Hvers eigum við að gjalda? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar 3. mars 2023 16:31 Ég hef fundað oftar en ég hef minni til með forsvarsmönnum lífeyrissjóðanna og SA, og komið að fjölda kynninga um arðsemi og mikilvægi þess að lífeyrissjóðirnir komi að fjárfestingu á íbúðamarkaði eins og tíðkast í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Sem dæmi þá eru lífeyrissjóðir á Norðurlöndunum með um og yfir 10% af heildareignum sínum til uppbyggingar á húsnæðisinnviðum sem sjóðfélagar þeirra hafa svo aðgang að til leigu, eða kaups, á betri kjörum en á markaði. Einnig eru lífeyrissjóðir erlendis farnir að fjárfesta í auknum mæli í uppbyggingu hjúkrunarheimila og búsetu úrræða fyrir eldra fólk. Í þýskumælandi löndum er þetta fjárfestingarhlutfall enn hærra. Sem dæmi má nefna að svissneskir lífeyrissjóðir eru með um 20 til 24% af heildareignum í húsnæðisfjárfestingum. Ég heimsótti, ásamt fulltrúum frá SA og Lífeyrissjóði verslunarmanna, PFA sem er stærsti lífeyrissjóður Danmerkur. PFA er um 13.000 milljarðar að stærð. Þessi eini sjóður er um tvöfalt stærri en allt íslenska lífeyrissjóðakerfið en heildar eignir þess voru um 6.600 milljarðar í lok árs 2022. PFA í Danmörku er með um 10% af heildareignum í uppbyggingu á leiguíbúðum og hófu fjárfestingu og uppbyggingu á hjúkrunarheimilum fyrir aldraða árið 2017 með góðum árangri. Sjóðfélagar PFA fá forgang í íbúðir á þeirra vegum og í krafti stærðar sinnar bjóða þeir betri þjónustu á húkrunarheimilum sem þeir eiga, fyrir sama verð, eða sambærilega þjónustu og annarsstaðar fyrir lægra verð. Þannig býr PFA að góðum fjárfestingarkostum sem gagnast sjóðfélögum. Einnig bjóða þeir upp á fjölbreytta þjónustu við sjóðfélaga sem fá þá tilfinningu að þeir séu raunverulega settir í fyrsta sæti og hafa margvíslegan ávinning, umfram lífeyri, af því að greiða til PFA. Þegar ég spurði af hverju þeir gerðu svona mikið fyrir sjóðfélaga sína voru þeir hissa, eiginlega orðlausir. En auðvitað kom svo upp úr krafsinu að þeir starfa í samkeppnisumhverfi og sjóðfélagar hafa meira val um í hvaða sjóði þeir greiða. Ef við setjum þetta í samhengi. 10% af heildareignum í húsnæðisinnviðum, þá væru íslenskir lífeyrissjóðir með um 660 milljarða í fjárfestingu á íbúðamarkaði. 660 milljarðar eða 13.200 íbúðir. Ef lífeyrissjóðirnir væru með svipað hlutfall af heildareignum og lífeyrissjóðir í Sviss væru íslensku sjóðirnir með um 1.300 til 1.500 milljarða í húsnæðis fjárfestingu eða um 26.000 til 30.000 íbúðir. Og hvað haldið þið? Í Sviss, þar sem rekin er heilbrigður leigu og húsnæðismarkaður og sveiflur því litlar, þar sem aðkoma lífeyrissjóða í þessari uppbyggingu er mest, mælist verðbólga lægst á meðal Evrópuþjóða og hefur lengi gert. Ólafur Margeirsson hagfræðingur skrifar góða grein, Besta vörnin gegn verðbólgu, sem ég hvet alla til að lesa. En Ólafur segir: "Skortur á húsnæði er sóun: sóun á tíma, orku og peningum. Skortur á húsnæði leiðir til minna hagkerfis, minni velsældar, meiri verðbólgu og hærri vaxta en ella. Vaxtahækkanir Seðlabankans munu vafalítið koma verðbólgu niður á skikkanlegt stig að lokum. En þær ýta líka undir efnahagslegan og pólitískan óstöðugleika. Þær auka líka hættuna á frekari húsnæðisskorti á næstu árum, sem leiðir okkur einfaldlega aftur í átt að þeim stað sem við erum á í dag: skortur á húsnæði, óstöðugleiki, verðbólga og átök á vinnumarkaði.” En af hverju eru íslenskir lífeyrissjóðir svona tregir til? Þeir hafa verið stórir lánveitendur á þessum markaði en hafa ekki viljað koma inn sem eigendur. Þessari spurningu er ekki auðsvarað nema með rökum sem standast litla sem enga skoðun eins og orðsporsáhættu og fleiri þátta sem eru í hróplegri mótsögn við raunverulegt hlutverk þeirra, sem er að tryggja hag sjóðfélaga. Sjóðfélagar eru þeir sem byrja að greiða í lífeyrissjóð frá 16 ára aldri, eða frá fyrstu greiðslu, og allt til dauðadags. Hagsmunir sjóðfélaga eru því bundnir við hag okkar og lífskjör alla ævina en ekki bara þegar við förum á lífeyri. Það er sorgleg staðreynd að aðeins þeir sem hafa náð að koma yfir sig skuldlitlu þaki yfir höfuðið eru einu sjóðfélagarnir sem geta lifað með mannlegri reisn af greiðslum úr lífeyirssjóðum með uppbót almannatrygginga. Síhækkkandi húsnæðiskostnaður, vöruverð og leiguverð eru að sliga gamalt fólk og unga sjóðfélaga. Mikið til vegna græðgi fyrirtækja í eigu lífeyrissjóðanna. Fyrirtækja í okkar eigu sem hamra sífellt á hærri arðsemi, sama hvernig viðrar í hagkerfinu. Í grein Heimildarinnar kemur fram að meðallaun forstjóra 15 skráðra fyrirtækja í Kauphöllinni voru 7,1 milljón króna á mánuði á árinu 2022. Forstjórar sömu félaga voru með 5,8 milljónir króna að meðaltali á mánuði árið 2021 og 5,3 milljónir króna árið 2020, samkvæmt samantekt Heimildarinnar. Heildarlaun þeirra hafa því hækkað um 22 prósent á síðasta ári og 34 prósent á síðustu tveimur árum. Flest þessara fyrirtækja hafa hagnast ævintýralega í gegnum þær hremmingar sem þjóðin hefur gengið í gegnum síðustu tvö ár. Og hefur til að mynda hagnaður Eimskipa tvöfaldast með tilheyrandi áhrifum á vöruverð og verðbólgu. En þessi fyrirtæki eru í eigu þjóðarinnar, að stærstum hluta, sjóðfélaga! Almennings!! Þess vegna er mikilvægt að fólkið í landinu, sjóðfélagar, taki yfir stjórn sjóðanna því grunnurinn að andfélagslegri hegðun þeirra lýtur að því að atvinnurekendur eru með ráðandi stöðu yfir lífeyrissjóðum landsmanna. Þrátt fyrir að skreyta sig alþjóðlegum fjöðrum um samfélagsábyrgð eru þær lítið annað en stolnar þegar á reynir. Og við erum ekki að fara fram á mikið. Við erum að fara fram á að sjóðirnir stilli arðsemiskröfu í hóf, sérstaklega á viðkvæmum tímum, og sýni sjóðfélögum og samfélaginu öllu þá virðingu sem við eigum skilið. Taki stöðu gegn botnlausri græðgi, ofurlaunum og bónusum. Það hlýtur að vera merki um ótrúlegt metnaðarleysi og skammsýni að horfa einungis á eina breytu í lífskjarajöfnunni. Eins og að telja fólki trú um mikilvægi þess að lifa eins og þrælar allt sitt líf, til að hafa það hugmyndafræðilega gott á efri árum. Framfærslukostnaður og lífskjör í nútíð og framtíð hlýtur því að vega jafn þungt, og tekjurnar sem eiga að standa undir þeim ef okkur ber gæfa til að lifa nógu lengi til að njóta þeirra. Fjárfesting í húsnæði er ekki eingöngu talin öruggasta fjárfestingin heldur hefur raunhækkun húsnæðis, ein og sér, ekki verið mikið síðri en á verðbréfum í sögulegu samhengi. Þetta á ekki einungis við á Íslandi heldur er þetta alveg eins í samanburðarlöndunum og víðar. Því til viðbótar hlýtur aðgengi tíðra sjóðfélaga að öruggu og hagkvæmu húsnæði teljast til mikilvægustu hagmuna og lífskjara þeirra. Höfundur er formaður VR. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Ingólfsson Lífeyrissjóðir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Sjá meira
Ég hef fundað oftar en ég hef minni til með forsvarsmönnum lífeyrissjóðanna og SA, og komið að fjölda kynninga um arðsemi og mikilvægi þess að lífeyrissjóðirnir komi að fjárfestingu á íbúðamarkaði eins og tíðkast í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Sem dæmi þá eru lífeyrissjóðir á Norðurlöndunum með um og yfir 10% af heildareignum sínum til uppbyggingar á húsnæðisinnviðum sem sjóðfélagar þeirra hafa svo aðgang að til leigu, eða kaups, á betri kjörum en á markaði. Einnig eru lífeyrissjóðir erlendis farnir að fjárfesta í auknum mæli í uppbyggingu hjúkrunarheimila og búsetu úrræða fyrir eldra fólk. Í þýskumælandi löndum er þetta fjárfestingarhlutfall enn hærra. Sem dæmi má nefna að svissneskir lífeyrissjóðir eru með um 20 til 24% af heildareignum í húsnæðisfjárfestingum. Ég heimsótti, ásamt fulltrúum frá SA og Lífeyrissjóði verslunarmanna, PFA sem er stærsti lífeyrissjóður Danmerkur. PFA er um 13.000 milljarðar að stærð. Þessi eini sjóður er um tvöfalt stærri en allt íslenska lífeyrissjóðakerfið en heildar eignir þess voru um 6.600 milljarðar í lok árs 2022. PFA í Danmörku er með um 10% af heildareignum í uppbyggingu á leiguíbúðum og hófu fjárfestingu og uppbyggingu á hjúkrunarheimilum fyrir aldraða árið 2017 með góðum árangri. Sjóðfélagar PFA fá forgang í íbúðir á þeirra vegum og í krafti stærðar sinnar bjóða þeir betri þjónustu á húkrunarheimilum sem þeir eiga, fyrir sama verð, eða sambærilega þjónustu og annarsstaðar fyrir lægra verð. Þannig býr PFA að góðum fjárfestingarkostum sem gagnast sjóðfélögum. Einnig bjóða þeir upp á fjölbreytta þjónustu við sjóðfélaga sem fá þá tilfinningu að þeir séu raunverulega settir í fyrsta sæti og hafa margvíslegan ávinning, umfram lífeyri, af því að greiða til PFA. Þegar ég spurði af hverju þeir gerðu svona mikið fyrir sjóðfélaga sína voru þeir hissa, eiginlega orðlausir. En auðvitað kom svo upp úr krafsinu að þeir starfa í samkeppnisumhverfi og sjóðfélagar hafa meira val um í hvaða sjóði þeir greiða. Ef við setjum þetta í samhengi. 10% af heildareignum í húsnæðisinnviðum, þá væru íslenskir lífeyrissjóðir með um 660 milljarða í fjárfestingu á íbúðamarkaði. 660 milljarðar eða 13.200 íbúðir. Ef lífeyrissjóðirnir væru með svipað hlutfall af heildareignum og lífeyrissjóðir í Sviss væru íslensku sjóðirnir með um 1.300 til 1.500 milljarða í húsnæðis fjárfestingu eða um 26.000 til 30.000 íbúðir. Og hvað haldið þið? Í Sviss, þar sem rekin er heilbrigður leigu og húsnæðismarkaður og sveiflur því litlar, þar sem aðkoma lífeyrissjóða í þessari uppbyggingu er mest, mælist verðbólga lægst á meðal Evrópuþjóða og hefur lengi gert. Ólafur Margeirsson hagfræðingur skrifar góða grein, Besta vörnin gegn verðbólgu, sem ég hvet alla til að lesa. En Ólafur segir: "Skortur á húsnæði er sóun: sóun á tíma, orku og peningum. Skortur á húsnæði leiðir til minna hagkerfis, minni velsældar, meiri verðbólgu og hærri vaxta en ella. Vaxtahækkanir Seðlabankans munu vafalítið koma verðbólgu niður á skikkanlegt stig að lokum. En þær ýta líka undir efnahagslegan og pólitískan óstöðugleika. Þær auka líka hættuna á frekari húsnæðisskorti á næstu árum, sem leiðir okkur einfaldlega aftur í átt að þeim stað sem við erum á í dag: skortur á húsnæði, óstöðugleiki, verðbólga og átök á vinnumarkaði.” En af hverju eru íslenskir lífeyrissjóðir svona tregir til? Þeir hafa verið stórir lánveitendur á þessum markaði en hafa ekki viljað koma inn sem eigendur. Þessari spurningu er ekki auðsvarað nema með rökum sem standast litla sem enga skoðun eins og orðsporsáhættu og fleiri þátta sem eru í hróplegri mótsögn við raunverulegt hlutverk þeirra, sem er að tryggja hag sjóðfélaga. Sjóðfélagar eru þeir sem byrja að greiða í lífeyrissjóð frá 16 ára aldri, eða frá fyrstu greiðslu, og allt til dauðadags. Hagsmunir sjóðfélaga eru því bundnir við hag okkar og lífskjör alla ævina en ekki bara þegar við förum á lífeyri. Það er sorgleg staðreynd að aðeins þeir sem hafa náð að koma yfir sig skuldlitlu þaki yfir höfuðið eru einu sjóðfélagarnir sem geta lifað með mannlegri reisn af greiðslum úr lífeyirssjóðum með uppbót almannatrygginga. Síhækkkandi húsnæðiskostnaður, vöruverð og leiguverð eru að sliga gamalt fólk og unga sjóðfélaga. Mikið til vegna græðgi fyrirtækja í eigu lífeyrissjóðanna. Fyrirtækja í okkar eigu sem hamra sífellt á hærri arðsemi, sama hvernig viðrar í hagkerfinu. Í grein Heimildarinnar kemur fram að meðallaun forstjóra 15 skráðra fyrirtækja í Kauphöllinni voru 7,1 milljón króna á mánuði á árinu 2022. Forstjórar sömu félaga voru með 5,8 milljónir króna að meðaltali á mánuði árið 2021 og 5,3 milljónir króna árið 2020, samkvæmt samantekt Heimildarinnar. Heildarlaun þeirra hafa því hækkað um 22 prósent á síðasta ári og 34 prósent á síðustu tveimur árum. Flest þessara fyrirtækja hafa hagnast ævintýralega í gegnum þær hremmingar sem þjóðin hefur gengið í gegnum síðustu tvö ár. Og hefur til að mynda hagnaður Eimskipa tvöfaldast með tilheyrandi áhrifum á vöruverð og verðbólgu. En þessi fyrirtæki eru í eigu þjóðarinnar, að stærstum hluta, sjóðfélaga! Almennings!! Þess vegna er mikilvægt að fólkið í landinu, sjóðfélagar, taki yfir stjórn sjóðanna því grunnurinn að andfélagslegri hegðun þeirra lýtur að því að atvinnurekendur eru með ráðandi stöðu yfir lífeyrissjóðum landsmanna. Þrátt fyrir að skreyta sig alþjóðlegum fjöðrum um samfélagsábyrgð eru þær lítið annað en stolnar þegar á reynir. Og við erum ekki að fara fram á mikið. Við erum að fara fram á að sjóðirnir stilli arðsemiskröfu í hóf, sérstaklega á viðkvæmum tímum, og sýni sjóðfélögum og samfélaginu öllu þá virðingu sem við eigum skilið. Taki stöðu gegn botnlausri græðgi, ofurlaunum og bónusum. Það hlýtur að vera merki um ótrúlegt metnaðarleysi og skammsýni að horfa einungis á eina breytu í lífskjarajöfnunni. Eins og að telja fólki trú um mikilvægi þess að lifa eins og þrælar allt sitt líf, til að hafa það hugmyndafræðilega gott á efri árum. Framfærslukostnaður og lífskjör í nútíð og framtíð hlýtur því að vega jafn þungt, og tekjurnar sem eiga að standa undir þeim ef okkur ber gæfa til að lifa nógu lengi til að njóta þeirra. Fjárfesting í húsnæði er ekki eingöngu talin öruggasta fjárfestingin heldur hefur raunhækkun húsnæðis, ein og sér, ekki verið mikið síðri en á verðbréfum í sögulegu samhengi. Þetta á ekki einungis við á Íslandi heldur er þetta alveg eins í samanburðarlöndunum og víðar. Því til viðbótar hlýtur aðgengi tíðra sjóðfélaga að öruggu og hagkvæmu húsnæði teljast til mikilvægustu hagmuna og lífskjara þeirra. Höfundur er formaður VR.
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar