Hvað á að gera við smábörn? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 25. janúar 2022 11:30 Þegar ég les „gleðifréttir” um væntanlega fjölgun leikskólaplássa fyrir ungbörn veit ég ekki hvort ég á að hlæja eða gráta. Mér er kunnugt um óbrúaða bilið á milli fæðingarorlofs og leikskóla. Ég veit líka að í sveitarstjórnum starfar vel meinandi fólk. Vandinn er úr sér gengin hugmyndafræði og vonlausar forsendur. Börnin eru of mörg og of þurfandi miðað við fjármagnið sem ætlað er í málaflokkinn, faglærðu starfsfólki heldur áfram að fækka og það fást heldur ekki nægilega margir ófaglærðir til starfa. Fyrirheit um fjölgun plássa kunna að hljóma vel en hvaða fyrirbæri er leikskóli án starfsfólks? Við erum samdauna vandanum Til að redda málum kom upp sú hugmynd að borga þreyttu og illa launuðu starfsfólki leikskólanna 75 þúsund kall fyrir að fá einhvern, já bara einhvern, til að vinna með sér. Í að minnsta kosti þrjá mánuði. Til allrar hamingju var hætt við þau áform en það eitt að þau skyldu verða meira en hugmynd á „viðrunarfundi“ hringir háværum viðvörunarbjöllum. Því miður er bjölluhljómurinn frá leikskólum orðinn svo kunnuglegur að hann er eins og hvert annað suð í eyrunum sem drukknar í neyðarópum Landspítalans. Þess vegna kippum við okkur ekki upp við króníska undirmönnun á leikskólum. Hún er löngu orðin varanleg. Við erum líka búin að sætta okkur við að leikskólar séu að langstærstum hluta mannaðir af starfsfólki með takmarkaða menntun, reynslu eða skilning á þörfum barna. Til að bæta gráu ofan á svart komu nýlega upp mál sem vöktu undarlega lítil viðbrögð þar sem starfsfólk leikskóla var grunað um ofbeldi gegn börnum. Ofbeldi á leikskólum þarf ekki að koma neinum á óvart og það hvarflar ekki að mér að þessi tilteknu mál séu einsdæmi. Þegar við setjum óburðugt og óánægt fólk í krefjandi aðstæður með vald yfir ungum börnum bjóðum við heim hættu á vanrækslu og ofbeldi. Þetta sýnir reynslan til dæmis frá Breiðuvík, Hjalteyri, Vöggustofu Reykjavíkurborgar, Kópavogshæli, Arnarholti, Silungapolli, Bjargi, Jaðri, Reykjahlíð, Heyrnleysingjaskólanum, Kumbaravogi, Landakotsskóla, Smáratúni, Torfastöðum, Upptökuheimili ríkisins og Unglingaheimili ríkisins. Þessi mál komu ekki fram í dagsljósið fyrr en mörgum árum eftir að ofbeldið átti sér stað, rétt eins og óteljandi mál metoo–bylgjunnar, en á árinu 2022 verðum við að hafa burði til að horfast í augu við hætturnar sem eru beint fyrir framan nefið á okkur – og bregðast við þeim. Tímarnir hafa breyst Núverandi leikskólakerfi var þróað með jafnrétti kynjanna og mikilvægi vinnumarkaðarins að leiðarljósi þegar þekking á þörfum ungbarna var mun takmarkaðri en hún er í dag. Aukin vitund foreldra um tengslaþörf barna hefur haft áhrif á viðhorf þeirra til foreldrahlutverksins og þeirra úrræða sem ungum börnum bjóðast. Þetta sást skýrt í umræðunni um lengingu fæðingarorlofsins. Þá hafa samtökin Fyrstu fimm ítrekað bent á að foreldrar vilji eiga meiri hlutdeild í lífi barna sinna en venja hefur verið til undanfarna áratugi. Það er ekki vegna þess að þeir haldi að umönnun smábarna sé kósý innivinna heldur vita þeir að fyrstu æviárin kemst enginn með tærnar þar sem foreldrar hafa hælana. Ef sveitarstjórnir ætla að móta ábyrga stefnu í málefnum ungra barna og svara kalli foreldra verða þær að kynna sér rannsóknir á mikilvægi fyrstu áranna, skaðlegum áhrifum streitu á ung börn og nauðsyn þess að þeir sem annast börn í fjarveru foreldranna hafi þekkingu og getu til að bregðast við margbreytilegum þörfum þeirra á viðeigandi hátt. Það eru engir ódýrir kostir í boði Á meðan við bíðum eftir því að fæðingarorlofið verði lengt í tvö ár þarf að virkja hugmyndaflugið og finna barn- og fjölskylduvænar lausnir. Slíkt verkefni er ekki á færi sveitarfélaganna einna heldur þarf hugarfarsbreytingu og samvinnu margra aðila. Við þurfum að leggja sérstaka alúð við foreldra sem líður illa eða standa höllum fæti. Vissulega kostar það samfélagið peninga og fyrirhöfn að breyta kerfinu og setja þarfir barna og traust tengsl við fullorðna framar í forgangsröðina en það er líka rándýrt að horfa ekki á heildarmyndina. Hagfræðingar hafa fyrir löngu sýnt fram á að þegar allt er talið skili þeir fjármunir mestum arði til samfélagsins sem varið er í að styrkja fjölskyldur ungra barna. Eftir sem áður þurfum við góða leikskóla fyrir börn eldri en tveggja ára, og einnig yngri börn ef foreldrar þurfa þess með, en við verðum að tryggja öryggi barnanna og gæði starfseminnar. Það gerum við með því að vanda val á fólkinu sem vinnur þar, halda álagi á því og börnunum innan marka og greiða laun í samræmi við ábyrgð. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Börn og uppeldi Vöggustofur í Reykjavík Mest lesið Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég les „gleðifréttir” um væntanlega fjölgun leikskólaplássa fyrir ungbörn veit ég ekki hvort ég á að hlæja eða gráta. Mér er kunnugt um óbrúaða bilið á milli fæðingarorlofs og leikskóla. Ég veit líka að í sveitarstjórnum starfar vel meinandi fólk. Vandinn er úr sér gengin hugmyndafræði og vonlausar forsendur. Börnin eru of mörg og of þurfandi miðað við fjármagnið sem ætlað er í málaflokkinn, faglærðu starfsfólki heldur áfram að fækka og það fást heldur ekki nægilega margir ófaglærðir til starfa. Fyrirheit um fjölgun plássa kunna að hljóma vel en hvaða fyrirbæri er leikskóli án starfsfólks? Við erum samdauna vandanum Til að redda málum kom upp sú hugmynd að borga þreyttu og illa launuðu starfsfólki leikskólanna 75 þúsund kall fyrir að fá einhvern, já bara einhvern, til að vinna með sér. Í að minnsta kosti þrjá mánuði. Til allrar hamingju var hætt við þau áform en það eitt að þau skyldu verða meira en hugmynd á „viðrunarfundi“ hringir háværum viðvörunarbjöllum. Því miður er bjölluhljómurinn frá leikskólum orðinn svo kunnuglegur að hann er eins og hvert annað suð í eyrunum sem drukknar í neyðarópum Landspítalans. Þess vegna kippum við okkur ekki upp við króníska undirmönnun á leikskólum. Hún er löngu orðin varanleg. Við erum líka búin að sætta okkur við að leikskólar séu að langstærstum hluta mannaðir af starfsfólki með takmarkaða menntun, reynslu eða skilning á þörfum barna. Til að bæta gráu ofan á svart komu nýlega upp mál sem vöktu undarlega lítil viðbrögð þar sem starfsfólk leikskóla var grunað um ofbeldi gegn börnum. Ofbeldi á leikskólum þarf ekki að koma neinum á óvart og það hvarflar ekki að mér að þessi tilteknu mál séu einsdæmi. Þegar við setjum óburðugt og óánægt fólk í krefjandi aðstæður með vald yfir ungum börnum bjóðum við heim hættu á vanrækslu og ofbeldi. Þetta sýnir reynslan til dæmis frá Breiðuvík, Hjalteyri, Vöggustofu Reykjavíkurborgar, Kópavogshæli, Arnarholti, Silungapolli, Bjargi, Jaðri, Reykjahlíð, Heyrnleysingjaskólanum, Kumbaravogi, Landakotsskóla, Smáratúni, Torfastöðum, Upptökuheimili ríkisins og Unglingaheimili ríkisins. Þessi mál komu ekki fram í dagsljósið fyrr en mörgum árum eftir að ofbeldið átti sér stað, rétt eins og óteljandi mál metoo–bylgjunnar, en á árinu 2022 verðum við að hafa burði til að horfast í augu við hætturnar sem eru beint fyrir framan nefið á okkur – og bregðast við þeim. Tímarnir hafa breyst Núverandi leikskólakerfi var þróað með jafnrétti kynjanna og mikilvægi vinnumarkaðarins að leiðarljósi þegar þekking á þörfum ungbarna var mun takmarkaðri en hún er í dag. Aukin vitund foreldra um tengslaþörf barna hefur haft áhrif á viðhorf þeirra til foreldrahlutverksins og þeirra úrræða sem ungum börnum bjóðast. Þetta sást skýrt í umræðunni um lengingu fæðingarorlofsins. Þá hafa samtökin Fyrstu fimm ítrekað bent á að foreldrar vilji eiga meiri hlutdeild í lífi barna sinna en venja hefur verið til undanfarna áratugi. Það er ekki vegna þess að þeir haldi að umönnun smábarna sé kósý innivinna heldur vita þeir að fyrstu æviárin kemst enginn með tærnar þar sem foreldrar hafa hælana. Ef sveitarstjórnir ætla að móta ábyrga stefnu í málefnum ungra barna og svara kalli foreldra verða þær að kynna sér rannsóknir á mikilvægi fyrstu áranna, skaðlegum áhrifum streitu á ung börn og nauðsyn þess að þeir sem annast börn í fjarveru foreldranna hafi þekkingu og getu til að bregðast við margbreytilegum þörfum þeirra á viðeigandi hátt. Það eru engir ódýrir kostir í boði Á meðan við bíðum eftir því að fæðingarorlofið verði lengt í tvö ár þarf að virkja hugmyndaflugið og finna barn- og fjölskylduvænar lausnir. Slíkt verkefni er ekki á færi sveitarfélaganna einna heldur þarf hugarfarsbreytingu og samvinnu margra aðila. Við þurfum að leggja sérstaka alúð við foreldra sem líður illa eða standa höllum fæti. Vissulega kostar það samfélagið peninga og fyrirhöfn að breyta kerfinu og setja þarfir barna og traust tengsl við fullorðna framar í forgangsröðina en það er líka rándýrt að horfa ekki á heildarmyndina. Hagfræðingar hafa fyrir löngu sýnt fram á að þegar allt er talið skili þeir fjármunir mestum arði til samfélagsins sem varið er í að styrkja fjölskyldur ungra barna. Eftir sem áður þurfum við góða leikskóla fyrir börn eldri en tveggja ára, og einnig yngri börn ef foreldrar þurfa þess með, en við verðum að tryggja öryggi barnanna og gæði starfseminnar. Það gerum við með því að vanda val á fólkinu sem vinnur þar, halda álagi á því og börnunum innan marka og greiða laun í samræmi við ábyrgð. Höfundur er sálgreinir.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar