Verndum líffræðilega fjölbreytni Ari Trausti Guðmundsson og Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifa 19. febrúar 2021 08:01 Fuglar eru um margt táknmynd fyrir líffræðilega fjölbreytni. Til hennar er nú, þegar loftslagsbreytingar valda æ alvarlegri vandamálum, horft með auknum áhuga. Hér á landi verpa að staðaldri 75 tegundir. Í Ekvador við miðbaug jarðar eru tegundirnar 1651. Í löndunum, jafn ólík og þau eru að sumu leyti, hafa fuglategundir dáið út og aðrar eru í bráðri hættu. Þess vegna þarf að verja líffræðilega fjölbreytni á landi og í sjó, dýr sem jurtir, smáverur jafnt sem stærstu dýr. Vistkerfin eru háð flóknum innbyrðis ferlum og lífverum, og ólík vistkerfi mynda heildir. Á norðurslóðum eru vistkerfin fábreyttari en sunnar á hnettinum, þó ekki öll, t.d. skófir og mosar. Þau eru engu að síður, og alls staðar, afar mikilvæg fyrir afkomu og velferð manna. Við getum litið áfram til fugla á Íslandi í stað spendýra eða jurta og skoðað hvað gerst hefur undanfarnar tvær aldir varðandi fjölbreytni í fuglheimum; notað fuglana sem táknmynd. Tökum mark á lærdómi sögunnar Árið 1844 var síðasti geirfugl veraldar drepinn úti fyrir Reykjanesi, úr ofveiddum stofni á heimsvísu. Í kringum 1950 hvarf síðasti haftyrðillinn norður á bóginn, nær örugglega vegna loftslagshlýnunar. Nálægt 1970 var síðast vitað um verpandi keldusvín og er komu minksins í íslenska fánu og framræslu votlendis kennt um. Einar sex fuglategundir eru taldar í bráðri hættu. Mun fleiri eru í mismunandi mikilli hættu og hafðar á válista. Upptalningin kennir okkur að þessi þáttur líffræðilegrar fjölbreytni á Íslandi er lærdómsríkur og á að hvetja til aðgerða sem varðveita og efla líffræðilega fjölbreytni í lífríkinu á landi og innan efnahagslögsögunnar. Samtímis gagnast það lífríki jarðar og er til marks um að við sinnum skyldum okkar á heimsvísu enda eru loftslagsbreytingar og breytingar á líffræðilegri fjölbreytni óaðskiljanleg ferli. Súrnun sjávar, sem er hættuleg mörgum sjávarlífverum, er dæmi um þessi tengsl. Samningur sem leiðbeinir og bindur Árið 1994 skrifaði Ísland undir og fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni, sem samþykktur var 1992. Nær allar þjóðir heims eru aðilar að honum og hann hefur gert gagn þótt betur megi gera. Ýmis ákvæði samningsins hafa náð til íslenskra laga og höfð til hliðsjónar við áætlanagerð, t.a.m. við stefnumörkun um sjálfbæra þróun og náttúruverndaráætlun. Dæmi um það eru lög um friðun Breiðafjarðar, nú í endurskoðun, Náttúrufræðistofnun hefur lýst og kortlagt 105 vistgerðir en af þeim eru 64 á landi, 17 í ám og vötnum og 24 í fjörum. Ný lög um veiðar á villtum dýrum, með allmörgum breytum og bættum verndarákvæðum, liggja nú fyrir Alþingi. Hvala- fiski- og botndýrarannsóknir Hafrannsóknastofnunar eru meðal undirstaða aðgerða til verndunar líffræðilegrar fjölbreytni. Mikilvæg markmið Svokölluð Aichi-markmið, 20 heimsmarkmið til framkvæmdar á samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni til 2020, voru samþykkt fyrir um áratug. Ekki eitt einasta af þessum markmiðum náðist fyrir árslok 2020. Það er grafalvarlegt. Í stað þess fækkaði í helstu dýrastofnum um tvo þriðju hluta í heild milli áranna 1970 og 2015 (skv. WWF). Sex markmiðanna hafa náðst að hluta og 44% lykilsvæði líffræðilegrar fjölbreytni eru nú vernduð í stað 29% árið 2000. Ný markmið átti að samþykkja árið 2020 á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kína um líffræðilega fjölbreytni en vegna heimsfaraldursins var henni frestað þar til nú í maí. Þar á m.a. að reyna að semja um að vernda lífríkið og stuðla hraðar en ella að líffræðilegri fjölbreytni á tæpum þriðjungi jarðarinnar. Ungt fólk er í lykilhlutverki í þessum efnum ásamt sérfræðingum og á það er lögð áhersla af hálfu SÞ og Norðurlandaráðs sem hefur falið sjálfbærninefnd sinni að útbúa „verkfærasett“ til þess að ná betri árangri en tekist hefur. Hvað getum við gert? Frumvarp um hálendisþjóðgarð liggur nú fyrir Alþingi og höfðar til ábyrgðar okkar á vistfræðilegri stöðu hálendisins. Meginmarkmið frumvarpsins er að stýra betur umgengni, verndun og nýtingu á hálendinu svo að sú margþætta náttúra sem þar er að finna fái að þróast sem mest á eigin forsendum. Það eitt og sér getur verið lykill að aðkomu Íslands til verndunar líffræðilegrar fjölbreytni. Fleiri hvata vantar í landbúnaði, útgerð og öðrum iðnaði til að verðlauna framleiðslu sem stuðlar að vernd líffræðilegar fjölbreytni og er hvatning til sjálfbærra jurta- og dýranytja. Fækka þarf, og raunar útrýma, hvötum til ósjálfbærrar atvinnustarfsemi ásamt undantekningarreglum sem ýta undir sóun og skaðlegt álag á auðlindir. Um leið og við minnkum losun kolefnisgasa verður að efla kolefnisbindingu í gróðri og jarðvegi. Óhófleg neysla er einn sá þáttur sem hefur hvað skaðlegust áhrif á umhverfið. Því er mikilvægt að draga úr neyslu miðað við höfðatölu og leggja áherslu á að efla og skipuleggja hringrásarhagkerfi. Nú liggur fyrir Alþingi breyting á reglum um úrgangslosun þar sem hringrásarhagkerfi er haft að leiðarljósi. Umhverfisráðherra hefur lagt aukna áherslu á að bæta fráveitukerfi víða um land. Þeim áherslum mun fylgja fjármagn að heildarupphæð 3 milljarðar króna svo aðstoða megi sveitarfélög við að koma fráveitumálum í horf sem hæfir sem mestri og bestri umhverfisvernd. Einnig það mun hjálpa. Ari Trausti Guðmundsson er þingmaður Vinstri grænna. Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir er varaformaður Ungra vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Skoðun: Kosningar 2021 Dýr Ari Trausti Guðmundsson Mest lesið Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tilgáta um brjálsemi þjóðarleiðtoga Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Blóðbað í Súdan: Framtíðarannáll? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Sjá meira
Fuglar eru um margt táknmynd fyrir líffræðilega fjölbreytni. Til hennar er nú, þegar loftslagsbreytingar valda æ alvarlegri vandamálum, horft með auknum áhuga. Hér á landi verpa að staðaldri 75 tegundir. Í Ekvador við miðbaug jarðar eru tegundirnar 1651. Í löndunum, jafn ólík og þau eru að sumu leyti, hafa fuglategundir dáið út og aðrar eru í bráðri hættu. Þess vegna þarf að verja líffræðilega fjölbreytni á landi og í sjó, dýr sem jurtir, smáverur jafnt sem stærstu dýr. Vistkerfin eru háð flóknum innbyrðis ferlum og lífverum, og ólík vistkerfi mynda heildir. Á norðurslóðum eru vistkerfin fábreyttari en sunnar á hnettinum, þó ekki öll, t.d. skófir og mosar. Þau eru engu að síður, og alls staðar, afar mikilvæg fyrir afkomu og velferð manna. Við getum litið áfram til fugla á Íslandi í stað spendýra eða jurta og skoðað hvað gerst hefur undanfarnar tvær aldir varðandi fjölbreytni í fuglheimum; notað fuglana sem táknmynd. Tökum mark á lærdómi sögunnar Árið 1844 var síðasti geirfugl veraldar drepinn úti fyrir Reykjanesi, úr ofveiddum stofni á heimsvísu. Í kringum 1950 hvarf síðasti haftyrðillinn norður á bóginn, nær örugglega vegna loftslagshlýnunar. Nálægt 1970 var síðast vitað um verpandi keldusvín og er komu minksins í íslenska fánu og framræslu votlendis kennt um. Einar sex fuglategundir eru taldar í bráðri hættu. Mun fleiri eru í mismunandi mikilli hættu og hafðar á válista. Upptalningin kennir okkur að þessi þáttur líffræðilegrar fjölbreytni á Íslandi er lærdómsríkur og á að hvetja til aðgerða sem varðveita og efla líffræðilega fjölbreytni í lífríkinu á landi og innan efnahagslögsögunnar. Samtímis gagnast það lífríki jarðar og er til marks um að við sinnum skyldum okkar á heimsvísu enda eru loftslagsbreytingar og breytingar á líffræðilegri fjölbreytni óaðskiljanleg ferli. Súrnun sjávar, sem er hættuleg mörgum sjávarlífverum, er dæmi um þessi tengsl. Samningur sem leiðbeinir og bindur Árið 1994 skrifaði Ísland undir og fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni, sem samþykktur var 1992. Nær allar þjóðir heims eru aðilar að honum og hann hefur gert gagn þótt betur megi gera. Ýmis ákvæði samningsins hafa náð til íslenskra laga og höfð til hliðsjónar við áætlanagerð, t.a.m. við stefnumörkun um sjálfbæra þróun og náttúruverndaráætlun. Dæmi um það eru lög um friðun Breiðafjarðar, nú í endurskoðun, Náttúrufræðistofnun hefur lýst og kortlagt 105 vistgerðir en af þeim eru 64 á landi, 17 í ám og vötnum og 24 í fjörum. Ný lög um veiðar á villtum dýrum, með allmörgum breytum og bættum verndarákvæðum, liggja nú fyrir Alþingi. Hvala- fiski- og botndýrarannsóknir Hafrannsóknastofnunar eru meðal undirstaða aðgerða til verndunar líffræðilegrar fjölbreytni. Mikilvæg markmið Svokölluð Aichi-markmið, 20 heimsmarkmið til framkvæmdar á samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni til 2020, voru samþykkt fyrir um áratug. Ekki eitt einasta af þessum markmiðum náðist fyrir árslok 2020. Það er grafalvarlegt. Í stað þess fækkaði í helstu dýrastofnum um tvo þriðju hluta í heild milli áranna 1970 og 2015 (skv. WWF). Sex markmiðanna hafa náðst að hluta og 44% lykilsvæði líffræðilegrar fjölbreytni eru nú vernduð í stað 29% árið 2000. Ný markmið átti að samþykkja árið 2020 á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kína um líffræðilega fjölbreytni en vegna heimsfaraldursins var henni frestað þar til nú í maí. Þar á m.a. að reyna að semja um að vernda lífríkið og stuðla hraðar en ella að líffræðilegri fjölbreytni á tæpum þriðjungi jarðarinnar. Ungt fólk er í lykilhlutverki í þessum efnum ásamt sérfræðingum og á það er lögð áhersla af hálfu SÞ og Norðurlandaráðs sem hefur falið sjálfbærninefnd sinni að útbúa „verkfærasett“ til þess að ná betri árangri en tekist hefur. Hvað getum við gert? Frumvarp um hálendisþjóðgarð liggur nú fyrir Alþingi og höfðar til ábyrgðar okkar á vistfræðilegri stöðu hálendisins. Meginmarkmið frumvarpsins er að stýra betur umgengni, verndun og nýtingu á hálendinu svo að sú margþætta náttúra sem þar er að finna fái að þróast sem mest á eigin forsendum. Það eitt og sér getur verið lykill að aðkomu Íslands til verndunar líffræðilegrar fjölbreytni. Fleiri hvata vantar í landbúnaði, útgerð og öðrum iðnaði til að verðlauna framleiðslu sem stuðlar að vernd líffræðilegar fjölbreytni og er hvatning til sjálfbærra jurta- og dýranytja. Fækka þarf, og raunar útrýma, hvötum til ósjálfbærrar atvinnustarfsemi ásamt undantekningarreglum sem ýta undir sóun og skaðlegt álag á auðlindir. Um leið og við minnkum losun kolefnisgasa verður að efla kolefnisbindingu í gróðri og jarðvegi. Óhófleg neysla er einn sá þáttur sem hefur hvað skaðlegust áhrif á umhverfið. Því er mikilvægt að draga úr neyslu miðað við höfðatölu og leggja áherslu á að efla og skipuleggja hringrásarhagkerfi. Nú liggur fyrir Alþingi breyting á reglum um úrgangslosun þar sem hringrásarhagkerfi er haft að leiðarljósi. Umhverfisráðherra hefur lagt aukna áherslu á að bæta fráveitukerfi víða um land. Þeim áherslum mun fylgja fjármagn að heildarupphæð 3 milljarðar króna svo aðstoða megi sveitarfélög við að koma fráveitumálum í horf sem hæfir sem mestri og bestri umhverfisvernd. Einnig það mun hjálpa. Ari Trausti Guðmundsson er þingmaður Vinstri grænna. Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir er varaformaður Ungra vinstri grænna.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun