Forvarnir og áhættuþættir brjóstakrabbameina – þekktu þína áhættuþætti Laufey Tryggvadóttir og Álfheiður Haraldsdóttir skrifa 5. október 2023 08:00 Það er komin hefð fyrir að október mánuður sé tileinkaður baráttunni gegn krabbameinum kvenna, með Bleiku slaufunni árvekni- og fjáröflunarátaki Krabbameinsfélagsins. Brjóstakrabbamein er algengasta krabbamein kvenna á Íslandi sem og á heimsvísu. Óhætt er að segja að oft hafi verið þörf að vekja athygli á brjóstakrabbameinum og nú er það nauðsyn. Nýgengi brjóstakrabbameins, þ.e. hversu margar konur greinast af hverjum 100.000 konum, hefur aldrei verið hærra hér á landi, sem virðist því miður einnig vera hæsta nýgengi brjóstakrabbameins á Norðurlöndunum. Þrátt fyrir að dánartíðni af völdum þessa meins hafi vissulega farið lækkandi hér á landi undanfarin ár og áratugi, þá er hún engu að síður næsthæst hér á landi borið saman við Norðurlöndin. Að meðaltali greindust um 260 konur á ári á Íslandi með brjóstakrabbamein árin 2018-2022 og á sama tímabili létust að meðaltali 49 konur árlega af þess völdum. Brýnt er að lækka nýgengi og dánartíðni enn frekar. Þar eru öflugar forvarnir mikilvægasta vopnið. Ein mikilvægasta forvörnin gegn brjóstakrabbameini er regluleg mæting í skimun, það eykur líkur á að hættuleg mein greinist á lægri stigum. Því fyrr sem mein greinast, því betri líkur eru á góðum árangri af meðferð. Þátttaka í skimun á Íslandi hefur verið vægast sagt dræm undanfarin ár og farið minnkandi. Sem dæmi nýttu einungis rúmlega 50% kvenna boð sitt í brjóstaskimun árið 2021, og hefur þátttaka aldrei verið lægri. Þátttaka er mun betri á hinum Norðurlöndunum og er mjög mikilvægt að greina ástæður þess og finna leiðir til úrbóta. Vert er að taka fram að þátttaka í skimun er ekki trygging gegn krabbameinum og stundum finnast ekki mein í skimun sem þó eru til staðar. Sjálfsskoðun brjósta er einnig mikilvæg forvörn. Best er að konur skoði brjóst sín reglulega sjálfar, til dæmis 7-10 dögum eftir að blæðingar hefjast í hverjum mánuði, líka þær sem mæta reglulega í skimun. Með því að þekkja sín brjóst eru konur líklegri til að verða fyrr varar við ef eitthvað er öðruvísi en það er vant að vera, sem mikilvægt er að bregðast við í kjölfarið. Einnig er mikilvægt að þekkja áhættuþætti, þegar kemur að brjóstakrabbameini. Suma áhættuþætti er ekki hægt að hafa áhrif á, eins og ættarsögu um brjóstakrabbamein. Sama á við um áhættuþætti sem tengjast hormónum sem konur framleiða í eigin líkama, og þá einna helst estrógen og prógesterón. Konur sem byrja snemma á blæðingum og/eða fara seint í tíðahvörf eru í aukinni áhættu á að greinast með brjóstakrabbamein, meðal annars vegna þess að þær eru útsettari fyrir áhrifum þessara hormóna. Þá er vitað að konur sem eignast börn snemma á lífsleiðinni eru í minni áhættu á að fá brjóstakrabbamein en þær sem eignast börn síðar auk þess sem aukinn fjöldi fæðinga og brjóstagjöf geta verið verndandi þættir. Notkun tíðahvarfahormóna eykur einnig líkur á að fá brjóstakrabbamein, svo og notkun getnaðarvarnarpillu. Þessar meðferðir eru þó mörgum konum nauðsynlegar og því mikilvægt að konur vegi og meti hugsanlegan ávinning og áhættu í samráði við sinn lækni. Rannsóknir hafa staðfest að ákveðnir lífsstílsþættir hafa áhrif á brjóstakrabbameinsáhættu. Ber þá einna helst að nefna líkamsþyngd, hreyfingu og neyslu áfengis. Talið er að um tíu prósent brjóstakrabbameina hjá konum eftir tíðahvörf megi rekja til of mikillar líkamsþyngdar. Ein ástæðan fyrir þessari auknu áhættu er að aukinn fituvefur framleiðir estrógen sem eykur áhættu á brjóstakrabbameini eins og áður var nefnt. Einnig eru sterkar vísbendingar um að regluleg hreyfing í um 30 til 60 mínútur í senn minnki líkur á brjóstakrabbameini hjá konum á öllum aldri. Áfengisneysla er líklega sá áhættuþáttur sem fæstir eru meðvitaðir um þegar kemur að brjóstakrabbameinum. Ekki þarf að neyta mikils áfengis til að auka áhættuna og veldur áfengi til dæmis um 5% af öllum brjóstakrabbameinum á Norðurlöndunum. Allt áfengi inniheldur etanól, sem getur haft skaðleg áhrif á bæði erfðaefni og prótein í frumum sem og stuðlað að auknu magni af estrógeni í líkamanum. Hér á landi hefur áfengisneysla tæplega tvöfaldast á síðustu fjörutíu árum hjá fimmtán ára og eldri. Í könnun Krabbameinsfélagsins fyrr á þessu ári kom fram að rétt rúmlega 60% þátttakenda vissu að áfengisdrykkja væri áhættuþáttur krabbameina og aðeins um helmingur taldi bjór- og rauðvínsdrykkju vera áhættuþátt. Þekking fólks á áhættu af áfengi hefur þó aukist verulega miðað við niðurstöður sambærilegrar könnunar árið 2021. En betur má ef duga skal, staðreyndin er að áfengir drykkir, óháð því hvort um er að ræða bjór, léttvín (þar á meðal freyðivín) eða sterkari drykki, eru skilgreindir sem krabbameinsvaldandi af Alþjóðastofnun krabbameinsrannsókna (IARC). Fækkun brjóstakrabbameina er sameiginlegt hagsmunamál okkar allra. Núna í byrjun október hófst brjóstaskimunarátakið "Skrapp í skimun". Markmiðið með átakinu er að hvetja öll sem fá boðsbréf að mæta í brjóstaskimun. Verkefnið er samstarfsverkefni Brjóstamiðstőðvar Landspítalans, Félags kvenna í atvinnulífinu og Krabbameinsfélags höfuðborgarsvæðisins. Við hvetjum öll til að panta sér tíma í brjóstaskimun þegar þau fá boðsbréf og skreppa í skimun, þekkja brjóst sín og bregðast fljótt við einkennum, hreyfa sig reglulega, huga að hollu mataræði, og neyta áfengis aðeins í hófi eða sleppa því. Með því er hægt að lækka nýgengi brjóstakrabbameina og auka árangur af meðferð. Höfundar starfa hjá Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Mest lesið Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson Skoðun Skoðun Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Það er komin hefð fyrir að október mánuður sé tileinkaður baráttunni gegn krabbameinum kvenna, með Bleiku slaufunni árvekni- og fjáröflunarátaki Krabbameinsfélagsins. Brjóstakrabbamein er algengasta krabbamein kvenna á Íslandi sem og á heimsvísu. Óhætt er að segja að oft hafi verið þörf að vekja athygli á brjóstakrabbameinum og nú er það nauðsyn. Nýgengi brjóstakrabbameins, þ.e. hversu margar konur greinast af hverjum 100.000 konum, hefur aldrei verið hærra hér á landi, sem virðist því miður einnig vera hæsta nýgengi brjóstakrabbameins á Norðurlöndunum. Þrátt fyrir að dánartíðni af völdum þessa meins hafi vissulega farið lækkandi hér á landi undanfarin ár og áratugi, þá er hún engu að síður næsthæst hér á landi borið saman við Norðurlöndin. Að meðaltali greindust um 260 konur á ári á Íslandi með brjóstakrabbamein árin 2018-2022 og á sama tímabili létust að meðaltali 49 konur árlega af þess völdum. Brýnt er að lækka nýgengi og dánartíðni enn frekar. Þar eru öflugar forvarnir mikilvægasta vopnið. Ein mikilvægasta forvörnin gegn brjóstakrabbameini er regluleg mæting í skimun, það eykur líkur á að hættuleg mein greinist á lægri stigum. Því fyrr sem mein greinast, því betri líkur eru á góðum árangri af meðferð. Þátttaka í skimun á Íslandi hefur verið vægast sagt dræm undanfarin ár og farið minnkandi. Sem dæmi nýttu einungis rúmlega 50% kvenna boð sitt í brjóstaskimun árið 2021, og hefur þátttaka aldrei verið lægri. Þátttaka er mun betri á hinum Norðurlöndunum og er mjög mikilvægt að greina ástæður þess og finna leiðir til úrbóta. Vert er að taka fram að þátttaka í skimun er ekki trygging gegn krabbameinum og stundum finnast ekki mein í skimun sem þó eru til staðar. Sjálfsskoðun brjósta er einnig mikilvæg forvörn. Best er að konur skoði brjóst sín reglulega sjálfar, til dæmis 7-10 dögum eftir að blæðingar hefjast í hverjum mánuði, líka þær sem mæta reglulega í skimun. Með því að þekkja sín brjóst eru konur líklegri til að verða fyrr varar við ef eitthvað er öðruvísi en það er vant að vera, sem mikilvægt er að bregðast við í kjölfarið. Einnig er mikilvægt að þekkja áhættuþætti, þegar kemur að brjóstakrabbameini. Suma áhættuþætti er ekki hægt að hafa áhrif á, eins og ættarsögu um brjóstakrabbamein. Sama á við um áhættuþætti sem tengjast hormónum sem konur framleiða í eigin líkama, og þá einna helst estrógen og prógesterón. Konur sem byrja snemma á blæðingum og/eða fara seint í tíðahvörf eru í aukinni áhættu á að greinast með brjóstakrabbamein, meðal annars vegna þess að þær eru útsettari fyrir áhrifum þessara hormóna. Þá er vitað að konur sem eignast börn snemma á lífsleiðinni eru í minni áhættu á að fá brjóstakrabbamein en þær sem eignast börn síðar auk þess sem aukinn fjöldi fæðinga og brjóstagjöf geta verið verndandi þættir. Notkun tíðahvarfahormóna eykur einnig líkur á að fá brjóstakrabbamein, svo og notkun getnaðarvarnarpillu. Þessar meðferðir eru þó mörgum konum nauðsynlegar og því mikilvægt að konur vegi og meti hugsanlegan ávinning og áhættu í samráði við sinn lækni. Rannsóknir hafa staðfest að ákveðnir lífsstílsþættir hafa áhrif á brjóstakrabbameinsáhættu. Ber þá einna helst að nefna líkamsþyngd, hreyfingu og neyslu áfengis. Talið er að um tíu prósent brjóstakrabbameina hjá konum eftir tíðahvörf megi rekja til of mikillar líkamsþyngdar. Ein ástæðan fyrir þessari auknu áhættu er að aukinn fituvefur framleiðir estrógen sem eykur áhættu á brjóstakrabbameini eins og áður var nefnt. Einnig eru sterkar vísbendingar um að regluleg hreyfing í um 30 til 60 mínútur í senn minnki líkur á brjóstakrabbameini hjá konum á öllum aldri. Áfengisneysla er líklega sá áhættuþáttur sem fæstir eru meðvitaðir um þegar kemur að brjóstakrabbameinum. Ekki þarf að neyta mikils áfengis til að auka áhættuna og veldur áfengi til dæmis um 5% af öllum brjóstakrabbameinum á Norðurlöndunum. Allt áfengi inniheldur etanól, sem getur haft skaðleg áhrif á bæði erfðaefni og prótein í frumum sem og stuðlað að auknu magni af estrógeni í líkamanum. Hér á landi hefur áfengisneysla tæplega tvöfaldast á síðustu fjörutíu árum hjá fimmtán ára og eldri. Í könnun Krabbameinsfélagsins fyrr á þessu ári kom fram að rétt rúmlega 60% þátttakenda vissu að áfengisdrykkja væri áhættuþáttur krabbameina og aðeins um helmingur taldi bjór- og rauðvínsdrykkju vera áhættuþátt. Þekking fólks á áhættu af áfengi hefur þó aukist verulega miðað við niðurstöður sambærilegrar könnunar árið 2021. En betur má ef duga skal, staðreyndin er að áfengir drykkir, óháð því hvort um er að ræða bjór, léttvín (þar á meðal freyðivín) eða sterkari drykki, eru skilgreindir sem krabbameinsvaldandi af Alþjóðastofnun krabbameinsrannsókna (IARC). Fækkun brjóstakrabbameina er sameiginlegt hagsmunamál okkar allra. Núna í byrjun október hófst brjóstaskimunarátakið "Skrapp í skimun". Markmiðið með átakinu er að hvetja öll sem fá boðsbréf að mæta í brjóstaskimun. Verkefnið er samstarfsverkefni Brjóstamiðstőðvar Landspítalans, Félags kvenna í atvinnulífinu og Krabbameinsfélags höfuðborgarsvæðisins. Við hvetjum öll til að panta sér tíma í brjóstaskimun þegar þau fá boðsbréf og skreppa í skimun, þekkja brjóst sín og bregðast fljótt við einkennum, hreyfa sig reglulega, huga að hollu mataræði, og neyta áfengis aðeins í hófi eða sleppa því. Með því er hægt að lækka nýgengi brjóstakrabbameina og auka árangur af meðferð. Höfundar starfa hjá Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagsins.
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun