Réttlaus fósturbörn á Íslandi Sara Pálsdóttir skrifar 20. maí 2021 10:30 Mannréttindi fósturbarna á Íslandi eru fótum troðin af hálfu stjórnvalda. Þegar kemur að barnaverndarkerfinu, eru fósturbörn í reynd réttlaus og eiga sér ekki málsvara. Barnasáttmáli Sameinuðu Þjóðanna, sem hefur að geyma reglur um grundvallarmannréttindi barna, og hefur lagagildi á Íslandi, virðist hafa afar takmarkaða þýðingu innan barnaverndarkerfisins. Börn sem hafa verið svipt blóðforeldrum sínum eða blóðforeldri, iðulega vegna áfengis- og vímuefnavanda foreldrisins, eru útilokuð með öllu út úr lífi foreldra sinna og fjölskyldu, afa og ömmu, frænku og frænda, jafnvel systkina. Börnum þessum er komið fyrir hjá nýrri fjölskyldu, fósturforeldrum og fá ekki að hitta blóðfjölskyldu sína lengur. Maður getur vart ýmindað sér sársaukann sem afar og ömmur finna fyrir, þegar þau eru útilokuð út úr lífi barnabarnanna sinna vegna tímabundinna veikinda barns þeirra (blóðforeldrisins). Hvað þá börnin sjálf sem hafa engan til að gæta sinna hagsmuna eða réttinda. Barnaverndarkerfið á Íslandi er nefnilega þannig, að það er talið barni fyrir bestu, sem misst hefur foreldri sitt frá sér vegna veikinda foreldrisins, eða af öðrum ástæðum, að útiloka með öllu ekki bara foreldrið, heldur líka alla stórfjölskyldu barnsins, út úr lífi barnsins. Það er talið nauðsynlegt til að „raska ekki ró og stöðugleika barnsins í fóstrinu“. M.ö.o. meintur stöðugleiki og ró í fóstri er notuð sem réttlæting fyrir alvarlegum og kerfisbundnum mannréttindabrotum íslenska barnaverndarkerfisins á hendur saklausum börnum, sem hafa verið tekin frá foreldrum sínum og sett í varanlegt fóstur. Þessi sjónarmið eiga sér enga stoð í lögum. Venjan er sú að barn sem misst hefur foreldri sitt, t.d. vegna veikinda foreldris fær aðeins að hitta foreldrið tvisvar á ári, í tvær klukkustundir í senn, í sérstöku húsnæði barnaverndar, undir eftirliti tveggja starfsmanna barnaverndar. Jafnvel þótt um sé að ræða elskandi foreldri, sem ól barnið upp frá fæðingu, en missti tökin vegna veikinda. Tilgangur þessarar umgengni er ekki sá að varðveita tengsl milli barns og foreldris, heldur sá að barnið „þekki uppruna sinn“. Ef afar og ömmur eru svo lánsöm að fá umgengni, sem er iðulega ekki raunin, er sú umgengni eitt skipti á ári. Ár í lífi ungs barns er mjög langur tími. Vísvitandi og af ásetningi, eru öll tengsl á milli fósturbarnsins og fjölskyldu þess slitin. Svo er með öllum ráðum tryggt að viðhalda þeim tengslaslitum og markvisst komið í veg fyrir að tenglamyndum geti endurnýjast. Kerfið verður vart grimmilegra né ómannúðlegra. Í 8. og 9. gr. Barnasáttmála Sameinuðu Þjóðanna, sbr. einnig 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og 71. gr. stjórnarskrár Íslands, er að finna reglur um hvernig umgengni fósturbarna við foreldra skuli vera háttað. Í sáttmálanum segir að ríkjum sé skylt að virða rétt barns til að viðhalda fjölskyldutengslum, án ólögmætra afskipta. Þá er skýrt kveðið á um að fósturbarn, eða barn sem hefur verið skilið frá foreldrum sínum, eigi rétt á að halda persónulegum tengslum og beinu sambandi við foreldra sína með reglubundnum hætti, enda sé það ekki andstætt hagsmunum þess. Að leyfa barni að hitta foreldri sitt einungis tvisvar á ári og við þær aðstæður sem barnavernd býður upp á getur vart talist annað en mannréttindabrot gegn fósturbörnum og fjölskyldum þeirra. Yfirlýst og opinbert markmið stjórnvalda með slíkri umgengni brýtur í bága við reglur Barnasáttmálans, Mannréttindasáttmálans og Stjórnarskrár og yfirlýst markmið þeirra reglna, sem eru einmitt það að viðhalda fjölskyldutengslum og tryggja beina og reglulega umgengni barns við foreldri sitt eða foreldra. Foreldrar og fósturbörn hafa svo engan aðgang að dómstólum þegar kemur að ákvörðun á fyrirkomulagi umgengni fósturbarna. Síkt brýtur í bága við 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og 70. gr. stjórnarskrárinnar um rétt manna til að aðgangs að dómstólum til úrlausnar um réttindi sín og skyldur. Það eru barnaverndarnefndir og svo úrskurðarnefnd velferðarmála sem hafa alræðisvaldið hér og þessar nefndir byggja ákvarðanir sínar um umgengni fósturbarna við foreldra aldrei á reglum Barnasáttmála SÞ. Það vita allir af þessum mannréttindabrotum. Stjórnvöld, dómstólar, Umboðsmaður Barna, Umboðsmaður Alþingis, barnaverndarnefndirnar sjálfar, úrskurðarnefnd velferðarmála, en þessu er leyft að viðgangast. Þessir aðilar láta ástandið viðgangast og sársaukinn hjá börnum og fjölskyldum í landinu grær aldrei. Ég vil enda þennan pistil á að vitna í fræg orð Mahatma Gandhi: „The true mesure of any society can be found in how it treats its most vulnerable members.“ Hvers konar samfélag viljum við vera? Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sara Pálsdóttir Réttindi barna Mest lesið Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Sjá meira
Mannréttindi fósturbarna á Íslandi eru fótum troðin af hálfu stjórnvalda. Þegar kemur að barnaverndarkerfinu, eru fósturbörn í reynd réttlaus og eiga sér ekki málsvara. Barnasáttmáli Sameinuðu Þjóðanna, sem hefur að geyma reglur um grundvallarmannréttindi barna, og hefur lagagildi á Íslandi, virðist hafa afar takmarkaða þýðingu innan barnaverndarkerfisins. Börn sem hafa verið svipt blóðforeldrum sínum eða blóðforeldri, iðulega vegna áfengis- og vímuefnavanda foreldrisins, eru útilokuð með öllu út úr lífi foreldra sinna og fjölskyldu, afa og ömmu, frænku og frænda, jafnvel systkina. Börnum þessum er komið fyrir hjá nýrri fjölskyldu, fósturforeldrum og fá ekki að hitta blóðfjölskyldu sína lengur. Maður getur vart ýmindað sér sársaukann sem afar og ömmur finna fyrir, þegar þau eru útilokuð út úr lífi barnabarnanna sinna vegna tímabundinna veikinda barns þeirra (blóðforeldrisins). Hvað þá börnin sjálf sem hafa engan til að gæta sinna hagsmuna eða réttinda. Barnaverndarkerfið á Íslandi er nefnilega þannig, að það er talið barni fyrir bestu, sem misst hefur foreldri sitt frá sér vegna veikinda foreldrisins, eða af öðrum ástæðum, að útiloka með öllu ekki bara foreldrið, heldur líka alla stórfjölskyldu barnsins, út úr lífi barnsins. Það er talið nauðsynlegt til að „raska ekki ró og stöðugleika barnsins í fóstrinu“. M.ö.o. meintur stöðugleiki og ró í fóstri er notuð sem réttlæting fyrir alvarlegum og kerfisbundnum mannréttindabrotum íslenska barnaverndarkerfisins á hendur saklausum börnum, sem hafa verið tekin frá foreldrum sínum og sett í varanlegt fóstur. Þessi sjónarmið eiga sér enga stoð í lögum. Venjan er sú að barn sem misst hefur foreldri sitt, t.d. vegna veikinda foreldris fær aðeins að hitta foreldrið tvisvar á ári, í tvær klukkustundir í senn, í sérstöku húsnæði barnaverndar, undir eftirliti tveggja starfsmanna barnaverndar. Jafnvel þótt um sé að ræða elskandi foreldri, sem ól barnið upp frá fæðingu, en missti tökin vegna veikinda. Tilgangur þessarar umgengni er ekki sá að varðveita tengsl milli barns og foreldris, heldur sá að barnið „þekki uppruna sinn“. Ef afar og ömmur eru svo lánsöm að fá umgengni, sem er iðulega ekki raunin, er sú umgengni eitt skipti á ári. Ár í lífi ungs barns er mjög langur tími. Vísvitandi og af ásetningi, eru öll tengsl á milli fósturbarnsins og fjölskyldu þess slitin. Svo er með öllum ráðum tryggt að viðhalda þeim tengslaslitum og markvisst komið í veg fyrir að tenglamyndum geti endurnýjast. Kerfið verður vart grimmilegra né ómannúðlegra. Í 8. og 9. gr. Barnasáttmála Sameinuðu Þjóðanna, sbr. einnig 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og 71. gr. stjórnarskrár Íslands, er að finna reglur um hvernig umgengni fósturbarna við foreldra skuli vera háttað. Í sáttmálanum segir að ríkjum sé skylt að virða rétt barns til að viðhalda fjölskyldutengslum, án ólögmætra afskipta. Þá er skýrt kveðið á um að fósturbarn, eða barn sem hefur verið skilið frá foreldrum sínum, eigi rétt á að halda persónulegum tengslum og beinu sambandi við foreldra sína með reglubundnum hætti, enda sé það ekki andstætt hagsmunum þess. Að leyfa barni að hitta foreldri sitt einungis tvisvar á ári og við þær aðstæður sem barnavernd býður upp á getur vart talist annað en mannréttindabrot gegn fósturbörnum og fjölskyldum þeirra. Yfirlýst og opinbert markmið stjórnvalda með slíkri umgengni brýtur í bága við reglur Barnasáttmálans, Mannréttindasáttmálans og Stjórnarskrár og yfirlýst markmið þeirra reglna, sem eru einmitt það að viðhalda fjölskyldutengslum og tryggja beina og reglulega umgengni barns við foreldri sitt eða foreldra. Foreldrar og fósturbörn hafa svo engan aðgang að dómstólum þegar kemur að ákvörðun á fyrirkomulagi umgengni fósturbarna. Síkt brýtur í bága við 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og 70. gr. stjórnarskrárinnar um rétt manna til að aðgangs að dómstólum til úrlausnar um réttindi sín og skyldur. Það eru barnaverndarnefndir og svo úrskurðarnefnd velferðarmála sem hafa alræðisvaldið hér og þessar nefndir byggja ákvarðanir sínar um umgengni fósturbarna við foreldra aldrei á reglum Barnasáttmála SÞ. Það vita allir af þessum mannréttindabrotum. Stjórnvöld, dómstólar, Umboðsmaður Barna, Umboðsmaður Alþingis, barnaverndarnefndirnar sjálfar, úrskurðarnefnd velferðarmála, en þessu er leyft að viðgangast. Þessir aðilar láta ástandið viðgangast og sársaukinn hjá börnum og fjölskyldum í landinu grær aldrei. Ég vil enda þennan pistil á að vitna í fræg orð Mahatma Gandhi: „The true mesure of any society can be found in how it treats its most vulnerable members.“ Hvers konar samfélag viljum við vera? Höfundur er lögmaður.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun