Þessir málmar eru nauðsynlegir við framleiðslu skjáa, rafhlaðna, tölvubúnaðar, mikið af svokallaðri grænni tækni og vopna, svo eitthvað sé nefnt.
Þess vegna eru málmar þessi orðnir sérstaklega mikilvægir á taflborðum heimsvaldanna, sem eru farin að gjóa augum sínum til Grænlands. Má þar nefna Bandaríkin, Kína og Evrópusambandið.
Þessa svokölluðu sjaldgæfu málma má finna í skorpu jarðarinnar og í töluverðu magni. Hins vegar eru þeir ekki í æðum eða á takmörkuðum svæðum heldur dreifðir í bergi. Við námuvinnslu málmanna þarf að grafa upp mikið magn jarðvegs og brjóta berg í tonnavís fyrir nokkur grömm af málmum.
Námugröftur þessara málma er því erfiður og kostnaðarsamur. Þá hefur gröfturinn og vinnsla málmanna töluvert slæm áhrif á umhverfið.
Vilja reiða sig minna á Kína
Í Hvíta húsi Joes Biden, forstjóra Bandaríkjanna, er unnið að gerð forsetatilskipunar um að endurskoða eigi birgðalínur Bandaríkjanna varðandi mikilvægar birgðir og aðföng sem snúa að framleiðslu mikilvægra hluta eins og bíla, vopna og tölvubúnaðar.
Meðal annars á þessi tilskipun að snúa að framleiðslu sjaldgæfra málma. Ekki eru svo mörg ár síðan Bandaríkin voru heimsins stærsti framleiðandi þeirra en það hefur breyst. Nú eru Kínverjar allsráðandi á þessum markaði og allt að 90 prósent sjaldgæfra málma koma þaðan.
Sá málmur sem grafinn er upp í Bandaríkjunum er að þar að auki að miklu leiti sendur til Kína til vinnslu, þar sem hún er ekki jafn kostnaðarsöm í Kína og reglur um umhverfisvernd eru ekki jafn fyrirferðarmiklar. Þá er eina náma Bandaríkjanna að hluta til í eigu kínversks fyrirtækis.
Verulega hefur dregið úr framleiðslu bíla á heimsvísu, og þá sérstaklega í Bandaríkjunum, vegna skorts á tölvuflögum, sem rekja má til skorts á svokölluðum hálfleiðurum sem framleiddir eru úr sjaldgæfum málmum.
Í Bandaríkjunum hafa áhyggjur ráðamanna af því hvað ríkið reiðir sig á Kína varðandi sjaldgæfa málma aukist hratt á undanförnum árum.
Á fundi Orku- og auðlindanefndar öldungadeildar Bandaríkjaþings í fyrra spurði þingkonan Lisa Murkowski hvað myndi gerast ef ráðamenn í Kína ákváðu að hætta að selja þessa málma til Bandaríkjanna.
Svar sérfræðingsins sem hún spurði var á þá leið að það myndi hafa hræðileg áhrif á efnahag Bandaríkjanna og í raun væri ekkert hægt að gera við því.
Kínverjar íhuga að beita ráðandi stöðu
Ráðamenn í Kína hafa á undanförnum mánuðum samið reglur sem gætu gert þeim auðveldara að stöðva útflutning þessara málma til tiltekinna ríkja.
Þá bárust nýverið fregnir af því að embættismenn í Kína hefðu leitað upplýsinga frá kínverskum fyrirtækjum um hvaða áhrif bann við útflutningi sjaldgæfra málma hefði á vopnaframleiðslu í Bandaríkjunum og Evrópu.
„Ríkisstjórnin vill vita hvort Bandaríkin myndu eiga í vandræðum með að framleiða F-35 orrustuþotur ef Kína setti á útflutningsbann,“ sagði einn viðmælandi Financial Times. Aðrir bættu við að ríkisstjórn Kína vildi átta sig á því hve langan tíma það tæki Bandaríkjamenn að opna aðrar birgðaleiðir eða auka eigin framleiðslu.
Hver slík orrustuþota þarf um 417 kíló af sjaldgæfum málmum við framleiðslu.
Hér má sjá stutt myndband Financial Times um sjaldgæfa málma sem birt var í fyrra. Það var framleitt eftir að Kínverjar sögðust fyrst ætla að beita ráðandi stöðu þeirra í iðnaðinum gegn Bandaríkjunum.
Sérfræðingar segja að ef ráðamenn í Kína tækju þessi skref myndu andstæðingar ríkisins eingöngu leita annað og auka eigin framleiðslu. Til lengri tíma myndi það kosta Kína yfirráð þeirra á þessum markaði.
Varnarmálaráðuneyti Bandaríkjanna hefur þegar tekið skref í að auka framleiðslu í Bandaríkjunum og að kaupa málma frá Ástralíu.
Unnið að tveimur námum á Grænlandi
Tvö áströlsk námufyrirtæki vinna nú að því að fá leyfi til að grafa eftir sjaldgæfum málmum í suðurhluta Grænlands. Jarðfræðistofnun Bandaríkjanna segir að þar megi finna einhverjar heimsins stærstu birgðir af málmunum.
Námurnar yrðu báðar skammt frá bænum Narsaq í suðurhluta Grænlands.
Sjá einnig: Bráðnun á báðum hvelum sexfalt meiri en undir lok síðustu aldar
Annað fyrirtækið heitir Tanbreez Mining Greenland A/S og er í eigu jarðfræðings frá Ástralíu. Hann hefur verið í sambandi við embættismenn í Bandaríkjunum. Þær viðræður eru taldar hafa leitt til þess að Donald Trump, fyrrverandi forseti Bandaríkjanna, lagði til að Bandaríkin keyptu Grænland.
Hitt fyrirtækið heitir Greenland Minerals. Það er að hluta til í eigu kínversks ríkisfyrirtækis. Undirbúningsvinna fyrir námu GM er komin mun lengra á veg en vinna Tanbreez en hún yrði einnig notuð til að grafa upp geislavirka efnið úraníum og senda til Kína.
Evrópusambandið kemur einnig að báðum verkefnunum en þar vilja ráðamenn einnig þurfa að treysta minna á að birgðir berist frá Kína.
Samkvæmt ítarlegri frétt Reuters um Grænland segir að að hvor náman myndi kosta um hálfan milljarð dala. Þá er stefnt að því að senda málmana annað til vinnslu, þegar búið er að grafa þá upp á Grænlandi. Mest öll slíka vinnsla í heiminum fer fram í Kína.
Annars fer vinnsla fram í Malasíu og er unnið að opnun fleiri vinnslna í heiminum.
Sjá einnig: Segir stuðning við Grænlendinga svar við ásælni Rússa og Kínverja
Óttast umhverfisáhrif
Umræðan um námurnar hefur leitt til deilna á Grænlandi og er hún meðal ástæðna þess að landstjórn Grænlands missti nýverið meirihluta sinn á þingi og til stendur að halda nýjar kosningar í apríl.
Eins og fram kemur í fréttinni hér að ofan eru miklar deilur innan Siumut, stærsta stjórnmálaflokks Grænlands. Forsvarsmenn annarra flokka síðustu ríkisstjórnar hafa lýst sig hliðholla námuvinnslu.
Forsvarsmenn stærsta stjórnarandstöðuflokks landsins, Inuit Ataqatigiit, eða IA, hafa lýst því yfir að komist þeir til valda í apríl muni þeir stöðva vinnuna við námu GM, samkvæmt nýlegri frétt KNR.
Sú afstaða byggir á því að flokkurinn er alfarið á móti námuvinnslu geislavirkra efna á Grænlandi.
Kannanir gefa í skyn að IA verði stærsti flokkurinn í kosningunum í næsta mánuði.
Íbúar virðast á báðum áttum, samkvæmt Reuters. Þeir óttast umhverfisáhrif námuvinnslunnar en telja að vinnsluna geta bætt hagkerfi landsins verulega. Andstæða við námu GM hefur aukist að undanförnu og óttast íbúar áhrif geislavirkninnar á umhverfið.
Þörf á sjaldgæfum málmum
Sama hvernig fer með námurnar tvær á Grænlandi er ljóst að þörfin fyrir meira af sjaldgæfum málmum er til staðar. Notkun þeirra hefur aukist til muna á undanförnum árum og sérfræðingar segja liggja fyrir að eftirspurnin muni halda áfram að verða meiri og meiri.
Námugröftur mun aukast samhliða því. Spurningin er bara hvar?
Auk Grænlands hafa á undanförnum árum borist fregnir af því að heimsveldin líti einnig til Afríku á undanförnum árum.
