svigrúmið í þeim efnum. Einkum vaxandi íþyngjandi regluverk frá sambandinu í gegnum hann sem gjarnan er hannað sem tæknilegar viðskiptahindranir til verndar framleiðslu innan þess. Hvað varðar fullyrðingu Þorgerðar um að EES-samningnum hafi fært okkur Íslendingum mikla velsæld, betri lífskjör og aukna hagsæld er raunin sú að ekkert er hægt að fullyrða í þeim efnum. Við vitum þannig einfaldlega ekki hver efnahagslegur ávinningur okkar af aðildinni að samningnum er vegna þess að það hefur í raun aldrei verið sýnt fram á hann eins og komið hefur til dæmis fram í gögnum frá stjórnvöldum. Farin hefur iðulega verið sú leið í þeim efnum að eigna EES-samningnum alla jákvæða efnahagsþróun hér á landi frá gildistöku hans þrátt fyrir að það sé „vandkvæðum bundið að greina á milli almennra áhrifa opnunar markaða og sértækra áhrifa EES-samningsins eða annarrar efnahagslegrar þróunar á þeim tíma sem EES-samningurinn hefur verið í gildi“ líkt og fram kom í svari forsætisráðuneytisins 2009 við þingfyrirspurn. Vilja ekki þurfa að verja EES Forystumenn Viðreisnar snúast iðulega til varnar þegar EES-samningurinn er gagnrýndur út frá sjónarhóli fullveldisins. Það er að segja að tímabært sé að skipta honum út fyrir víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa allajafna að semja um sín á milli í dag. Hafa má í huga í því sambandi að við höfum þegar skipt EES-samningnum út fyrir fríverzlunarsamning í tilfelli Bretlands án þess að neitt færi á hliðina. Með fríverzlunarsamningnum við Bretland voru viðskiptahagsmunir Íslands þvert á móti tryggðir með óbreyttum hætti á við EES-samninginn sem meira að segja Þorgerður gat ekki annað en viðurkennt þegar samningurinn lá fyrir. Hins vegar án þess að framselja í vaxandi mæli vald yfir íslenzkum málum til viðsemjandans og taka upp sífellt meira íþyngjandi regluverk frá honum eins og í tilfelli EES-samningsins. Mjög skiljanlegt er annars að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið vilji ógjarnan vera settir í þá stöðu að þurfa að eyða tíma sínum og orku í það að reyna að verja aðildina að EES-samningnum í stað þess að geta einbeitt sér alfarið að því markmiði sínu að við Íslendingar göngum í sambandið. Eðlilega vilja þeir geta treyst því að Ísland muni aldrei verða minna undir vald Evrópusambandsins sett en sem nemur samningnum. Markmiðið er ljóslega um leið að fá andstæðinga inngöngu Íslands í Evrópusambandið til þess að sjá um það að verja aðildina að EES-samningnum svo stuðningsmenn þess að gengið verði í sambandið geti einbeitt sér að því að gagnrýna hann á sínum forsendum. Það er að segja að ekki sé gengið nógu langt undir vald stofnana Evrópusambandsins með samningnum og fyrir vikið þurfi að fara alla leið í þeim efnum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun