Hvað myndirðu gera ef barnið þitt kæmi heim með sýnilega áverka? Alfa Jóhannsdóttir skrifar 26. janúar 2023 09:01 Sem betur fer reyna langflestir foreldrar allt sem þau geta til að vernda og verja börnin sín fyrir því sem veldur þeim skaða. Börnum af minni kynslóð var til dæmis kennt að varast ókunnuga á götum úti, fara aldrei upp í bíl með ókunnugum og svo auðvitað var stúlkum kennt að passa sig og setja sig ekki í aðstæður sem gætu leitt af sér ofbeldi. Það heppnaðist ekki alltaf, en það voru verkfærin sem foreldrar okkar höfðu. Óþokkar í myrkum húsasundum voru óöryggið og óttinn sem bar að varast. Stafræn umbreyting hefur breytt þessu umhverfi algjörlega og óöryggið sem við fundum fyrir gagnvart ókunnugum í skuggunum er orðið ákveðið öryggi því þar eru skuggarnir sem við sjáum. Skuggar stafræna umhverfisins eru því miður oft á tíðum ósýnilegir okkur, hafa þann möguleika að dulbúa sig sem hver og hvað sem er og skapa þannig hættu fyrir börnin okkar sem við höfum ekki enn verkfærin til að takast á við. Eftir því sem netið breiðist meira út og angar þess teygja sig inn í fleiri þætti lífs okkar byrja fleiri börn, og sífellt yngri börn, að alast upp í stafrænum heimi. Börn eyða meiri tíma á netinu en nokkru sinni fyrr. Að alast upp á netinu býður upp á endalaus tækifæri og í gegnum tölvur, sjónvörp og önnur snjalltæki opnast stór og mikill heimur upplýsinga fyrir börn, sem getur eflt þau og styrkt þau í þeirra verkefnum. Þegar netið er notað á réttan hátt hefur það möguleika á að víkka sjóndeildarhring, víðsýni og þekkingu okkar. En öllum þessum tækifærum fylgir líka áhætta. Eftir því sem stafræn reynsla barna eykst og stafrænt umhverfi þeirra stækkar, fjölgar einnig ógnunum og hættunum sem fylgja og geta falið í sér ofbeldi og áreitni ásamt því að börn verða útsettari fyrir skaðlegu efni. Ein stærsta ógnin við börn á netinu er hinsvegar stafrænt ofbeldi og brot á kynferðislegri friðhelgi þeirra. Afþví að stafrænt ofbeldi er ekki alltaf sýnilegt, bera þolendur þess ekki alltaf sýnilega áverka. Við þekkjum ekki tilurð, birtingarmyndir og afleiðingar þess og eigum þess vegna oft erfitt með að bregðast við því eða koma í veg fyrir það. Oft á tíðum átta börnin sig ekki á því að verið sé að brjóta á þeim og þess vegna er svo mikilvægt að við kennum þeim og lærum sjálf. Börn sem þekkja réttindi sín og vita þegar brotið er á þeim láta frekar vita og ef við sjálf erum upplýst getum við betur varið þau og brugðist við. Það hefur aldrei verið auðveldara fyrir kynferðisafbrotamenn að nálgast hugsanlega þolendur sína. Í hinum stafræna heimi getur hver sem er, hvaðan sem er búið til aðgang til að nálgast börn í gegnum samfélagsmiðla og/eða leikjatölvur. Það hefur einnig auðveldað þeim að tæla börn til samskipta. Hvað er tæling og hver tælir? Tæling er þegar fullorðinn einstaklingur reynir að byggja upp samband við barn svo að hann geti beitt það ofbeldi. Ofbeldið er ekki alltaf líkamlegt, það getur átt sér stað í stafrænum samskiptum við barnið. Þau sem beita tælingu reyna þá oft að mynda tengsl við barnið á samfélagsmiðlum, spjalla jafnvel við barnið í gegnum tölvuleiki sem eru spilaðir á netinu eða nota hvern þann vettvang sem er ætlaður fyrir samskipti á netinu. Mörg nota ekki sitt raunverulega nafn eða eigin mynd og þykjast jafnvel sjálf vera börn. Önnur nota eigin upplýsingar, og þá sérstaklega ef þau eru sjálf ung. Samskiptin hefjast oft á því að þau sem beita tælingu látast hafa sömu áhugamál og barnið og þykjast jafnvel þekkja sömu einstaklingana. Þetta eru oft upplýsingar sem börnin hafa gefið sjálf upp án þess að átta sig á því, hvort sem það er í gegnum samfélagsmiðla eða leiki. Yfirleitt þróast svona samskipti fljótt yfir í einkasamtöl þar sem sá sem beitir tælingunni reynir að hefja kynferðislegt samtal, og óska eftir til dæmis nektarmyndum. Svona samskipti eru stigvaxandi og vinda svo upp á sig með hótunum, þar sem gerandi nærist á ótta barnsins. Stundum bjóða gerendur börnum greiðslu fyrir myndefni og áður en þau átta sig á því hvað hefur átt sér stað eru þau komin í klær einstaklinga sem vilja sífellt meira og meira. Þá hótar gerandi jafnvel að birta myndirnar sem barnið hefur nú þegar sent eða hótar að sýna foreldrum barnsins þær ef það sendir ekki enn grófari myndir. Fræðsla og forvarnir gegn stafrænu ofbeldi Stafræn kynferðisbrot eru meðal helstu ástæðna aukningar í kynferðisbrotum gegn börnum og ungu fólki. Þetta sýnir sláandi tölfræði lögreglunnar, rannsóknastofnunarinnar Rannsóknar og greiningu, Fjölmiðlanefndar og Unicef á Íslandi. Þörf á aukinni fræðslu er verulega aðkallandi en þessi brot eru í auknum mæli framin af börnum undir 18 ára aldri. Við vitum það að forvarnir sem leggja ríka áherslu á að einungis forðast samskipti við ókunnuga skila ekki miklum árangri og geta verið villandi, enda sýna rannsóknir að þau sem brjóta gegn börnum eru í flestum tilfellum einstaklingar sem þekkja til barnanna. Auðvitað tengjast ólíkar tegundir ofbeldis, því við vitum að þau sem hafa tælt barn til stafrænna samskipta reyna í flestum tilfellum að hitta barnið þegar trausti er náð, með einbeittan vilja til að brjóta á barninu. Það sem skilar okkur hinsvegar árangri í forvörnum er að leggja til dæmis áherslu á fræðslu um óviðeigandi kynferðislega hegðun, bæði barna og fullorðinna. Fræðsla og forvarnir sem fara fram innan skólanna efla og styrkja nefnilega ekki bara þolendur eða mögulega þolendur, heldur ná einnig til barna sem gætu beitt önnur börn ofbeldi og hafa þannig ákveðinn fælingarmátt. Sexan stuttmyndasamkeppni Til að bregðast við þessari sláandi tölfræði hefur breið fylking samstarfsaðila farið af stað með verkefnið Sexuna. Sexan er stuttmyndasamkeppni sem er hugsuð sem hvort tveggja fræðsla og forvörn fyrir bæði þátttakendur verkefnisins sem og þau sem njóta afrakstursins. Sexan er stuttmyndasamkeppni fyrir nemendur í 7. bekk í grunnskólum landsins, með það að markmiði að fræða þau um mörk og samþykki, en einnig um tilurð, birtingarmyndir og afleiðingar stafræns ofbeldis, þ.m.t. um slagsmál ungmenna, tælingu og nektarmyndir en samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Fjölmiðlanefndar um nektarmyndir á meðal grunnskólabarna kemur fram að 51% stúlkna og 22% stráka hafa verið beðin um nektarmynd. Dómnefnd Sexunnar er skipuð fulltrúum úr ungmennaráði, frá RÚV, MMS ásamt fulltrúa úr kvikmyndagerð sem svo velja þrjár bestu stuttmyndirnar sem verða sýndar á vef UngRÚV í viku sex, kynfræðsluvikunni 6.-10. febrúar nk. Lykilatriði í hugmyndafræði Sexunnar er að nemendur undirbúi og vinni stuttmyndirnar sjálf, því enginn þekkir það betur hvernig það er að vera ungmenni í dag en þau og þau vita best hvernig stafrænt ofbeldi birtist þeim. Verðlaunamyndirnar verða síðan sendar til allra grunnskóla landsins og þeir hvattir til að vekja athygli á stafrænu ofbeldi með sýningu myndanna og umræðum eftir á. Nú styttist í að skilafrestur renni út, en hann er til 31. janúar 2023. Því hvetjum við sem flest til að taka þátt í verkefninu og leggja þessum mikilvæga málstað lið. Inn á vef 112 er ennfremur að finna mikið af upplýsingum um kynferðislegt, líkamlegt og stafrænt ofbeldi, og er þar einnig að finna upplýsingar um Sexuna. Höfundur er forvarnarfulltrúi Sambands íslenskra sveitarfélaga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stafrænt ofbeldi Stafræn þróun Ofbeldi gegn börnum Börn og uppeldi Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Sjá meira
Sem betur fer reyna langflestir foreldrar allt sem þau geta til að vernda og verja börnin sín fyrir því sem veldur þeim skaða. Börnum af minni kynslóð var til dæmis kennt að varast ókunnuga á götum úti, fara aldrei upp í bíl með ókunnugum og svo auðvitað var stúlkum kennt að passa sig og setja sig ekki í aðstæður sem gætu leitt af sér ofbeldi. Það heppnaðist ekki alltaf, en það voru verkfærin sem foreldrar okkar höfðu. Óþokkar í myrkum húsasundum voru óöryggið og óttinn sem bar að varast. Stafræn umbreyting hefur breytt þessu umhverfi algjörlega og óöryggið sem við fundum fyrir gagnvart ókunnugum í skuggunum er orðið ákveðið öryggi því þar eru skuggarnir sem við sjáum. Skuggar stafræna umhverfisins eru því miður oft á tíðum ósýnilegir okkur, hafa þann möguleika að dulbúa sig sem hver og hvað sem er og skapa þannig hættu fyrir börnin okkar sem við höfum ekki enn verkfærin til að takast á við. Eftir því sem netið breiðist meira út og angar þess teygja sig inn í fleiri þætti lífs okkar byrja fleiri börn, og sífellt yngri börn, að alast upp í stafrænum heimi. Börn eyða meiri tíma á netinu en nokkru sinni fyrr. Að alast upp á netinu býður upp á endalaus tækifæri og í gegnum tölvur, sjónvörp og önnur snjalltæki opnast stór og mikill heimur upplýsinga fyrir börn, sem getur eflt þau og styrkt þau í þeirra verkefnum. Þegar netið er notað á réttan hátt hefur það möguleika á að víkka sjóndeildarhring, víðsýni og þekkingu okkar. En öllum þessum tækifærum fylgir líka áhætta. Eftir því sem stafræn reynsla barna eykst og stafrænt umhverfi þeirra stækkar, fjölgar einnig ógnunum og hættunum sem fylgja og geta falið í sér ofbeldi og áreitni ásamt því að börn verða útsettari fyrir skaðlegu efni. Ein stærsta ógnin við börn á netinu er hinsvegar stafrænt ofbeldi og brot á kynferðislegri friðhelgi þeirra. Afþví að stafrænt ofbeldi er ekki alltaf sýnilegt, bera þolendur þess ekki alltaf sýnilega áverka. Við þekkjum ekki tilurð, birtingarmyndir og afleiðingar þess og eigum þess vegna oft erfitt með að bregðast við því eða koma í veg fyrir það. Oft á tíðum átta börnin sig ekki á því að verið sé að brjóta á þeim og þess vegna er svo mikilvægt að við kennum þeim og lærum sjálf. Börn sem þekkja réttindi sín og vita þegar brotið er á þeim láta frekar vita og ef við sjálf erum upplýst getum við betur varið þau og brugðist við. Það hefur aldrei verið auðveldara fyrir kynferðisafbrotamenn að nálgast hugsanlega þolendur sína. Í hinum stafræna heimi getur hver sem er, hvaðan sem er búið til aðgang til að nálgast börn í gegnum samfélagsmiðla og/eða leikjatölvur. Það hefur einnig auðveldað þeim að tæla börn til samskipta. Hvað er tæling og hver tælir? Tæling er þegar fullorðinn einstaklingur reynir að byggja upp samband við barn svo að hann geti beitt það ofbeldi. Ofbeldið er ekki alltaf líkamlegt, það getur átt sér stað í stafrænum samskiptum við barnið. Þau sem beita tælingu reyna þá oft að mynda tengsl við barnið á samfélagsmiðlum, spjalla jafnvel við barnið í gegnum tölvuleiki sem eru spilaðir á netinu eða nota hvern þann vettvang sem er ætlaður fyrir samskipti á netinu. Mörg nota ekki sitt raunverulega nafn eða eigin mynd og þykjast jafnvel sjálf vera börn. Önnur nota eigin upplýsingar, og þá sérstaklega ef þau eru sjálf ung. Samskiptin hefjast oft á því að þau sem beita tælingu látast hafa sömu áhugamál og barnið og þykjast jafnvel þekkja sömu einstaklingana. Þetta eru oft upplýsingar sem börnin hafa gefið sjálf upp án þess að átta sig á því, hvort sem það er í gegnum samfélagsmiðla eða leiki. Yfirleitt þróast svona samskipti fljótt yfir í einkasamtöl þar sem sá sem beitir tælingunni reynir að hefja kynferðislegt samtal, og óska eftir til dæmis nektarmyndum. Svona samskipti eru stigvaxandi og vinda svo upp á sig með hótunum, þar sem gerandi nærist á ótta barnsins. Stundum bjóða gerendur börnum greiðslu fyrir myndefni og áður en þau átta sig á því hvað hefur átt sér stað eru þau komin í klær einstaklinga sem vilja sífellt meira og meira. Þá hótar gerandi jafnvel að birta myndirnar sem barnið hefur nú þegar sent eða hótar að sýna foreldrum barnsins þær ef það sendir ekki enn grófari myndir. Fræðsla og forvarnir gegn stafrænu ofbeldi Stafræn kynferðisbrot eru meðal helstu ástæðna aukningar í kynferðisbrotum gegn börnum og ungu fólki. Þetta sýnir sláandi tölfræði lögreglunnar, rannsóknastofnunarinnar Rannsóknar og greiningu, Fjölmiðlanefndar og Unicef á Íslandi. Þörf á aukinni fræðslu er verulega aðkallandi en þessi brot eru í auknum mæli framin af börnum undir 18 ára aldri. Við vitum það að forvarnir sem leggja ríka áherslu á að einungis forðast samskipti við ókunnuga skila ekki miklum árangri og geta verið villandi, enda sýna rannsóknir að þau sem brjóta gegn börnum eru í flestum tilfellum einstaklingar sem þekkja til barnanna. Auðvitað tengjast ólíkar tegundir ofbeldis, því við vitum að þau sem hafa tælt barn til stafrænna samskipta reyna í flestum tilfellum að hitta barnið þegar trausti er náð, með einbeittan vilja til að brjóta á barninu. Það sem skilar okkur hinsvegar árangri í forvörnum er að leggja til dæmis áherslu á fræðslu um óviðeigandi kynferðislega hegðun, bæði barna og fullorðinna. Fræðsla og forvarnir sem fara fram innan skólanna efla og styrkja nefnilega ekki bara þolendur eða mögulega þolendur, heldur ná einnig til barna sem gætu beitt önnur börn ofbeldi og hafa þannig ákveðinn fælingarmátt. Sexan stuttmyndasamkeppni Til að bregðast við þessari sláandi tölfræði hefur breið fylking samstarfsaðila farið af stað með verkefnið Sexuna. Sexan er stuttmyndasamkeppni sem er hugsuð sem hvort tveggja fræðsla og forvörn fyrir bæði þátttakendur verkefnisins sem og þau sem njóta afrakstursins. Sexan er stuttmyndasamkeppni fyrir nemendur í 7. bekk í grunnskólum landsins, með það að markmiði að fræða þau um mörk og samþykki, en einnig um tilurð, birtingarmyndir og afleiðingar stafræns ofbeldis, þ.m.t. um slagsmál ungmenna, tælingu og nektarmyndir en samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Fjölmiðlanefndar um nektarmyndir á meðal grunnskólabarna kemur fram að 51% stúlkna og 22% stráka hafa verið beðin um nektarmynd. Dómnefnd Sexunnar er skipuð fulltrúum úr ungmennaráði, frá RÚV, MMS ásamt fulltrúa úr kvikmyndagerð sem svo velja þrjár bestu stuttmyndirnar sem verða sýndar á vef UngRÚV í viku sex, kynfræðsluvikunni 6.-10. febrúar nk. Lykilatriði í hugmyndafræði Sexunnar er að nemendur undirbúi og vinni stuttmyndirnar sjálf, því enginn þekkir það betur hvernig það er að vera ungmenni í dag en þau og þau vita best hvernig stafrænt ofbeldi birtist þeim. Verðlaunamyndirnar verða síðan sendar til allra grunnskóla landsins og þeir hvattir til að vekja athygli á stafrænu ofbeldi með sýningu myndanna og umræðum eftir á. Nú styttist í að skilafrestur renni út, en hann er til 31. janúar 2023. Því hvetjum við sem flest til að taka þátt í verkefninu og leggja þessum mikilvæga málstað lið. Inn á vef 112 er ennfremur að finna mikið af upplýsingum um kynferðislegt, líkamlegt og stafrænt ofbeldi, og er þar einnig að finna upplýsingar um Sexuna. Höfundur er forvarnarfulltrúi Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun