Húsnæðismarkaðurinn: Leiðin frá öryggi til græðgi Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 15. október 2024 15:00 Hér er lítil, stutt saga (en samt risastór) um þróun fasteignamarkaðarins hér á landi frá aldamótum. Saga um markaðsöfl sem sleppt var lausum inn á fasteignamarkaðinn, skref fyrir skref, og hvernig markaðurinn hefur síðan verið bæði lagfærður og jafnvel "lög"færður á þann hátt sem hentar fjárfestum umfram almenningi. Samhliða þessari þróun hefur öryggisneti þjóðarinnar smám saman verið velt yfir á lögmál fjármálamarkaðarins, sem hefur farið fram úr sér í græðgi, þannig að nú þarf ríkissjóður að niðurgreiða bæði leigu og kaup á fasteignum. Þessi þróun, sem hófst við aldamótin, hefur verið sniðin að þörfum nýfrjálshyggjunnar, með stuðningi valda flokka sem hafa verið við völd að mestu frá þeim tíma og greinilega gleymdu að nýfrjálshyggjan virkar ekki hér sem annars staðar, eða var þetta með ráðum gert ? Hér eru helstu skrefin: Rétt fyrir aldamót: Lög sem fólu Hagstofunni það verkefni að ákvarða hækkun leiguverðs í tengslum við neysluvísitölu voru afnumin. Um aldamótin 2000: Verkamannabústaðakerfið aflagt. Félagslegt húsnæði, sem var öryggisnet fyrir fjölda fjölskyldna, var um 11% af heildar húsnæði á þessum tíma. 2003: Lögum um lóðasölu sveitarfélaga breytt. Heimilt varð að selja lóðir til tekjuöflunar og til hæstbjóðanda, sem var fráhvarf frá þeirri stefnu að lóðir væru réttindi borgaranna til að byggja sér heimili. Þetta hefur leitt til þess að lóðaverð er nú yfir 20% af kostnaði við kaup á íbúðum, en var áður um 3-4%. Í aðdraganda hrunsins (2000-2008): Innkoma 90% fasteignalána jók eftirspurn gríðarlega á húsnæðismarkaði og bjó til aukinn þrýsting á verðmyndun. Í kjölfar hrunsins (eftir 2008): Þúsundir fjölskyldna misstu heimili sín, sem ásamt eignum varnarliðsins voru notaðar til að stofna stór leigufélög. Þetta hafði gríðarleg áhrif á þróun verðs á fasteignamarkaði. 2010: Þéttingarstefnan formlega tekin upp í Reykjavík. Áhersla lögð á að nýta betur land innan borgarmarkanna til að mæta íbúafjölgun, á kostnað nýrra byggingarsvæða í útjaðri borgarinnar, sem leiddi af sér mun dýrari íbúðir og uppbyggingu alfarið á forsendum fjárfesta, langt frá þörfum borgarbúa. 2016: Þáverandi stjórn Samtaka leigjenda sendi erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem varað var við misnotkun á húsnæðismarkaði. Leigufélögin höfðu þá hafið uppkaup á húsnæði gagngert til þess að hækka fasteignaverð, sem var síðan notað til að réttlæta sífellt hærra leiguverð. 2022: Staðan á félagslegu húsnæði, öryggisneti fátækasta fólksins okkar, var komin í 3.7% úr 11% á einu kynslóðarbili. 2024: Síðasti þéttingarreitur borgarinnar skipulagður. Í borginni eru til íbúðir til sölu sem ekki seljast því þær eru einfaldlega of dýrar, enda byggðar á sem dýrastan máta, á dýrasta stað, með öllum hugsanlegum gjöldum. Alls ekki byggt samkvæmt þörfum, heldur eftir þörfum markaðarins, sem vill selja sem dýrastar íbúðir. Hafa ber eftirfarandi í huga: Um aldamót voru lægstu laun skattfrjáls og fjöldi íbúða í boði á eðlilegu verði. Sem dæmi þá er hægt að fara inn á tímarit.is og sjá fjöldann allan af tveggja herbergja íbúðum frá þeim tíma auglýstar til sölu á 4-6 milljónir króna. Við sjáum ekki slíkar íbúðir undir 50 milljónum í dag, oftast á bilinu 60 til 70 milljónir. Lágmarkslaun um aldamót voru um 110.000 krónur, þótt þau hafi ekki verið lögfest, en tillaga um að festa þau í 112.000 krónur var lögð fram á Alþingi þá. Í dag eru lágmarkslaun um 380.000 krónur. Þarna sér hver maður að gríðarleg gliðnun hefur átt sér stað á þróun launa og fasteignaverðs, auk þess sem um 70.000 krónur dragast nú frá lágmarkslaunum í skatta sem gerir samanburðinn enn verri. Svo er það umhugsunarefni hvernig sumum fjárfestum er hyglað umfram aðra. Það er ef þú fjárfestir í leiguhúsnæði þá ekki bara ertu skattfrjáls (leigjandinn borgar skattana), heldur færðu líka niðurgreiðslu frá ríkinu í formi leigubóta sem um helmingur venjulegs fólks á leigumarkaði fær til að niðurgreiða allt of háa leigu, sama i hvaða samhengi það leiguverð er skoðað. Niðurstaða: Það ætti að liggja ljóst fyrir eftir þessa þróunarsögu græðgi og yfirgangs á fasteignamarkaði að fjárfestum er ekki treystandi fyrir grunnþörfum almennings. Þvert á móti. Má spyrja sig hvort almenningur sé ekki bara að átta sig á þessu? Að það sé stór hluti ástæðu þess að þeir 2 flokkar sem langmesta ábyrgð bera á ástandinu eru varla svipur hjá sjón miðað við fyrri frægðar daga. Höfundur er félagi í leigjenda samtökunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Húsnæðismál Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Skoðanagrein – Alþjóðlegi Gigtardaginn: Achieve Your Dreams Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Sjá meira
Hér er lítil, stutt saga (en samt risastór) um þróun fasteignamarkaðarins hér á landi frá aldamótum. Saga um markaðsöfl sem sleppt var lausum inn á fasteignamarkaðinn, skref fyrir skref, og hvernig markaðurinn hefur síðan verið bæði lagfærður og jafnvel "lög"færður á þann hátt sem hentar fjárfestum umfram almenningi. Samhliða þessari þróun hefur öryggisneti þjóðarinnar smám saman verið velt yfir á lögmál fjármálamarkaðarins, sem hefur farið fram úr sér í græðgi, þannig að nú þarf ríkissjóður að niðurgreiða bæði leigu og kaup á fasteignum. Þessi þróun, sem hófst við aldamótin, hefur verið sniðin að þörfum nýfrjálshyggjunnar, með stuðningi valda flokka sem hafa verið við völd að mestu frá þeim tíma og greinilega gleymdu að nýfrjálshyggjan virkar ekki hér sem annars staðar, eða var þetta með ráðum gert ? Hér eru helstu skrefin: Rétt fyrir aldamót: Lög sem fólu Hagstofunni það verkefni að ákvarða hækkun leiguverðs í tengslum við neysluvísitölu voru afnumin. Um aldamótin 2000: Verkamannabústaðakerfið aflagt. Félagslegt húsnæði, sem var öryggisnet fyrir fjölda fjölskyldna, var um 11% af heildar húsnæði á þessum tíma. 2003: Lögum um lóðasölu sveitarfélaga breytt. Heimilt varð að selja lóðir til tekjuöflunar og til hæstbjóðanda, sem var fráhvarf frá þeirri stefnu að lóðir væru réttindi borgaranna til að byggja sér heimili. Þetta hefur leitt til þess að lóðaverð er nú yfir 20% af kostnaði við kaup á íbúðum, en var áður um 3-4%. Í aðdraganda hrunsins (2000-2008): Innkoma 90% fasteignalána jók eftirspurn gríðarlega á húsnæðismarkaði og bjó til aukinn þrýsting á verðmyndun. Í kjölfar hrunsins (eftir 2008): Þúsundir fjölskyldna misstu heimili sín, sem ásamt eignum varnarliðsins voru notaðar til að stofna stór leigufélög. Þetta hafði gríðarleg áhrif á þróun verðs á fasteignamarkaði. 2010: Þéttingarstefnan formlega tekin upp í Reykjavík. Áhersla lögð á að nýta betur land innan borgarmarkanna til að mæta íbúafjölgun, á kostnað nýrra byggingarsvæða í útjaðri borgarinnar, sem leiddi af sér mun dýrari íbúðir og uppbyggingu alfarið á forsendum fjárfesta, langt frá þörfum borgarbúa. 2016: Þáverandi stjórn Samtaka leigjenda sendi erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem varað var við misnotkun á húsnæðismarkaði. Leigufélögin höfðu þá hafið uppkaup á húsnæði gagngert til þess að hækka fasteignaverð, sem var síðan notað til að réttlæta sífellt hærra leiguverð. 2022: Staðan á félagslegu húsnæði, öryggisneti fátækasta fólksins okkar, var komin í 3.7% úr 11% á einu kynslóðarbili. 2024: Síðasti þéttingarreitur borgarinnar skipulagður. Í borginni eru til íbúðir til sölu sem ekki seljast því þær eru einfaldlega of dýrar, enda byggðar á sem dýrastan máta, á dýrasta stað, með öllum hugsanlegum gjöldum. Alls ekki byggt samkvæmt þörfum, heldur eftir þörfum markaðarins, sem vill selja sem dýrastar íbúðir. Hafa ber eftirfarandi í huga: Um aldamót voru lægstu laun skattfrjáls og fjöldi íbúða í boði á eðlilegu verði. Sem dæmi þá er hægt að fara inn á tímarit.is og sjá fjöldann allan af tveggja herbergja íbúðum frá þeim tíma auglýstar til sölu á 4-6 milljónir króna. Við sjáum ekki slíkar íbúðir undir 50 milljónum í dag, oftast á bilinu 60 til 70 milljónir. Lágmarkslaun um aldamót voru um 110.000 krónur, þótt þau hafi ekki verið lögfest, en tillaga um að festa þau í 112.000 krónur var lögð fram á Alþingi þá. Í dag eru lágmarkslaun um 380.000 krónur. Þarna sér hver maður að gríðarleg gliðnun hefur átt sér stað á þróun launa og fasteignaverðs, auk þess sem um 70.000 krónur dragast nú frá lágmarkslaunum í skatta sem gerir samanburðinn enn verri. Svo er það umhugsunarefni hvernig sumum fjárfestum er hyglað umfram aðra. Það er ef þú fjárfestir í leiguhúsnæði þá ekki bara ertu skattfrjáls (leigjandinn borgar skattana), heldur færðu líka niðurgreiðslu frá ríkinu í formi leigubóta sem um helmingur venjulegs fólks á leigumarkaði fær til að niðurgreiða allt of háa leigu, sama i hvaða samhengi það leiguverð er skoðað. Niðurstaða: Það ætti að liggja ljóst fyrir eftir þessa þróunarsögu græðgi og yfirgangs á fasteignamarkaði að fjárfestum er ekki treystandi fyrir grunnþörfum almennings. Þvert á móti. Má spyrja sig hvort almenningur sé ekki bara að átta sig á þessu? Að það sé stór hluti ástæðu þess að þeir 2 flokkar sem langmesta ábyrgð bera á ástandinu eru varla svipur hjá sjón miðað við fyrri frægðar daga. Höfundur er félagi í leigjenda samtökunum.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun