Patrice Lumumba og sjálfstæðisbaráttan í Kongó Gylfi Páll Hersir skrifar 14. júlí 2022 10:02 Nýverið mátti heyra fréttir af tönn úr Patrice Lumumba, eina líkamshlutanum sem til er af þeim merka afríska baráttumanni gegn heimsvaldastefnu og fyrir sjálfsákvörðunarrétti þjóða. Tönnin var jarðsett með viðhöfn 30. júní s.l. á vegum ríkisstjórnar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó (DRC; hét áður Kongó-Kinshasa og síðar Zaíre til 1997), sextíu og einu ári eftir að Lumumba var tekinn af lífi. Þann sama dag voru 62 ár liðin frá sjálfstæði landsins, formlega laus undan nýlendukúgun Belga. Aðskilnaðarsinnar í Kongó, studdir af Belgum, tóku Lumumba af lífi 17. janúar 1961. Þeir létu búta líkama hans í sundur og leysa upp í brennisteinssýru af ótta við að gröf hans yrði sameiningartákn þeirra sem berjast gegn arðráni, kúgum og lögmæti nýlendustjórna í Kongó og víðar. Belgískur lögreglumaður sem fylgdist með ósköpunum tók tönnina og geymdi heima hjá sér í nokkra áratugi. Við nýliðna athöfn söfnuðust þúsundir saman í götum höfuðborgarinnar Kinshasa til þess að votta leiðtoga sjálfstæðisbaráttu landsins og jafnframt fyrsta forsætisráðherra landsins virðingu sína. Viðhöfnin átti þó fátt skylt við arfleið hans. Hana sóttu utanríkisráðherra Belgíu, forsetar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó og Lýðveldisins Kongó (stundum kallað Vestur-Kongó eða Kongó-Brazzaville) ásamt sendiherrum ýmissa Afríkuríkja. Filippus Belgíukonungur var þarna mánuði fyrir viðhöfnina, fyrstur konunga Belgíu eftir sjálfstæði Kongó. Hann viðurkenndi ólíkt fyrirrennurum sínum að nýlendustjórn Belga hefði verið rasísk og framferðið óafsakanlegt en neitaði að biðjast afsökunar á því. En hver var Lumumba? Af hverju mætti hann slíkri illsku Bandaríkjastjórnar og annarra heimsvaldaríkja. Hvaða lærdóma má draga af þessari sögu? Hér er farið yfir það. Heimsvaldaríkin í Evrópu komu saman á ráðstefnu í Berlín 1885 og skiptu Afríku á milli sín. Konungur Belgíu, Leopold II fékk Kongó í sinn einkahlut. Frá lokum áttunda áratugar 18. aldar og fram til 1919 er talið að um 10 milljónir manna hafi fallið í landinu vegna harðneskju belgíska nýlenduveldisins samkvæmt nýlegu mati nefndar á vegum ríkisstjórnar Belgíu. Skelfilegar frásagnir eru til frá þessum tíma. Lumumba hafði verið starfsmaður hjá póstinum og tók þátt í að stofna Þjóðfrelsishreyfingu Kongó árið 1958, fyrstu stjórnmálasamtök landsins. Á þessum tíma var Kongó eitt þeirra landa í heiminum sem réð yfir hvað mestu af náttúruauðæfum á borð við kopar, úraníum, kóbalti, demöntum og gúmmí. Belgísk, frönsk og bandarísk fyrirtæki voru staðráðin í að eyða sem minnstu í að komast yfir þessi auðæfi og viðhalda hörmulegum lífsskilyrðum og vinnuaðstæðum í landinu til þess að græða sem mest. Á þessum tíma var vaxandi stuðningur við sjálfstæði nýlendna. Belgíustjórn lét undan þrýstingi og lét sem hún samþykkti sjálfstæði Kongó í júní 1960. Á sama tíma vann hún hörðum höndum að því að finna leið til þess að geta haldið tökum sínum á landinu og auðlindum þess. Á hátíðarsamkomu í tilefni sjálfstæðisins 1960 var ekki var gert ráð fyrir að Lumumba héldi ræðu. Hann sté samt í ræðustól og var áhrifamikilli ræðu hans útvarpað. “Enginn Kongóbúi sem er verðugur nafnsins getur nokkru sinni gleymt því að við börðumst til þess að öðlast sjálfstæði“, sagði Lumumba, “baráttu þar sem öllu var kostað til. Við erum stolt af þeirri baráttu þrátt fyrir tárin sem féllu og blóðið sem rann vegna þess að hún var göfug og réttlát, og óhjákvæmileg til þess að binda enda á þann niðurlægjandi þrældóm sem var þröngvað upp á okkur með valdi.” “Sárin, sem eru til vitnis um hlutskipti okkar undir 80 ára langri nýlendustjórn, eru enn ekki gróin og of sársaukamikil til þess að hægt sé að nema þau úr minni okkar,” hélt hann áfram. “Við höfum unnið þrælavinnu baki brotnu fyrir laun sem nægðu hvorki til þess að brauðfæða okkur, afla klæða og húsnæðis né ala upp börnin okkar.” Malcolm X, hinn merki baráttumaður fyrir réttindum blökkumanna, minntist fordæmis Lumumba á opinberum fundi þrem árum eftir dauða hans. “Hann óttaðist engan,” sagði Malcolm. “Þeim tókst ekki kaupa hann, ekki að hræða hann, ekki að ná til hans. Hvers vegna var það? Hann sagði við konung Belgíu: Heyrðu, þú kannt að hafa veitt okkur frelsi, þú kannt að hafa veitt okkur sjálfstæði, en við munum aldrei gleyma fórnarkostnaðinum.“ Heimsvaldaríkin undir forystu Bandaríkjanna og Belgíu reyndu nú allt hvað þau gátu til þess að losa sig við Lumumba. Bandaríska leyniþjónustan (CIA) skipulagði aftöku hans, það er “brýnt grundvallarmarkmið,” skrifað Allen Dulles forstjóri CIA í plaggi fyrir Bandaríkjaþing sem var gert opinbert 1975. Innan við tveimur vikum eftir að Kongó hlaut sjálfstæði, hafði Belgíustjórn skipulagt aðskilnaðarhreyfingu í hinu málmauðuga Katanga héraði, en þar höfðu bandarísk og evrópsk fyrirtæki mikilla hagsmuna að gæta. Auðugur kaupsýslumaður, Moise Tshombe, lýsti yfir aðskilnaði héraðsins frá Kongó 11. júlí 1960. Belgíustjórn sendi þegar í stað 10.000 manna herlið til að verja aðskilnaðarsinnanna. Það var þá sem Lumumba gerði afdrifarík mistök. Hann fór fram á að Sameinuðu þjóðirnar sendu „friðargæslusveitir” til landsins. Herlið upp á 8.000 manns kom í júlílok. Þessar sveitir horfðu aðgerðalausar á þegar hersveit studd af Bandaríkjunum setti Lumumba af í september 1960 undir forystu Joseph Mobutu. Takið eftir því að flokkur Lumumba hafði sigrað í kosningum eftir sjálfstæði landsins og Lumumba var því réttkjörinn leiðtogi landsins. Mobuto var forseti og einræðisherra landsins frá 1965 til 1997. Bandaríkin, Frakkland og Belgía studdu Mobuto alla tíð og eins átti hann í góðu sambandi við apartheid-stjórnina í Suður-Afríku. Friðargæslusveitirnar lokuðu fyrir útvarpssendingar ríkisstjórnar Lumumba og afvopnuðu hersveitir sem fylgdu honum að málum. Lumumba var síðan hundeltur, handtekinn og afhentur hersveitum Tshombe sem tóku hann af lífi. Thomas Sankara er vel þekktur í Afríku og víðar sem leiðtogi byltingarinnar í Burkina Faso í Vestur-Afríku og forseti landsins frá 1983 til 1987. Spurður um Lumumba í viðtali við Radio Havana í ágúst 1987, sagði hann: “Patrice Lumumba er tákn. Þegar ég sé afturhaldssama Afríkubúa, samtímamenn þessarar hetju sem voru ófærir um að taka jafnvel minnstu framförum í samskiptum við hann, þá sé ég brjóstumkennanlegt og fyrirlitlegt fólk sem stendur fyrir framan stórkostlegt listaverk og kann ekki að meta það.” Höfundur er áhugasamur um það sem gerst í heiminum, tók þátt í baráttunni gegn apartheid í Suður-Afríku og hefur margoft komið til Austur-Afríku. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Páll Hersir Austur-Kongó Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Sjá meira
Nýverið mátti heyra fréttir af tönn úr Patrice Lumumba, eina líkamshlutanum sem til er af þeim merka afríska baráttumanni gegn heimsvaldastefnu og fyrir sjálfsákvörðunarrétti þjóða. Tönnin var jarðsett með viðhöfn 30. júní s.l. á vegum ríkisstjórnar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó (DRC; hét áður Kongó-Kinshasa og síðar Zaíre til 1997), sextíu og einu ári eftir að Lumumba var tekinn af lífi. Þann sama dag voru 62 ár liðin frá sjálfstæði landsins, formlega laus undan nýlendukúgun Belga. Aðskilnaðarsinnar í Kongó, studdir af Belgum, tóku Lumumba af lífi 17. janúar 1961. Þeir létu búta líkama hans í sundur og leysa upp í brennisteinssýru af ótta við að gröf hans yrði sameiningartákn þeirra sem berjast gegn arðráni, kúgum og lögmæti nýlendustjórna í Kongó og víðar. Belgískur lögreglumaður sem fylgdist með ósköpunum tók tönnina og geymdi heima hjá sér í nokkra áratugi. Við nýliðna athöfn söfnuðust þúsundir saman í götum höfuðborgarinnar Kinshasa til þess að votta leiðtoga sjálfstæðisbaráttu landsins og jafnframt fyrsta forsætisráðherra landsins virðingu sína. Viðhöfnin átti þó fátt skylt við arfleið hans. Hana sóttu utanríkisráðherra Belgíu, forsetar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó og Lýðveldisins Kongó (stundum kallað Vestur-Kongó eða Kongó-Brazzaville) ásamt sendiherrum ýmissa Afríkuríkja. Filippus Belgíukonungur var þarna mánuði fyrir viðhöfnina, fyrstur konunga Belgíu eftir sjálfstæði Kongó. Hann viðurkenndi ólíkt fyrirrennurum sínum að nýlendustjórn Belga hefði verið rasísk og framferðið óafsakanlegt en neitaði að biðjast afsökunar á því. En hver var Lumumba? Af hverju mætti hann slíkri illsku Bandaríkjastjórnar og annarra heimsvaldaríkja. Hvaða lærdóma má draga af þessari sögu? Hér er farið yfir það. Heimsvaldaríkin í Evrópu komu saman á ráðstefnu í Berlín 1885 og skiptu Afríku á milli sín. Konungur Belgíu, Leopold II fékk Kongó í sinn einkahlut. Frá lokum áttunda áratugar 18. aldar og fram til 1919 er talið að um 10 milljónir manna hafi fallið í landinu vegna harðneskju belgíska nýlenduveldisins samkvæmt nýlegu mati nefndar á vegum ríkisstjórnar Belgíu. Skelfilegar frásagnir eru til frá þessum tíma. Lumumba hafði verið starfsmaður hjá póstinum og tók þátt í að stofna Þjóðfrelsishreyfingu Kongó árið 1958, fyrstu stjórnmálasamtök landsins. Á þessum tíma var Kongó eitt þeirra landa í heiminum sem réð yfir hvað mestu af náttúruauðæfum á borð við kopar, úraníum, kóbalti, demöntum og gúmmí. Belgísk, frönsk og bandarísk fyrirtæki voru staðráðin í að eyða sem minnstu í að komast yfir þessi auðæfi og viðhalda hörmulegum lífsskilyrðum og vinnuaðstæðum í landinu til þess að græða sem mest. Á þessum tíma var vaxandi stuðningur við sjálfstæði nýlendna. Belgíustjórn lét undan þrýstingi og lét sem hún samþykkti sjálfstæði Kongó í júní 1960. Á sama tíma vann hún hörðum höndum að því að finna leið til þess að geta haldið tökum sínum á landinu og auðlindum þess. Á hátíðarsamkomu í tilefni sjálfstæðisins 1960 var ekki var gert ráð fyrir að Lumumba héldi ræðu. Hann sté samt í ræðustól og var áhrifamikilli ræðu hans útvarpað. “Enginn Kongóbúi sem er verðugur nafnsins getur nokkru sinni gleymt því að við börðumst til þess að öðlast sjálfstæði“, sagði Lumumba, “baráttu þar sem öllu var kostað til. Við erum stolt af þeirri baráttu þrátt fyrir tárin sem féllu og blóðið sem rann vegna þess að hún var göfug og réttlát, og óhjákvæmileg til þess að binda enda á þann niðurlægjandi þrældóm sem var þröngvað upp á okkur með valdi.” “Sárin, sem eru til vitnis um hlutskipti okkar undir 80 ára langri nýlendustjórn, eru enn ekki gróin og of sársaukamikil til þess að hægt sé að nema þau úr minni okkar,” hélt hann áfram. “Við höfum unnið þrælavinnu baki brotnu fyrir laun sem nægðu hvorki til þess að brauðfæða okkur, afla klæða og húsnæðis né ala upp börnin okkar.” Malcolm X, hinn merki baráttumaður fyrir réttindum blökkumanna, minntist fordæmis Lumumba á opinberum fundi þrem árum eftir dauða hans. “Hann óttaðist engan,” sagði Malcolm. “Þeim tókst ekki kaupa hann, ekki að hræða hann, ekki að ná til hans. Hvers vegna var það? Hann sagði við konung Belgíu: Heyrðu, þú kannt að hafa veitt okkur frelsi, þú kannt að hafa veitt okkur sjálfstæði, en við munum aldrei gleyma fórnarkostnaðinum.“ Heimsvaldaríkin undir forystu Bandaríkjanna og Belgíu reyndu nú allt hvað þau gátu til þess að losa sig við Lumumba. Bandaríska leyniþjónustan (CIA) skipulagði aftöku hans, það er “brýnt grundvallarmarkmið,” skrifað Allen Dulles forstjóri CIA í plaggi fyrir Bandaríkjaþing sem var gert opinbert 1975. Innan við tveimur vikum eftir að Kongó hlaut sjálfstæði, hafði Belgíustjórn skipulagt aðskilnaðarhreyfingu í hinu málmauðuga Katanga héraði, en þar höfðu bandarísk og evrópsk fyrirtæki mikilla hagsmuna að gæta. Auðugur kaupsýslumaður, Moise Tshombe, lýsti yfir aðskilnaði héraðsins frá Kongó 11. júlí 1960. Belgíustjórn sendi þegar í stað 10.000 manna herlið til að verja aðskilnaðarsinnanna. Það var þá sem Lumumba gerði afdrifarík mistök. Hann fór fram á að Sameinuðu þjóðirnar sendu „friðargæslusveitir” til landsins. Herlið upp á 8.000 manns kom í júlílok. Þessar sveitir horfðu aðgerðalausar á þegar hersveit studd af Bandaríkjunum setti Lumumba af í september 1960 undir forystu Joseph Mobutu. Takið eftir því að flokkur Lumumba hafði sigrað í kosningum eftir sjálfstæði landsins og Lumumba var því réttkjörinn leiðtogi landsins. Mobuto var forseti og einræðisherra landsins frá 1965 til 1997. Bandaríkin, Frakkland og Belgía studdu Mobuto alla tíð og eins átti hann í góðu sambandi við apartheid-stjórnina í Suður-Afríku. Friðargæslusveitirnar lokuðu fyrir útvarpssendingar ríkisstjórnar Lumumba og afvopnuðu hersveitir sem fylgdu honum að málum. Lumumba var síðan hundeltur, handtekinn og afhentur hersveitum Tshombe sem tóku hann af lífi. Thomas Sankara er vel þekktur í Afríku og víðar sem leiðtogi byltingarinnar í Burkina Faso í Vestur-Afríku og forseti landsins frá 1983 til 1987. Spurður um Lumumba í viðtali við Radio Havana í ágúst 1987, sagði hann: “Patrice Lumumba er tákn. Þegar ég sé afturhaldssama Afríkubúa, samtímamenn þessarar hetju sem voru ófærir um að taka jafnvel minnstu framförum í samskiptum við hann, þá sé ég brjóstumkennanlegt og fyrirlitlegt fólk sem stendur fyrir framan stórkostlegt listaverk og kann ekki að meta það.” Höfundur er áhugasamur um það sem gerst í heiminum, tók þátt í baráttunni gegn apartheid í Suður-Afríku og hefur margoft komið til Austur-Afríku.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun