Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar 8. maí 2024 13:30 Líklegast snerta fáir málaflokkar daglegt líf fólks jafn mikið og innviðir gera. Undir innviði falla meðal annars vegakerfið, sjúkrahús, virkjanir, fjarskiptanet, hjúkrunarheimili, skólar og svo mætti lengi telja. Í ljósi þess hve þjóðin er fámenn og landið strjálbýlt er vissulega stórmerkilegt hversu öflugir innviðir hafa hér verið byggðir upp. Þeir er algjör grunnforsenda þess að hér ríkir ein mesta velmegun í heiminum. Að mati Samtaka iðnaðarins nemur endurstofnvirði allra innviða landsins um 4.500 milljörðum króna og uppsöfnuð viðhaldsþörf þeirra er metin á um 400 til 500 milljarða króna. Um er að ræða gríðarlega fjármuni. Bara að fjármagna viðhald núverandi innviða er ærið verkefni. Fjárfestingarþörfin fram undan Þetta er staðan, en spurningar vakna þegar horft er fram á veginn. Hvar viljum við sjá land og þjóð á næstu tuttugu árum? Undir eru hlutir á borð við að hér sé samkeppnishæfur alþjóðaflugvöllur, öruggt og öflugt vegakerfi um land allt ásamt bættum samgöngum í höfuðborginni. Að hér sé næg orka svo orkuskiptin séu raunhæf og þjóðin fái staðist skuldbindingar sínar í loftslagsmálum og að hægt sé að flytja þessa orku óhindrað milli landsvæða. Hér viljum við myglulaust skólahúsnæði, fráveitukerfi sem standast skoðun og áfram mætti lengi telja. Svona upptalning er auðvitað einföldun, en engu að síður eitthvað sem flestir vilja sjá og gera hreinlega ráð fyrir að raungerist. Því er hins vegar ekki að neita að þegar fjárfestingin sem liggur að baki þessa mjög svo stóra verkefnalista er skoðuð sést að verkefnið er gríðarstórt. Gróflega áætlað liggur nýfjárfestingaþörf í innviðum á næstu tveimur áratugum á bilinu 1.000 til 1.500 milljarðar króna. Til að setja þær stærðir í samhengi má benda á að efri mörkin eru ígildi um sjö nýrra Landspítala, á borð við þann sem nú er í byggingu. Miðað við slagkraft innviðafjárfestinga hins opinbera undanfarin áratug er nokkuð ljóst að meira þarf til svo hægt sé að vinna á þessum skafli. Viðhaldsþörf núverandi innviða er ein og sér verulega íþyngjandi fyrir hið opinbera. En hvað þarf þá til svo þessi framtíðarsýn geti orðið að veruleika? Samvinnuverkefni í samgöngum Eitt af þekktari verkfærum í kistunni til að hraða innviðauppbyggingu eru svokölluð samvinnuverkefni (Public Private Partnership eða PPP) þar sem samvinna einkaaðila og hins opinbera felst meðal annars í áætlanagerð, fjármögnun, hönnun, uppbyggingu, viðhaldi og rekstri. PPP samvinna er hvað þekktust í samgöngumannvirkjum en árið 2020 voru ný lög sett á Alþingi sem heimiluðu sex samgönguverkefni fallið gætu undir þennan hatt. Í kjölfarið var byrjað á verkefninu „Hringvegur um Hornafjarðarfljót“ en því miður fór þessi vegferð ekki nógu vel af stað þar sem markmið og áform um skipulag langtímaeignarhalds og fjármögnunar reyndust snúin. Kannski var það ekki skrítið því hér var um að ræða fyrsta PPP-verkefnið frá gerð Hvalfjarðarganganna. En því miður virðist brokkgeng byrjun hafa gert hagaðila hins opinbera tvístígandi um framhaldið. Í útboði næsta verkefnis í röðinni, nýrri brú yfir Ölfussá, er ekkert um langtímafjármögnun eða eignarhald verkefnisins. Einn helsti ávinningur samvinnuverkefna og einkaframkvæmdar í innviðum felst í að skapa rými fyrir hið opinbera til að ráðast í fleiri verkefni en ella og setja beina fjármuni í innviðaverkefni sem síður bera sig út frá viðskiptalegum sjónarmiðum. Við megum því ekki láta smávægilega byrjunarörðuleika stöðva okkur. Fram undan eru margfalt stærri verkefni, eins og Sundabraut og tvöföldun Hvalfjarðarganga sem sannarlega koma til með að þurfa aðkomu hins opinbera og einkaaðila bæði til skemmri og lengri tíma. Óneitanlega veltir maður fyrir sér hvernig við eigum að geta tekist á við svo stór verkefni ef við þorum ekki að nýta „smærri“ verkefnin til að læra af þeim? En er meira alltaf betra? Þegar kemur að innviðauppbyggingu er með nokkurri vissu hægt að svara því játandi. Þjóðhagslegur ávinningur innviðaverkefna er mikill en eitt skýrasta dæmi þess er óbyggð Sundabraut. Samkvæmt greiningu verkfræðistofunnar COWI nemur þjóðhagslegur ávinningur framkvæmdarinnar um 200 milljörðum króna yfir 30 ár og skiptist niður á tímasparnað, aksturskostnað, umhverfisáhrif og aukið öryggi. Væri þessum niðurstöðum snúið við mætti álykta að án Sundabrautar kosti það samfélagið hátt í sjö milljarða króna árlega. Samvinna á fleiri sviðum Lagasetningin 2020 um samvinnuverkefni einskorðaðist við vegaframkvæmdir, en það þýðir hins vegar ekki að tækifærin séu ekki víðar, bæði sem PPP og í annars konar útfærslum. Dæmi um verkefni sem fallið gætu í þennan flokk eru ný sorpbrennslustöð, þjóðarleikvangur, þjóðarhöll, hluti af uppbyggingu Keflavíkurflugvallar, ný hjúkrunarheimili, hluti af uppbyggingu nýs Landspítala, og fangelsi. Mögulega þarf formlega umgjörð fyrir innviðaverkefni sem tæki á forgangsröðun verkefna og greiningu, meðal annars á þjóðhagslegum ávinningi. Með útvíkkun markmiða í þessum efnum, víðar en bara samgöngum, væri kominn grundvöllur fyrir því að innan stjórnsýslunnar byggðist upp sérþekking og reynsla í útfærslu og framkvæmd innviðaverkefna og þá helst á einum miðlægum stað. Með slíkri umgjörð gæti byggst upp þekking og reynsla sem skilaði sér í hagkvæmni og skilvirkni til lengri tíma litið, enda er þetta stórt langtímaverkefni fyrir okkur öll. Tækifærin til að fara í fleiri innviðaverkefni með það að marki að auka þjóðhagslegan ávinning eru klárlega til staðar. Sýnum því dug og gerum meira. Höfundur er viðskiptastjóri Innviða hjá Íslandsbanka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rekstur hins opinbera Mest lesið 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Halldór 31.05.2025 Halldór Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Líklegast snerta fáir málaflokkar daglegt líf fólks jafn mikið og innviðir gera. Undir innviði falla meðal annars vegakerfið, sjúkrahús, virkjanir, fjarskiptanet, hjúkrunarheimili, skólar og svo mætti lengi telja. Í ljósi þess hve þjóðin er fámenn og landið strjálbýlt er vissulega stórmerkilegt hversu öflugir innviðir hafa hér verið byggðir upp. Þeir er algjör grunnforsenda þess að hér ríkir ein mesta velmegun í heiminum. Að mati Samtaka iðnaðarins nemur endurstofnvirði allra innviða landsins um 4.500 milljörðum króna og uppsöfnuð viðhaldsþörf þeirra er metin á um 400 til 500 milljarða króna. Um er að ræða gríðarlega fjármuni. Bara að fjármagna viðhald núverandi innviða er ærið verkefni. Fjárfestingarþörfin fram undan Þetta er staðan, en spurningar vakna þegar horft er fram á veginn. Hvar viljum við sjá land og þjóð á næstu tuttugu árum? Undir eru hlutir á borð við að hér sé samkeppnishæfur alþjóðaflugvöllur, öruggt og öflugt vegakerfi um land allt ásamt bættum samgöngum í höfuðborginni. Að hér sé næg orka svo orkuskiptin séu raunhæf og þjóðin fái staðist skuldbindingar sínar í loftslagsmálum og að hægt sé að flytja þessa orku óhindrað milli landsvæða. Hér viljum við myglulaust skólahúsnæði, fráveitukerfi sem standast skoðun og áfram mætti lengi telja. Svona upptalning er auðvitað einföldun, en engu að síður eitthvað sem flestir vilja sjá og gera hreinlega ráð fyrir að raungerist. Því er hins vegar ekki að neita að þegar fjárfestingin sem liggur að baki þessa mjög svo stóra verkefnalista er skoðuð sést að verkefnið er gríðarstórt. Gróflega áætlað liggur nýfjárfestingaþörf í innviðum á næstu tveimur áratugum á bilinu 1.000 til 1.500 milljarðar króna. Til að setja þær stærðir í samhengi má benda á að efri mörkin eru ígildi um sjö nýrra Landspítala, á borð við þann sem nú er í byggingu. Miðað við slagkraft innviðafjárfestinga hins opinbera undanfarin áratug er nokkuð ljóst að meira þarf til svo hægt sé að vinna á þessum skafli. Viðhaldsþörf núverandi innviða er ein og sér verulega íþyngjandi fyrir hið opinbera. En hvað þarf þá til svo þessi framtíðarsýn geti orðið að veruleika? Samvinnuverkefni í samgöngum Eitt af þekktari verkfærum í kistunni til að hraða innviðauppbyggingu eru svokölluð samvinnuverkefni (Public Private Partnership eða PPP) þar sem samvinna einkaaðila og hins opinbera felst meðal annars í áætlanagerð, fjármögnun, hönnun, uppbyggingu, viðhaldi og rekstri. PPP samvinna er hvað þekktust í samgöngumannvirkjum en árið 2020 voru ný lög sett á Alþingi sem heimiluðu sex samgönguverkefni fallið gætu undir þennan hatt. Í kjölfarið var byrjað á verkefninu „Hringvegur um Hornafjarðarfljót“ en því miður fór þessi vegferð ekki nógu vel af stað þar sem markmið og áform um skipulag langtímaeignarhalds og fjármögnunar reyndust snúin. Kannski var það ekki skrítið því hér var um að ræða fyrsta PPP-verkefnið frá gerð Hvalfjarðarganganna. En því miður virðist brokkgeng byrjun hafa gert hagaðila hins opinbera tvístígandi um framhaldið. Í útboði næsta verkefnis í röðinni, nýrri brú yfir Ölfussá, er ekkert um langtímafjármögnun eða eignarhald verkefnisins. Einn helsti ávinningur samvinnuverkefna og einkaframkvæmdar í innviðum felst í að skapa rými fyrir hið opinbera til að ráðast í fleiri verkefni en ella og setja beina fjármuni í innviðaverkefni sem síður bera sig út frá viðskiptalegum sjónarmiðum. Við megum því ekki láta smávægilega byrjunarörðuleika stöðva okkur. Fram undan eru margfalt stærri verkefni, eins og Sundabraut og tvöföldun Hvalfjarðarganga sem sannarlega koma til með að þurfa aðkomu hins opinbera og einkaaðila bæði til skemmri og lengri tíma. Óneitanlega veltir maður fyrir sér hvernig við eigum að geta tekist á við svo stór verkefni ef við þorum ekki að nýta „smærri“ verkefnin til að læra af þeim? En er meira alltaf betra? Þegar kemur að innviðauppbyggingu er með nokkurri vissu hægt að svara því játandi. Þjóðhagslegur ávinningur innviðaverkefna er mikill en eitt skýrasta dæmi þess er óbyggð Sundabraut. Samkvæmt greiningu verkfræðistofunnar COWI nemur þjóðhagslegur ávinningur framkvæmdarinnar um 200 milljörðum króna yfir 30 ár og skiptist niður á tímasparnað, aksturskostnað, umhverfisáhrif og aukið öryggi. Væri þessum niðurstöðum snúið við mætti álykta að án Sundabrautar kosti það samfélagið hátt í sjö milljarða króna árlega. Samvinna á fleiri sviðum Lagasetningin 2020 um samvinnuverkefni einskorðaðist við vegaframkvæmdir, en það þýðir hins vegar ekki að tækifærin séu ekki víðar, bæði sem PPP og í annars konar útfærslum. Dæmi um verkefni sem fallið gætu í þennan flokk eru ný sorpbrennslustöð, þjóðarleikvangur, þjóðarhöll, hluti af uppbyggingu Keflavíkurflugvallar, ný hjúkrunarheimili, hluti af uppbyggingu nýs Landspítala, og fangelsi. Mögulega þarf formlega umgjörð fyrir innviðaverkefni sem tæki á forgangsröðun verkefna og greiningu, meðal annars á þjóðhagslegum ávinningi. Með útvíkkun markmiða í þessum efnum, víðar en bara samgöngum, væri kominn grundvöllur fyrir því að innan stjórnsýslunnar byggðist upp sérþekking og reynsla í útfærslu og framkvæmd innviðaverkefna og þá helst á einum miðlægum stað. Með slíkri umgjörð gæti byggst upp þekking og reynsla sem skilaði sér í hagkvæmni og skilvirkni til lengri tíma litið, enda er þetta stórt langtímaverkefni fyrir okkur öll. Tækifærin til að fara í fleiri innviðaverkefni með það að marki að auka þjóðhagslegan ávinning eru klárlega til staðar. Sýnum því dug og gerum meira. Höfundur er viðskiptastjóri Innviða hjá Íslandsbanka.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun