Ibiza norðursins Stefanía K. Ásbjörnsdóttir skrifar 10. maí 2023 12:30 Mörg kannast við að hafa slett úr klaufunum á suðrænum eyjum einhvern tíma á lífsleiðinni. Færri vilja þó e.t.v. gangast við því. Tónlistin taktföst, bassinn í botni, stemmingin í hámarki. Gamanið tekur þó alltaf enda, hvort sem okkur líkar það betur eða verr. Hversu hátt fallið er að teiti loknu veltur á því hversu hratt við gengum um gleðinnar dyr, hvort við rötuðum hinn gullna meðalveg eða létum kappið bera fegurðina ofurliði, en meðalvegurinn er bæði þröngur og vandrataður – fallið er því oft ívið hærra en upphaflega stóð til. Íslenska þjóðin þekkir þessa rússíbanareið gleðinnar inn og út, þó ekki vegna þess að hún sé sérstakur heimsmetshafi í framúrskarandi skemmtanahaldi, heldur vegna þess að hagstjórn hér á landi hefur lengi vel haft sömu eða svipuð einkenni. Nú þegar stuðið (eða þenslan eins og það er venjulega kallað) í hagkerfinu hefur náð ákveðnum hápunkti, enn á ný, virðist engin breyting ætla að verða þar á. Ráðherrar ríkisstjórnarinnar eru, þegar upp er staðið, mennsk eins og við hin og því varla að undra að froðudiskó í öllu stuðinu hafi freistað þeirra. Fjármálaáætlun fyrir árin 2024 til 2028 ber þess skýr merki. Ekki er allt sem sýnist Undanfarin ár hafa verið heldur stormasöm þegar ríkisfjármálin eru annars vegar en nú er útlit fyrir að jafnvægi komist aftur á eftir mikið umrótatímabil sökum heimsfaraldurs. Niðurtúrinn eftir útgjaldaaukningu kóvid-áranna hefur verið bæði langur og erfiður þó nú sé tekið að birta til. Til hins opinbera renna nú töluverðir fjármunir í formi aukinna skatttekna, tekna sem reynast ítrekað langt umfram áætlanir. Samhliða berja freistingar að dyrum ríkissjóðs. Í stað þess að sýna aðhald og styðja við Seðlabankann í baráttunni við verðbólguna hefur hið opinbera fallið í freistni. Óvæntum tekjum er enn á ný varið í ný og aukin útgjöld. Rekstur hins opinbera hefur þrátt fyrir það gengið betur en óttast var við upphaf heimsfaraldurs og halli á rekstri umtalsvert minni en gert var ráð fyrir. Með öðrum orðum, eyðslufylliríið hefur haft í för með sér þynnku þó hún hafi þegar upp var staðið orðið nokkuð skárri en við bjuggumst við. Það er þó ekki vegna þess að hið opinbera hafi sýnt slíka fyrirhyggju, þvert á móti. Þegar þensla er mikil og verðbólga í hæstu hæðum eiga tekjur það til að aukast hraðar en útgjöld sem réttir reksturinn af, en það er yfirleitt einungis tímabundið ástand, sérílagi þegar tekjunum er jafnharðan varið til nýrra varanlegra útgjalda. Þá má með sanni segja að ekki er allt sem sýnist. Enginn er óþrjótandi tekjulind Ef allt gengur samkvæmt plani næst brátt jafnvægi í grunnrekstri ríkisins, þökk sé öllu óvænta tekjustreyminu. Betur má þó ef duga skal, tekjum er nú varið til hinna ýmsu útgjalda þannig að ekki stendur nóg eftir til að greiða vexti af skuldum. Ríkið hefur þurft að slá lán til þess – sannkallaður yfirdráttur á kostnað framtíðarkynslóða – ríkið hefur kosið að eyða um efni fram. Vandséð er að tekjur séu á einhvern hátt ónógar. Síbylja um vannýtta tekjustofna og tapaðar tekjur hins opinbera breyta litlu þar um, tölurnar tala sínu máli. Öllu frekar má ætla að skortur á vilja eða getu til að taka raunverulegar ákvarðanir um aðhald og hagræðingu valdi því að ríkisstjórnin kýs nú að auka álögur á einstaklinga og fyrirtæki með það að markmiði að rétta reksturinn af. Þessi nálgun er ekki forsvaranleg fyrr en tækifæri til að draga úr útgjöldum hafa verið tæmd. Í stað þess að axla ábyrgð á eigin rekstri ganga áætlanir stjórnvalda út á að seilast lengra ofan í vasa þeirra sem verðmætin skapa. Hið opinbera á allt sitt undir velgengni einstaklinga og atvinnulífs. Það ætti því að vera hinu opinbera kappsmál að byggja undir og efla íslenskan efnahag. Ólíklegt er að auknar opinberar álögur skili yfir höfuð auknum tekjum í ríkiskassann þegar upp er staðið, enda koma þær niður á rekstrarumhverfi fyrirtækja og draga úr framtakssemi einstaklinga, en þangað eiga jú tekjur hins opinbera rætur sínar að rekja. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Efnahagsmál Rekstur hins opinbera Mest lesið Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Halldór 21.06.2025 Halldór Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Sjá meira
Mörg kannast við að hafa slett úr klaufunum á suðrænum eyjum einhvern tíma á lífsleiðinni. Færri vilja þó e.t.v. gangast við því. Tónlistin taktföst, bassinn í botni, stemmingin í hámarki. Gamanið tekur þó alltaf enda, hvort sem okkur líkar það betur eða verr. Hversu hátt fallið er að teiti loknu veltur á því hversu hratt við gengum um gleðinnar dyr, hvort við rötuðum hinn gullna meðalveg eða létum kappið bera fegurðina ofurliði, en meðalvegurinn er bæði þröngur og vandrataður – fallið er því oft ívið hærra en upphaflega stóð til. Íslenska þjóðin þekkir þessa rússíbanareið gleðinnar inn og út, þó ekki vegna þess að hún sé sérstakur heimsmetshafi í framúrskarandi skemmtanahaldi, heldur vegna þess að hagstjórn hér á landi hefur lengi vel haft sömu eða svipuð einkenni. Nú þegar stuðið (eða þenslan eins og það er venjulega kallað) í hagkerfinu hefur náð ákveðnum hápunkti, enn á ný, virðist engin breyting ætla að verða þar á. Ráðherrar ríkisstjórnarinnar eru, þegar upp er staðið, mennsk eins og við hin og því varla að undra að froðudiskó í öllu stuðinu hafi freistað þeirra. Fjármálaáætlun fyrir árin 2024 til 2028 ber þess skýr merki. Ekki er allt sem sýnist Undanfarin ár hafa verið heldur stormasöm þegar ríkisfjármálin eru annars vegar en nú er útlit fyrir að jafnvægi komist aftur á eftir mikið umrótatímabil sökum heimsfaraldurs. Niðurtúrinn eftir útgjaldaaukningu kóvid-áranna hefur verið bæði langur og erfiður þó nú sé tekið að birta til. Til hins opinbera renna nú töluverðir fjármunir í formi aukinna skatttekna, tekna sem reynast ítrekað langt umfram áætlanir. Samhliða berja freistingar að dyrum ríkissjóðs. Í stað þess að sýna aðhald og styðja við Seðlabankann í baráttunni við verðbólguna hefur hið opinbera fallið í freistni. Óvæntum tekjum er enn á ný varið í ný og aukin útgjöld. Rekstur hins opinbera hefur þrátt fyrir það gengið betur en óttast var við upphaf heimsfaraldurs og halli á rekstri umtalsvert minni en gert var ráð fyrir. Með öðrum orðum, eyðslufylliríið hefur haft í för með sér þynnku þó hún hafi þegar upp var staðið orðið nokkuð skárri en við bjuggumst við. Það er þó ekki vegna þess að hið opinbera hafi sýnt slíka fyrirhyggju, þvert á móti. Þegar þensla er mikil og verðbólga í hæstu hæðum eiga tekjur það til að aukast hraðar en útgjöld sem réttir reksturinn af, en það er yfirleitt einungis tímabundið ástand, sérílagi þegar tekjunum er jafnharðan varið til nýrra varanlegra útgjalda. Þá má með sanni segja að ekki er allt sem sýnist. Enginn er óþrjótandi tekjulind Ef allt gengur samkvæmt plani næst brátt jafnvægi í grunnrekstri ríkisins, þökk sé öllu óvænta tekjustreyminu. Betur má þó ef duga skal, tekjum er nú varið til hinna ýmsu útgjalda þannig að ekki stendur nóg eftir til að greiða vexti af skuldum. Ríkið hefur þurft að slá lán til þess – sannkallaður yfirdráttur á kostnað framtíðarkynslóða – ríkið hefur kosið að eyða um efni fram. Vandséð er að tekjur séu á einhvern hátt ónógar. Síbylja um vannýtta tekjustofna og tapaðar tekjur hins opinbera breyta litlu þar um, tölurnar tala sínu máli. Öllu frekar má ætla að skortur á vilja eða getu til að taka raunverulegar ákvarðanir um aðhald og hagræðingu valdi því að ríkisstjórnin kýs nú að auka álögur á einstaklinga og fyrirtæki með það að markmiði að rétta reksturinn af. Þessi nálgun er ekki forsvaranleg fyrr en tækifæri til að draga úr útgjöldum hafa verið tæmd. Í stað þess að axla ábyrgð á eigin rekstri ganga áætlanir stjórnvalda út á að seilast lengra ofan í vasa þeirra sem verðmætin skapa. Hið opinbera á allt sitt undir velgengni einstaklinga og atvinnulífs. Það ætti því að vera hinu opinbera kappsmál að byggja undir og efla íslenskan efnahag. Ólíklegt er að auknar opinberar álögur skili yfir höfuð auknum tekjum í ríkiskassann þegar upp er staðið, enda koma þær niður á rekstrarumhverfi fyrirtækja og draga úr framtakssemi einstaklinga, en þangað eiga jú tekjur hins opinbera rætur sínar að rekja. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum atvinnulífsins.
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun